■ ■ ■'■l. '•'■ . ';'.^

a

* •- ' *^^ •.' -: "

.>;';"■>,.•/ '^"^ ,;/ ^ /^"^ /:;; V ;' ;:

■^■=:^

^:;v''

■■;.- t,_ ^ «y V '.i■-

i■' '— •,• t.

'"* ■■■.. ■

.■':é'' ^■---■

■ ' .; V-'-

Presented to the

LffiRARY of the

UNIVERSITY OF TORONTO

by the

INSTITUTE FOR

CHRISTIAN STUDIES

^'?0, CNTARIO, ^'^

ALGE MEE NE KERKELIJKE

GESCHIEDENIS,

DER

CHRISTENEN.

ALGEMEENE KERKELIJKE

GESCHIEDENIS,

DEK.

CHRIS TE N E N,

DOOR

IJSBRAND VAN HAMELSVELD.

Z E V E^t fÊ N D É^ DTÈ E L.

VM'E T P L A A T E N. ot/V

TE HAARLEM BIJ

FRANgOIS BOHN,

M D C C C V I I I.

{ 7f 1

ïï H 3

INHOUD

VAN HET

ZEVENTIENDE DEEL.

VIJFDE BOEK.

Bevattende het vijfde tijdperk; van den tijd der kruistog- ten , of het Pausfchap van gregorius VII, in de elfde eeuw, tot de Kerkhervorming in het begin der zestiende eeuw.

VIERDE HOOFDSTUK.

Gefchiedenis der Roomfche Pausfen in dit Tijdvak. . . . . . Bladz. i»

VIJFDE HOOFDSTUK.

Kerkelijk en Pausfelijk regt; regten der Vor- ften in Kerkelijke zaken. Toeftand der Geestelijkheid. .... — 324.

\

ICER.

HAMELSVELD , HAMELS VELD ,

KERKELIJKE KERKELIJKE

GESCH lEDENIS. GESCH I EDENIS.

xviL xvn.

VOOR DEN BINDER.

Plaat I. te plaatfen tegen over . , Bladz. io5.

Plaat II. te plaatfen tegen over . 308.

KERKELIJKE

GESCHIEDENIS.

VIJFDE BOEK.

r.EVATTENDE HET VIJFDE TYDPERK ; VAN DEN TIJD DER KRUISTOGTEN, OF HET PAUSSCHAP VAN GREGORIUS VII, IN DE ELFDE EEUW, TOT DE KERKHERVORMING IN HET BE- GIN DER ZESTIENDE EEUW.

VERVOLG VAN HET VIERDE HOOFDSTUK.

Gefchiedenis der Roomfche Pamfen in dit Tijdvak, Toeftand der Geestelijkheid»

iNa het overlijden van Paus joannes XXII, ver- y

koren de Kardinalen te Avignon tot deszelfs opvol- boek

ger den Kardinaal van comminges , Bisfciiop van «oofdft

Porto , doch onder voorwaarde , dat hij niet naar na C. G.

R.ome teruff zou keeren: toen deze dit weieerde te ^^^''^°^3» .\ . ^ - . tot 15 17. beloven, verkoren zij den geringften onder hen, .

den Kardinaal jakob fournier , dien men den Gefchie-

Witten Kardinaal noemde, omdat hij een ^oeksti-"^^^^^^^^

ner-Abt geweest was, en de kleeding dezer Orde bekedic-

droeg. Hij werd den 2oflen December 1334 verko- "^'^'s^^l-

XVII. Deel. A ren

ft KERKELIJKE

V ren en nam den naam aan van benedictus XII. BOEK Of het nederigheid ware, dan wel eigen gevoel van Hoofdft. ^ijne onbekwaamheid , hoe het zij , hij zeide bij zij- na C. G. ne verkiezing tot de Kardinalen : Gij lieden helt ■J ' ^' eenen Ezel verkoren ! In de eerfte dagen reeds zlj- — — — ner regering gebood hij alle Prelaten en Geestelijken het Hof te verlaten en zich naar de plaatfen te be- geven, waar zy hunne ambten hadden. Hij herriep alle Commendds of de inkomften van Geestelijke be- dieningen , welke niet werden waargenomen , alleen die uitgezonderd, welke in handen van Kardinalen waren. Ook weigerde hij toezeggingen te geven op Prebenden , die nog niet opengevallen waren ; en wilde geene Kerkelijke ambten meer fchenken aan zulken , die *er reeds één met genoegzame inkom- ften bezaten. Simonie duldde hij volftrekt niet, en zijne Hovelingen moesten zweeren , dat zij geene gefchenken zouden aannemen. Allen, die tot Gees- telijke bedieningen bevorderd werden, moesten voor- af door een bekwaam man een onderzoek onder- gaan ; aan jongens , die nog geen 14 jaren oud wa- ren , gaf hij geene Kanunniksplaatfen , maar des te liever deelde hij Geestelijke ambten uit aan ge- leerde mannen, al waren zij niet aan zijn Hof. De Koning van Frankryk begeerde de fchatten van zij- nen voorzaat tot het ondernemen van eenen kruis- togt, maar benedictus floeg hem zijne begeerte af, voordat die togt werkelijk zou ondernomen zijn. Als deze Koning vervolgens in perfoon te Jvignon kwam, zeide de Paus tegen hem: Indien hij twee zielen had , wilde hij gaarn eene daar van ten zijne

bes-

GESCHIEDENIS. 3

besten opofferen; doch dewijl hij 'er nu maar ééne V had , wilde hij die , zoo veel mogelijk , behouden. ^^}^ Bijzonder weigerde hij ook aan dezen Vorst de Hoofdft. Tienden , welke hem tot den kruistogt toegezegd wa- na C. G. ren, omdat hij dezelve tot den oorlog met ^f^S^- l^^V^ry' land hefteden wilde (*). ,

Eén van de oude Levensbefchrijvers van bene- DiCTus XII verhaalt, dat hij al vroeg voornemens was, om naar Italië te keeren en te Bolcgna zijn Hof te vestigen , maar dat de inwoners dier ftad en der meeste Italiaanfche fteden tegen de Roomfcht Kerk oproerig waren, waarom hij befloot te Avig- non te blijven ; anderen willen , en misfchien met ruim zoo veel grond, dat de invloed des Konings van Frankryk hem in de uitvoering van dit voor- nemen belet hebbe.

Schoon de oude Schrijvers niet allen regt uitko- Zijn ge- men , is toch zoo veel zeker , dat deze Paus om- „.^ifr^^j, trent Keizer lodewyk ook een geheel ander ge- zer lodb- drag hield , dan zijn voorzaat ; hij deed namelijk ^^^'^^ pogingen , om met denzelven eene verzoening daar ' te (lellen , ten welken einde hij zich onder anderen aan den Hertog van Oostenryk wendde, maar vol- gens ^en Chroniekfchrijver albert van Straats* burg (f) werd hij door de ftreken der Koningen van Frankryk en Napels verhinderd , om zijn oog- merk ten uitvoer te brengen, waar bij zich ook de Koning van Bohemen en Hertog hendrik wzuBeye"

ren

(*) Fit ie Benedicti XII. ap. balüz. Toiti. I. /?/r. Pap. Aven. pag. J98. fqq. (f} Chron, ad h. a.

A a

4 KERKELIJKE

V ren voegden ; terwijl de Franfche Kardinalen det!

BOER pjj^g voorliielden , dat i:et niet raadzaam ware, om iV Hoofdft. "voor eenen Vorst, die van allen verlaten was, deze

na C. G, inagtige Vorsten te mishagen. Uit geheime Brieven van Jtot \'^\i <^e2e"P^us blijkt, dat de Koning s^xiFrankv^k filips — bij hem aangehouden hebbe, om geene verzoening te

treffen , voordat ten minflen derzelver voorwaarden hem vertoond en van hem goedgekeurd waren, waar in BENEDiCTUS bewilligde , hoewel hij den Koning tevens verzekerde , dat deze voorwaarden zoo zwaar waren , dat men twijfelen kon, of lodewyk ze wel zou aannemen. Voorts hield hij de verzoening van dezen Vorst met de Kerk voor hoogst gewigtig, dewijl daar door zoo vele zielen konden gewonnen worden, welke, zoo lang zij onder den ban en het verbod van Godsdienst lagen , aan de gulzigheid des Duivels , ( diaboUc(B voraciiati , ) waren blootge- (leld.

De gemelde voorwaarden (*) behelsden ook in der daad niet minder dan dat lodewyk zich vol- komen aan den Paus en de Kerk zou onderwerpen; evenwel , hoe fchandelijk dezelve waren , nam lo- dewyk ze echter aan in eenen langen Brief aan den ?aus, gedagteekend in Maart 1336 te Ulm. Met dit al kwam de verzoening niet tot fland , door toedoen der Koningen filips en robert. lode- -vvYK wreekte zich echter ten dezen tijde aan zijnen •gevaarlijken vijand, den Koning van Bohemen^ wien

hij (*) Mea vindt ze bij nic. burgund. Hht. Bavar. L. III. pa^. 144-

GESCHIEDENIS. 5

hij de erfopvolging in Karin thi'é en Karniole ont- V zeide, en die aan het Huis van Oostenv^k loevvees. ^'^^'^ Hier uit ontftond een oorlog met den Koning van Hoofdft. Bohemen , welken de Keizer met een goed geluk na C. G, voerde. Bij deze gelegenheid zal de Paus tegen de t'^.'^fy'

Kardinalen gezegd hebben : ,, Men wendt voor, -.

dat deze Vorst van allen verlaten is; maar wie heeft tot heden toe zijne plaats vervangen?*' De Keizer, de hoop op verzoening nog niet opgevende, zond in het jaar 1336 nogmaal een Gezantfchap aan den Paus naar Avignon, verklarende zich gereed, om den Keizerlijken Titel af re leggen , den Paus in ei- genen perfoon om aflaat en herflelling in zijnen vo- rigen ftand, bijzonder als Roomsch Koning, te willen verzoeken ; dat bij marsilius , occam , en alle anderen, welke de Kerk als Ketters veroordeeld had, als zij zich niet bekeerden, vervolgen, en ter genoegdoening voor zijne misflagen eenen kruistogt naar het, Heilige Land ondernemen, en naar 'sPau- fen bevel ook andere goede werken ondernemen wilde.

De Keizer deed nog een' anderen flap tot dit groote oogmerk, door den Koning van Frankryk een vergelijk over alle hunne verfchillen en een ver- bond voor te flaan; maar deze, voorwendende , - den Paus eerst te moeten raadplegen, kreeg van de- zen tot befcheid , dat lodewyk eerst weder in de gemeenfchap der Kerk herfteld moest zijn, eer men met hem een verbond mogt aangaan, dus kwam hier van, gelijk ook van de poging tot verzoening, niets, doordien de Franschgezinde Kardinalen de A 3 over"

land.

ê KERKELIJKE

V overhand bij den Paus kregen, die nu voorwendde, ■OEK (Jat heni dit niet van menfchen maar van den Heil. Hoofdn:. Geest was ingegeven, dat hij tot geene verzoening na C. G. met lodewyk moest komen,

10^1^7* ^^ ^^^ ^^"^^ ^337 ^"^^^ LODEWYK ccn verbond met

. Engeland tegen Frankryk ^ en maakte tevens een

Ongeluk- ontwerp, om met een fterk leger naar Avignon te Hand van trekken, en den Paus te noodzaken, om hem van Duitsch- den ban te ontflaan. Maar het e'én en ander had geenen voortgang; omdat hij in Duitschland zelve de handen vol werks had. ,, Het was ," zegt een oud Schrijver (*), ,, een tijd van ellende en een dag van ramp. Allen, die den Paus gehoorzaam- den, en het verbod van Godsdienst in acht nemen wilden, leden van den Keizer en zijne aanhangers de hardfte vervolging; zij waren nergens hun leven en eigendom zeker; men verjoeg hen uit alle fte- den ; de zieken moesten hunne huizen , en de Pries- ters hunne Kerken verlaten; alleen in eeni^e Kloos- ters, verre van de menfchen verwijderd, genoot men eenen half zekeren vrede; waarom velen van beiderlei (tanden met hunne goederen derwaards vlugtten. Maar die genen , die lodewyks zijde hielden, en gevolgelijk de Pausfelijke ftrafFen veracht- ten, die het grootfte getal uitmaakten, werden van den Paus met ijsfelijke banvloeken overladen, en openlijk voor Ketters, Scheurmakers , geëxcommu- niceerden , van God vervloekt , en met de Duivelen

verdoemd verklaard.**

Thans

(*) TKiTTHEM. Chrotu Hiifaug. ad a. 1337.

GESCHIEDENIS. 7

Thans waagden de Diiitfche Bisfchoppen nogeene V proeve, om den Keizer met den Paus te verzoenen. ^°^ De Aartsbisfchop van Mentz hield in het jaar 1^38 [joofdil. cene vergadering der voornaamfte Bisfchoppen van ^^ C, G. zijn Kerspel te Spier s , alwaar de Keizer zich ins- |^j, ^.\V

gelijks liet vinden, op welke befloten werd een Ge-

zanifchap met eenen Brief aan den Paus te zenden , om hem te verzoeken den Keizer in zoen op te ne- men , van vvien zij verklaarden , dat hij bereid was , zich in alles wat billijk en betamelijk was te onder- werpen. Op dezen Brief kwam van /^vigmn geheel geen antwoord, omdat de Aartsbisfchop van Mentz zelve in den Pausfelijken ban gevallen was. Maar de Paus fchreef aan den Aartsbisfchop van Keulen^ en fchoof de fchuld op lodewyk, die zijne Ge- zanten van Avignon teruggeroepen had , en die voor alle dingen zijne toerustingen tegen Frankr'^k be- hoorde te ftaken, welks Koningen de Paus te min- der verlaren kon, omdat deze de Roomfciie Kerk nooit verlaten hadden. Zoo fprak benedictus ten minften openlijk, maar met tranen zal hij, volgens een* ander Schrijver, den Gezanten der Kerkverga- dering in het oor geluisterd hebben , dat hij lode- wyk. niet ongenegen was, maar dat de Koning van Frankryk hem gefchreven had, als hij den Beiier- Vorst zonder zijne bewilliging van den ban ont- hief, zou hij den Paus nog erger behandelen , dan BONiFACius VIII van zijne Voorvaders behandeld was.

Eindelijk fchenen de Dultfche Rijksvorsten het Verbond

gedrag van den Paus tegen den Keizer moede te ^^^ ^"^^' " fche

A 4 zijn.

B KERKELIJKE

y zijn. Op den Rijksdag te Frankfort aan den Matn

BOEK jji j^ej jaar 13-8, beklaagde de Keizer zich met

Hoofdll. tranen in de oogen , over 's Paufen beliandeling en

na C. G. over den Koning van Frankryk ^ en ten blijke van

jacirio73. ^^. j-eg-tzinnigheid in het geloof, het Onze Vader ^

tot 1517 J o ö o ■>

het Ave Maria ^ en het Credo gebeden hebbende.

Rijks- geUik eene oude Chroniek verhaalt, vraagde hij de tegen den Rijksbenden , wat hij nog meer doen kon , om zich Paus. rnet den Paus te verzoenen, en wat zij van 's Pau- fen behandeling en het Interdict of verbod van Godsdienst dachten , onder hetwelk het Rijk nu zoo vele jaren tot fchade der zielen gelegen had? De Stenden , geraadpleegd hebbende met de bekwaamfte Regtsgeleerden des Keizers, QLegistj: et Canonis- ia, ) boven al met den Droeder bonagratia , Qaimarium feu fcrinium quaji totius jiiris, eenen Italiaanfchen Franciskaner , die de voikomenfiie ar- moede van CHRISTUS en der Apostelen in gefchrif- ten tegen den Paus verdedigd en van denzelven in den ban gedaan zijnde, de toevlugt bij den Keizer genomen had,) en in het gemeen met de Geeste- lijkheid , befloten , dat de Keizer volkomen zijnen pligt gedaan had , en dat de Godsdienstoefening in het Rijk behoorde herfteld, en de Geestelijken, die dit weigeren zouden, geftraft te worden. Ingevolge dit befluit liet de Keizer ten dien einde een bevel afkondigen, waar op in verfcheidene lieden de Gees- teüiken , die gehoorzaamheid weigerden , door de Burgers werden weggejaagd.

De Keurvorsten , uitgezonderd de Koning van Bohemen^ vervolgens in Julij 1338 te Renfe ^ niet

ver

GESCHIEDENIS. 9

ver van Kohkntz , bijeengekomen zijnde , maakten v

een befluit, om de eer van het Rijk tegen alle on- ^^^-^

dernemingen van elk wie hij ware, te zullen verde- HoofJfl.

digen, welk befluit onder den naam van eerfte Keur- na C. G.

vereeniginp bekend, en hetwelk met toeftemming J^^"^^*^^^* ' ^ tot 1517, van al de Rijksftenden tot eene Rijkswet gemaakt,

en den 8ften Augustus 1338 te Frankfort aan den

Main openlijk afgekondigd werd , waar van aan

den Paus in eenen bijzonderen Brief der Vorsten

berigt gegeven werd.

Hier mede echter werd aan het Pausfelljke Hof niets gewonnen. De Keizer liet wel tevens een uitvoerig Manifest in de Latijnfche taal bekend ma- ken, door den bovengemelden Franciskaner bona- GRATiA opgerteld, waar in de gronden van dit Keurbefluit ontwikkeld werden , maar fteeds bleven des Keizers verdedigers zelve nog twijfelachtig om- trent het gezag der Kerk; dus durfde bij voorbeeld LEOPOLD VAN BEBENBURG , eeu Duitsch Edelman, naderhand Bisfchop van Bamberg^ in een Boek ten voordeele des Keizers gefchreven , ( de jure Regni et Imperii ^') niet beflisfen , of de wereldlijke magt al dan niet van de Geestelijke afhankelijk zij. Hij wil, zegt hij, den mond niet open doen tegen den Hemel , hoewel hij uit andere gronden wil betoo- gen , dat de Keizer geenszins een VaHil van den Paus zij.

Daartegen waagden de aanhangers van den Paus

veel meer tegen den Keizer. Aan dezelfde deur der

Domkerk te Frankfort aan den Main^ aan welke

de Keizerlijke Manifesten en Plakaten tegen den Paus

A 5 wa-

lo KERKELIJKE

V waren aangeflagen , plakten zij terftond daar op den

BOER banvloek en de Procesfen tegen lodewyk aan , met

Hoofdft. ^^ fcherpfte bedreigingen tegen allen , die met hem

na C. G. Kerkelijke gemeenfchap zouden onderhouden. Even-

J^^'^|°^f' wel moest deze partij veel lijden, waar de Keizer

te gebieden had. De Kanunniken te Frankfort , die

den PsLis gehoorzaamden, verloren hunne voor- naam (Ie Landgoederen en Tienden. De Dominika- nen werden de ftad uitgejaagd, en eerst vier en twintig jaren daar na weder aangenomen , en de Aartsbisfchop zond de Karmeliten weg, ten gevalle van den Keizer. Alleen duldde men de Duitfche Ridders en de Franciskanen , omdat zij bij het volk zoo bemind waren , hoewel zij ook de Pausfe- lijke bevelen volbragten. In alle oorden des Riiks en in Zn'aben ging het even zoo. Velen der ver- drevene Geestelijken hoopten van den Paus beloond te zullen worden; maar toen zij begonnen honger te lijden , keerden zij naar Dultschland terug , en onderwierpen zich aan 's Keizers wil. Deze (lelde hen tot Predikers aan, en federt was 'er niemand, die heviger tegen den Paus uitvoer dan zij, terwyl zij langen tijd over niets anders predikten, dan over de onafhankelijkheid des Keizers van den Paus. ALVARus De zaak van den Paus werd echter door aanzien- r>l^ T^^^ lijke Schrijvers ook in gefchrifte voorgedaan. Onder voorden dezen behoorde alvarus pelagius , een Spaanfche Paus. Franchkaner ^ Doctor in het Kanonieke of Kerke- lijke Regt, en Leeraar in hetzelve te Bologna ^ door JOANNES XXII tot Groot - Penitentiarius ^ (of Op- ziener over de Boetehngen; die ook geregtigd was,

af-

GESCHIEDENIS. ii

aflaat te geven in gevallen , welke de Paus voor zich v

behouden had, ) benoemd, en eindelijk Bisfchop '^^^^

van Sih-es in Portugal. Deze arbeidde fedef t het Hoofdft.

jaar 1330 aan een Boek, Siimma de planctu Eccle- na C. G,

fics^ in hetwelk hij den verdorvenen toeftand der J^^^^°73« ■' ' •' iot 1517.

Kerk in Geestelijken en Leeken affchildert , maar .. .. . - wel ver van te erkennen , hoe veel deel de Pausfen gehad hebben aan het algemeen verderf, gelooft hij veel meer, dat derzelver magt zonder bepaling be- hoort te zijn. Hij zoekt te bewijzen , dat zij op de wereld geenen Regter hebben ; dat men dus van hunne uitfpraken niet appelleren kan; dat zij twee zwaarden hebben; Keizers en Koningen kunnen af- zetten; en dergelijke meer. Hij geeft wel toe, dat zij ook fouten kunnen begaan , maar die beteekenen niets , tegen de buitenfporigheden van alle andere Handen. Ook verdedigt hij hen tegen de ftrenge Franchkanen^ die de volkomene armoede beweren. Dit Boek is het eerst gedrukt te Vim in het jaar 1474 in Folio, ook te Lions in 151 7, en te Vene- tië in 1580 in Folio.

In het jaar 1338 floot lodewyk te Kohlentz met Wankel- Koning EDUARD van Engeland een verbond tegen l"°^ ^^* FILIPS, Koning van Frankryk , en verklaarde hem Keizer tot Rijksftedehouder in alle landen aan gene zijde lodewyk Keulen op de linkerzijde van den Rhyn , bijzonder in de Nederlanden. De Paus, hoe zeer heimelijk daar mede in zijnen fchik , moest echter, om aan FILIPS genoegen te geven , eenen Gezant naar puitschland zenden , om lodewyk van de Engel- fehe zijde af te trekken , en liet denzelven weten ,

dat

12 KERKELIJKE

V dat hij genegen was, hem, uit liefde tot zi'ne za-

BOEK ligheid, in genade aan te nemen, als het met zijne

Hoofdft. waardigheid beftaanbaar was. Maar den Koning

na C. G. van Engeland bedreigde hij met den ban , als hij

jaario73. j^ Rijksdedehouderfchap aannam en uitoefenen wil-

tot 1517. • ^

■ de. Keizer lodewyk leende in zoo ver het oor

aan 'sPaufen voorftellingen , dat, hoewel in het jaar 1339 het laatstgenomen befluit tegen den Paus op eenen Rijksdag te Frankfort vernieuwd werd, zijne vriendfchap mtt Engeland fpoedig verkoelde, en hij, in plaats van dezen te helpen, eenen togt naar Ita- lië wilde ondernemen, zonder echter in dat land te kunnen indringen, alwaar zijne voornaamfle aanhan- gers MASTiNO DELLA SCALA cn VISCONTI met deu Paus , zoo goed zij konden , zich verdragen moes- ten, aan wien zich ook Bologna in het jaar 1340 weder onderwierp , zoodat in Lowbardye kwalijk cene fchaduw der Keizerlijke magt overbleef. Ein- delijk zeide lodewyk in 1341 onverziens zijne ver- bindtenis met eduard op, onder voorwendfel, dat deze, zonder zijne voorkennis, eenen wapenllilfliand met FiLiPS gefloten had, waar tegen hij verklaarde, een getrouwe vriend en bondgenoot van dezen laat- ften te zijn. Men kan deze wankelmoedigheid des Keizers eenigzins daar uit verklaren, dat filips hem ftreelde met de belofte, van zijne voorfpraak bij den Paus te zullen zijn; gelijk hij dan ook openlijk door zijne Gezanten den Paus tot verzoening vermaande , maar onder de hand te weeg bragt, dat de Paus in zijn antwoord dit volftrekt affloeg, zoodat men, zegt een Schrijver van dien tijd, algemeen geloof*

de,

GESCHIEDENIS. 13

öe» ,, dat de Franschraan veinsde te willen, het geen V

hij niet wilde, terwijl de Paus veinsde niet te wil- ^'^^^

IV len, het geen hij waarlijk wilde." Hoofdft.

Midden onder deze onderhandelingen ftierf dePaus na C. G,

BENEDiCTus XII, den ssden April des jaars 1342. lof^^^fy*

Men roemt zeer zijne geleerdheid in Godgeleerde

zaken, welke echter, volgens den inhoud van zijne Doo"^ van

RENF DIC—

Boeken over de toen heerfchende verfchillen , waar ^^^ ^^i^ van wij op zijne plaats zullen fpreken, blijkt , flechts middelmatig geweest te zijn. Maar daar in komen bijna alle zijne Levensbefchrijvers overeen , dat hij een eerlijk godvruchtig man geweest is, die ook gaarn de Geestelijkheid naar zijn voorbeeld zou her- vormd hebben. Een van die Schrijvers verzekert zelfs, dat 'er in zijne Begrafenis -Kapel wonderwer- ken zouden gebeurd zijn. Ook was hij vrij van alle zucht, om zijne bloedverwanten te verrijken, welke hij zeide, wel te kennen, als jakob four- NiER , maar dat hij , als Paus , 'er geene had. Even- wel hebben ook kwade geruchten hem vervolgd. Een zijner Levensbefchrijvers bij baluzius (*) haalt zelfs verzen aan , die men op hem gemaakt heeft :

Iste fuit Nero, laicis mors, vipera clero, Devius a vero, cuppa repleta inero.

Te weten, men verhaalt, dat alle Hovelingen ge- woon waren, hem den grootften wijnzuiper te noe- men, en dat daar uit het fpreekvvoord zal ontfiiaan zijn: Laat ons eens Pausfelijk drinken! (^Bibamus

Pa~

(*) Fïtt. Papp. Avenem. T. L p. 240,

14 KERKELIJKE

V Papaliter !^ Ten aanzien der andere befchuldigin- BOEK ggj^ ji^ (je2e regels begrepen, zou zijn gedrag om- Hoofdft. ^^^'^^ ^^ Geestelijken , boven door ons gemeld , aan- na C. G leiding tot dezelve hebben kunnen geven , dewijl de ■1" 1^ Geestelijken verre waren, van hem desvvegens een .. goed hart toe te dragen. Nog zegt één zijner Le-

vensbefchrijveren , dat het ieder een uit zijn lagchen en gebaren bekend was , dat ontuchtige en onvoe- gelijke redenen hem aangenamer waren dan deugd- zame. En eene oude overlevering voegt 'er bij, dat de Zuster van petrarcha zijne Bijzit zal geweest zijn ( ♦ ). KLEMENs Elf dagen na zijnen dood werd de Kardinaal - Priester pieter roger , een Fransch Edelman , door de Kardinalen tot zijnen opvolger verkozen. Deze onderfcheidde zich terftond van zijnen voor- zaat ten aanzien der Geestelijken , door bekend te maken , dat arme Geestelijken , die zich binnen twee maanden bij hem zouden vervoegen , alle gunstbe- wijzen van hem te wachten hadden, waar op 'er fpoedig bij de 100,000 van dezelven , volgens eenen ooggetuigen , te Avignon kwamen. Maar tevens behield hij voor zich het vervullen van eene menigte Abdijen en Prelaatfchappen , dewijl hij de gedane verkiezingen bij dezelve voor nietig verklaarde, en als men hem voorhield , dat zi'ne voorzaten dit niet gedaan hadden , gaf hij ten antwoord : Onze voor- zaten hadden Vr geen verftand van^ om Paus te

we- (*) BALUZ. Not. ad Vita% Papau Aven, p. 825. die dit gerucht heefc tegengefproken.

GESCHIEDENIS. 15

wezen. Ook haastte hij zich , om tien Kardinalen V te benoemen, meestal Franfchen^ en in het vervolg ^^^ nog meer, onder welken zijn Broeders Zoon, die Hoofdft. nog geen achttien jaren oud was. Men prijst zeer "a C. G. zijne goedaardigheid en milddadigheid; men verhaalt 1^^"°^^* het volgende voorbeeld van zijne verzoenelijkheid je- — — . gens iemand , die hem voor dezen , toen hij in ge- ringen fland was, grof beleedigd had. Deze over- reikte hem, in hope, dat de Paus deze beleediging lang vergeten zou hebben, een verzoekfchrift. kle- MENS, die zich dezelve duidelijk herinnerde, kwam in verzoeking, om ze te wreken. Tweemaal wierp hij het verzoekfchrift op den grond en trad het met voeten ; maar eindelijk zeide hij tot zich zelven : „ Scheer u weg. Duivel! heden zult gij mij niet tot wraak tegen iemand kunnen aanporren;" en hij ftond den man zijn verzoek toe. Maar in het be- vorderen van zijne raaagfchap , kende hij naauwelijks palen, om deze neiging in te volgen fchonk hij aan vele jonge en kwalijk gezinde perfonen aanzienlijke Kerkelijke ambten.

Kort na zijne verkiezing verzochten hem de Ro- meinen , door een Gezantfchap , dat hij naar Rome en naar de Kerk van Lateranen^ de moeder van alle anderen, wilde terug keeren. petraPvCha was één van deze afgezondenen. Maar de Paus verkoos in Avignon liever een gerust en genoegelijk leven te leiden, dan te Rome aan vele opfcbuddingen bloot- gelleld te wezen, behalve dat zijn vaderland bij hem de voorkeuze had, en hij bovendien den Koning van Frankryk geen ongenoegen wilde geven; maar

te-

i6 K E R K E L IJ K E

V tevens verordende hij, cp bet verzoek der Romei-

BOEK j,^^^2, dat het Jubeljaar, door bonifacius VllI in-

Hoofdft. gefteld, op 50 jaren zou bepaald blijven.

na C. G. Met de zachtheid en goedaardigheid van dezen

t rJ?!?' -^^"^ fchijnt echter zijn gehouden gedrag met ^tn

. Keizer lodewyk van Beyeren weinig of niet over

Zijn ge- ggj^ fg brengen. Reeds toen hij nog Aarisbisfchop coiisden van Rouen was, kon hij zijnen haat tegen denzel- Keizer yen zoo weinig verbergen , dat hij in eene Kerkrede LODEWYK ^^ ^^^^ tegenwoordig zijnde Koningen van Frank" ryk en Bohcmen tegen hem ophitfte , en hem in plaats van Bavarus (leeds Bar bar us , of volgens een ander verhaal Baurus ^ (iemand, die zijn' baard niet af kan veegen,) noemde. Thans gaf hij aan zijnen Legaat, die naar Italië beftemd was, in last, te zorgen, dat deze, gelijk hij hem noemde. Aarts- vijand van God en de Kerk, die onlangs Tyrol ver- meesterd had, niet in Italië mogt indringen. Even- wel had LODEWYK recds in het jaar 1342 Gezanten •aan hem gezonden , om hem abfolutie te vragen , terwijl hij tevens den Franfchen Koning zijne be- lofte herinnerde, om zijne voorfpraak bij den Paus te zijn , maar na lang wachten , gaf de Paus ten antwoord, dat hij lodewyk niet van den ban kon ontflaan, voor hij zich onderworpen en de regering van het Rijk nedergelegd had; ja in het jaar 1343 vernieuwde klemens den ban tegen hem, indien hij zich binnen drie maanden niet onderwierp. On- der de menigvuldige verwijtingen tegen den Keizer was ook deze , dat hij de echifcheiding bewerk- ftelligd had van de Koninklijke Prinfes mrrgare-

THA

GESCHIEDENIS. i?

THA MAULTASCH , Gemalin van eenen Jongeren V Zoon des Konings van Bohemen^ en een huweliik ^^}? van dezelve met zijnen Zoon lodewyk van Bran- Hoofdft. denburg; waar door deze aan het bezit van Tirol ^^ C. G, geraakte. Ook fchreef de Paus reeds in Augustus |^"?i3*

,1343 aan den Aartsbisfchop baldewin van Trier ^

en aan de overige Keurvorsten, dat zij de noodige fchikkingen zouden maken tot het verkiezen van eenen nieuwen Roomsch- Koning.

De bovengemelde door den Keizer te overhaast en roekeloos daargeflelde echtfcheiding vervreemde veler gemoederen van hem , gelijk hij fpoedig tot 2ijn nadeel ondervond. In het eerst wel behandelde hij KL£i\jENS VI met moed, en was zelfs op het punt, om hem niet voor Paus te erkennen, maar toen de Keurvorsten eene bijeenkomst tot eene nieu- we Koningsverkiezing te Renfe bepaalden, en het bekendmaken van den Paufelijken ban tegen hem ve- len huiverig maakte, veranderde lodewyk weder van gedrag, en verzocht den Koning van Frankryk met ingewikkelde bedreiging, van zich anders met Engeland te zullen verbinden , om voor hem te Av'ignon te fpreken , gelijk dit ook gebeurde , en hoewel de Paus, na het verloopen van het bepaalde uitftel, in zijn Konfiftorie driemaal in het Latijn en Hoogduitsch liet uitroepen: ,, of 'er ook iemand van wege lodewyk van Beyeren tegenwoordig was?" volgde 'er toch, toen zich niemand ver- toonde, niet meer, dan dat hij den Keizer voor . ongehoorzaxim , (^contumax ^) verk'aarde. Hier van maakte lodewyk gebruik , om door dit aan de

XVII. Deel. B Keur-

i8 K E R K E L IJ K E

V Keurvorsten te berigten ^ hunne raadplegingen te

BOEK ^enfe te ftuiten.

Hoofd; t. ^^ befloten hebbende, het uiterfte te ondergaan,

na C. G om flechts den zoen der Kerke te verwerven , be-

tot 1517 8^'^''^^ 'ly» d^t ^2 P^us een voorfchrift zou opftel-

- — - len, hetwelk 's Keizers Gezanten overnemen zouden,

LnfFe on- ^^^ tm^t aflaat te bekomen. Daar op werd eene der wer- ping van volraagt voor dezelve ontworpen, zoo fchandelijk en

LODEWYK zoo llreng , dat men niet geloofde, dat lodewyk.

loos ' ^^ bekrachtigen zou. Hij deed bij dezelve belijde- nis van zijne misllagen , bood aan , den titel van Keizer zonder eenige voorbehouding af te ftaan , en zich zelven geheel in handen van den Paus te zul- len ftellen , en zich in alles naar denzelven , ook met betrekking tot den Koning van Frankryk, te zullen fchikken. Evenwel toonde lodewyk in eenen Brief aan den Paus en eenen aan de Kardinalen zich tot de volkomenfte gehoorzaamheid aan den Paus gereed. Zelfs de Paus en zijn Hof ftonden verwonderd over deze lage toegevendheid van lodewyk, welke zij aan zijn wantrouwen toefchreven (♦). In Janua» rij 1343 verfchenen 's Keizers Gezanten te Avig' non, alwaar zij hunne volmagt overleverden, en op het Euangelie in 's Keizers ziele zwoeren, dat hij dit alles getrouwelijk volbrengen zou. Niettegenftaande zoo diepe vernedering, gaf de Paus echter enkel ten antwoord, dat hij genegen en barmhartig was, ten opzigte van de ftraffen , over lodewyk uitgefproken ,

om (*) Dicentes intra fe : ijle homo diffidentia est perpU" x.vi. ALBERT. Argcnt. Chron. p, 133,

GESCHIEDENIS. 19

om die niet ten flrengfte te voltrekken , maar dat hij niet v

van zins was , hem eenen onbepaalden aflaat toe te ftaan. boek

IV

Als evenwel de Gezanten op een' volkomen aflaat ble- fjoofdfl ven aandringen , werd hun een tweede voorfchrift ge- na C. G, geven, waar op de Keizer hun nadere volmagt moest J^^''^°^3*

^even. De artikelen van dit voorfchrift zagen meer '

op de belangen van het Rijk, dan op den perfoon des Keizers, zoodat volgens dezelve de Keizer zou beloven, dat hij , ah Keizer of Koning^ niets zou doen , dan met bijzonder verlof van den Roomfchen Stoel enz.

In der daad het fcheen, dat de Paus den Keizer ■tot het uiterfte wilde brengen , om , of hem te nood- zaken , om zelve de kroon neder te leggen , of hem :£00 verachtelijk bij de Keurvorsten te maken , dat zij ihem eindelijk afzetten zouden. In 1343 ontbood de iPaus den Aartsbisfchop van Maintz den getrouwften aanhanger des Keizers naar Avignon , om zich binnen vier maanden daar te verantwoorden. De Keizer fchreef ■in 1344 eenen Rijksdag uit te Frankfort aan den 'Main, op welken hij aan de Stenden de eifchen van den Paus voorleide, met verklaring van naar hunnen raad of het Rijk neder te zullen leggen, of hetzelve, tegen wien het ook ware, te verdedigen. Hierop vermaanden vele Vorsten den Keizer, om toch niets tegen de waardigheid des. Rijks te doen , «n men befloot een Gezantfchap aan den Paus te «enden , om dien te verklaren , dat zijne eifchen ibijdig waren met den eed, welken de Keizer aan het Rijk gedaan had. De Paus, dit berigt ontvan- gen hebbende, befloot geweld van wapenen te ge- B 2 brui-

20 KERKELIJKE

V briiiken, waar toe hij den Koning van Frankryk

BOEK vermaande , hem bij te liaan, ten einde, gelijk hij zich

Hoofdft. uitdrukte, het beest , dat aan den Satan was overgege-

na c. G. ven, uit de Kerkte weeren, ook zette hij andere

tot T - j 7 V'orsten , bijzonder den Koning van Bohemen, tot

. den oorlog aan , en fpoorde de Vorsten op tot eene

nieuwe verkiezing van eenen Roomsch- Koning.

Van de moedige bed uiten der Duitfche Vorsten had men alles mogen verwachten; maar zij veran- derden reeds in 1344, en toonden als 't ware hun misnoegen tegen lodewyk , omdat hij zich zoo laag voor den Paus vernederd had ; en begeerden , dat hij het Rijk zou afftaan aan karel , Markgraaf van Moravi'é^ Zoon des Konings van Bohemen; hij floeg wel zijnen eigen Zoon, den Markgraaf lodewyk van Brandenburg voor, maar de Vorsten zeiden hem, dat men zich in het vervolg wel wachten zou , om eenen Beyerfchen weder op den troon te zetten. Vreesfe- Thans fcheen dus alles den Paus tegen den Kei- lijke ban- ^^^ gunftig te worden , alzoo deze op geenen Vorst van den ftaat kon maken , en zelfs de Koning van Bohemen Ppus te- jj^ }^£j j-jaj. j^,^- jn gijn gebied viel. Evenwel ver- gen lode- , . , r> 7 j ^yg, bond L"DEWYK zich met eduard van Engeland ^

en de Koningen van Polen en Hongaryen, de Her-, togen van Oostenryk en Markgraven van Meisfen y ook floot hij een vergelijk met den Koning van Bo- hemen; en dewijl vele Lombardifche Grooten op zijne zijde overkwamen, was 'er waarfchrjnlijkheid , dat LODEWYK met een leger in Italië zou. vallen, waar de Koning van Hongaryen bijna reeds meester

van

GESCHIEDENIS. 21

van Napels was. Dit een en ander fpoorde den V Paus aan, om zijne Geestelijke wapenen in volle ^^^^ kracht tegen den Keizer op nieuw te gebruiken. In Hoofdft. 1345 eenen nieuwen voorflag van verzoening van "a C. G. de hand gewezen hebbende, herhaalde hij in het ^ t'I?^!* volgende jaar den vorigen ban tegen hem, welken .■

hij den i3den April 1346 met eenen nieuwen ban verzwaarde , welke in woede alles ovenrof , wat men tot hier toe van die natuur vernomen had.

Nadat dQ Paus in zijne Bulle desaangaande alles vooraf opgenoemd heeft , wat tusfchen hem en den Keizer was voorgevallen, en aan des Keizers onboet- vaardigheid, voortdurende boosheid, lastering, hard- nekkigheid en velerlei ondeugden de fchuld gege- ven, dat hij hem den aflaat had moeten weigeren, ontvouwt hij de flirafFen , in welke hij reeds door Paus joANNES XXII vervallen was. „ Hij is, zegt de Paus, daar door eereloos geworden; kan geen openbaar ambt bekleeden; niemand tot een ambt ver- kiezen; geen getuigenis sfleggen; geene erfenis aan- vaarden; noch zijn' uiterften wil opftellen. Nie- mand behoeft zich voor hem , maar hij moet zich voor anderen verantwoorden; alle ziine vonnisfen gelden niets ; geen Zaakwaarnemer mng voor hem fpreken; geen Notaris mag in zijne belangen een (luk opftellen. Men mag hem nergens over hooren; nog een appèl van hem aannemen. Alle zijne goe- deren zijn voor altijd voor den Staat verbeurd; zij- ne Zonen en Kleinzonen mogen geen Geestelijk , of eenig openbaar ambt ontvangen. Aan alle Geloovi- gen is de gemeenfchap met hem verboden, ten wa- B 3 re

*2 KERKELIJKE

V re zii de bekeering van hem en de zijnen zochten ; »oEK gig i^jj flerft, mag hij geene Kerkelijke begrafenis Hoofdft. genieten. Ook zijn alle Wereldlijke Vorsten ver- na C. G pligt, hem, zoo veel mogelijk , uit hunne landen ton?!^/ "^^ ^^ roeijen." Daar op volgen de eigenlijke ban- ■ vloeken van klemens VI over lodewyk, op deze

wijze :

,, Opdat hij erkenne, dat hij zich deze en andere „ ItrafFen heeft waardig gemaakt ; maar ook opdat 5, Gods wraak en onze vloek hem flrafF^, zoo bid- „ den wij de Goddelijke magt ootmoedig, dat zij 5, zijne onzinnigheid terug drijve, zijnen hoogmoed „ nederdrukke, hem met de kracht van hare reg- 5, terhand ten gronde werpe, hem in de handen zij- „ ner vijanden en vervolgers befluite, en make, dat „ hij voor dezelve nederftorte. Een onbekende val- „ ftrik moete hem overkomen , en hij in denzelven „ geraken ; vervloekt zij zijn uitgang en ingang ! „ De Heere fla hem met krankzinnigheid, blindheid 9, en razernij ! De Hemel fchiete blikfemen op hem „ neder! De troon Gods en der Apostelen pe- „ TRUS en PAULUS ontbrande over hem in deze en ,, de toekomende wereld! De geheele wereld (Irijde „ tegen hem! De aarde opene zich en verflinde j, hem levendig! Zijn naam moete in één geflacht „ uitgedelgd worden! en zijne gedachtenis verdwijne „ van den aardbodem ! Alle elementen moeten te- „ gen hem gekant zijn! zijne woning moete woest „ worden! De verdienden van alle ontflapene Hei- „ ligeii moeten hem befchamen , en in dit leven 5, eene openbare wrake aan hem uitoefenen! Zijne

„ Zo-

GESCHIEDENIS. 23

„ Zonen moeten uit hunne woningen uitgeworpen V

„ worden, en voor zijne oogen in de handen der ^^^

„ vijanden , die hen ombrengen , overgegeven wor- Hoofdft.

„ den ! " Eindelijk beveelt de Paus aan de Keur- na C. G.

vorsten eene nieuwe verkiezing te doen van eenen j^!^'°{^*

tot 1^17»

Roomsch- Koning, of dat de Apostolifche Stoel van — — -

zijn regt gebruik zou maken, om zulks zelve te

doen.

Inmiddels was karel. Zoon van den beroemden De Paus

Koning van Bohemen , joannes , met zijn' Vader , ^?^^ P°'

£ino"en die thans blind was, te Avignon gekomen. Daar o „^ karet.

deze reeds van zijn achtfle jaar af aan het Hof van Zoon van

Frankryk van eenen Hofkapelaan , joannes van „^".rv^^

CARA, eene Geestelijke opvoeding gekregen had, en Bo hmen

KLEMENS VI, nog als PIETER ROGER, Abt VaU ^°^^^^'^^^

, te doen

i^^/^öw/», en Koninklijke Raad te P^r^^J, vervolgens verkiezen

zijn leermeester en vriend was geweest, was hij geheel

aan den Paus overgegeven , en werd door den Paus

aan de Kardinalen voorgefteld, om hem tot Roomsch

Koning te doen verkiezen; maar deze waren in twee

partijen verdeeld; de Franfche Kardinalen, die den

Kardinaal talleyrand of van Perigord, aan het

hoofd hadden, ftemden met den Paus overeen; maar

de Gaskonjefchen, door den Kardinaal van commin-

GES aangevoerd, weder fpraken hen op het hevigde;

en befchuldigden hen van den moord van andre-

AS , Koning van Napels. De beide partijen fchol-

den m alkanderen voor verraders der Kerk ; ten laat-

ften ftond talleyrand op, en wilde gomminges tt

lijf; en niet dan met moeite verhinderde het de Paus en

de overige Kardinalen, dat zij niet han^igemeen raak-

B 4 ten.

24 K E R K E L IJ X E

V ten. De beide partijen verkerkten vervolgens hunne-

BOEK huizen en wapenden hunne bedienden, tot zij ein-

Hoofdft. delijk door den Paus in fchijn bevredigd werden.

na C. G. Evenwel liet de Paus zich niet afhouden van zijn

•'^^"^'^j^' oogmerk , om karel te bevorderen, die den aaften

April 1346 de voorwaarden bezwoer, op welken hij

tot het Keizerdom zou verheven worden, welke, gelijk men zich ligtelijk kan voorftellen , alle ten voordeele van den Paus, maar vernederd en laag voor het Keizerrijk en deszeifs hoofd waren. KAREL Even te voren had de Paus den Aartsbisfchop

wordt tot ^jjj^ Blaintz , hendrik van Vtrnehurg , die den Koning Keizer toegedaan was, afgezet, en den Graaf ge r- verkoreu. LACH van Nasfau in deszeifs plaats benoemd; ver- volgens vermaande hij de Keurvorsten op nieuw tot eene verkiezing , en liet door eenen Legaat aflaat aanbieden aan allen, die Keizer lodewyk zouden verlaten , wordende de prijs van dezen aflaat op eene gulden gebeld.

Dus kwamen dan in den zomer des jaars 1346 de drie Geestelijke Keurvorsten, ook karel met zijn' Vader, en rudolf. Hertog van Sakfen, te Renfe bij Koblents bijeen, omdat Frankfort den Keizer getrouw bleef, en verklaarden het Duitfche Rijk opengaande, waar na zij den uden Julij ka- rel tot Roomsch- Koning verkozen; terwijl lode- wyk gelijktijdig met vele Stenden eenen Rijksdag te Spiers hield , op welken dit alles voor nietig ver- klaard, en den Paus het regt ontzegd werd, om eenen Keizer te kunnen afzetten. Kort daar na werd de verkiezing van karel door den Paus be-

ves-

GESCHIEDENIS. 25

vestigd : maar de flad Aken , waar hij zich wilde V laten kronen , floot hem de poorten , de inwoners ^^^^ van Luik floegen hem en hunnen Bisfchop , die zijn HoofdH. aanhanger was, af, en over het geheel noemden de 'ia C. G, Du'itfchers hem een* Papenkoning. karel nam '^^'^^°p»

dus met zijn' Vader de toevlugt tot den Koning van -

Frankryk^ hier waren zij tegenwoordig in den ver- maarden veldflag hï]Crecy in Augustus 1346, in wel- ken de Engelfchen eene volkomene overwinning be- haalden , en Koning jan het leven verloor , waar door KAREL nu Koning van Bohemsn werd. Kort daar na werd hij te Bon gekroond , maar bleef in zijne oorlogs- verrigtingen tegen lodewyk ongelukkig , alhoewel de Paus zijnen inval in Tyrol in 1347 door eenige ItaUaanfche Grooten liet onderfteunen. Een fl:out ondernemend man bragt om dezen tijd n.rienzo

eene zonderlinge flaatsomwenteHng te Rome tot '^^f*^"^

zich tot ftand. nikolaus rienzo , naar de Roomfche wijze Tribunus

van afkorten cola di renzo genoemd. Zoon van te Rome. eenen Herbergier te Rome ^ Notaris der Roomfche Raadsheeren, die met andere Afgevaardigden ver- geefs getracht had, den Paus over te halen, om naar Rome te keeren , ondernam , van den ver- warden toeftand van zaken aldaar gebruik te maken. De twisten tusCchen de Huizen colonna en orsi- Ni en de geweldenarijen van den Adel veroorzaakten geftadige onrusten, rienzo , die eenige kundighe- den bezat en van verftand niet ontbloot, ook wel befpraakt was, onderhield het Roomfche volk, het- welk hij opgeroepen had, hier over, en (lelde het zijne voormalige grootheid en magt voor oogen , met B 5 die

26 K E R K E L IJ K E

V die uitwerking, dat het volk hem in Mei 1347 tot BOEK Tribunm van Rome benoemde, ahvaar hij op het Hoofdft. Kapitool geleid, en de geheele regering hem in han- na C. G den gegeven werd. In het eerst gedroeg hij zich jaario73. ^^^^ verftandig, gaf de overheidsposten aan verdien- ^ (lelijke mannen, en door den Adel van deszelfs magt

te berooven, herftelde hij in en buiten Rome de al- geraeene rust. Maar fpoedig werd zijn brein verhit tot herfenfchimniige ontwerpen. Hij nam niet alleen den weidichen titel aan van „nicolaus, de flirenge en genadige , bevrj-jder der flad Rome^ ijveraar voor de welvaart van Italië , beminnaar der Wereld , en Trtbunus Augustus^'* maar hij wilde ook de fleden van Italië in vrijheid (lellen, en Rome weder tot derzelver hoofd verheffen. Hij fchreef deswegens aan alle Italiaaiifche Vorsten en deden, fommigen der laatften luifterden naar hem , maar de anderen belachten hem. Hij liet zich op eene plegtige wijze tot Ridder (laan, met verfcheidene kronen kronen, en baadde zich in de Porfierfteenen Vonte, in welke KONSTANTYN de Grooie, volgens de overlevering, gedoopt zou zijn. Hij daagde den Keizer en den Koning van Bohemen , om voor hem hun regt op het Keizerrijk te beplijten ; van de Keurvorsten vor- derde hij bewijs van hun regt, om eenen Keizer te verkiezen ; den Paus en deszelfs Kardinalen gaf hij bevel, om naar Rome te komen; waar bij hij zich Kandidaat van den Heiligen Geest noemde, voor- wendende, alles op deszelfs ingeving te doen. De Pausfelijke ftadhouder verzette zich vergeefs tegen hem, ook Iloeg hij de aanzienlijkfte Pvomeinen, die

ge-

GESCHIEDENIS. 47

gewapenderhand in de ftad meenden te dringen , op v

de vluet. Doch al deze luister nam reeds in De- ^°'^*

IV cember 1347 een einde. Door eenen opftand in Hoofdft.

Rome ontfteld, vlugtte rienzo vermomd uit de ftad, na C. G.

en begaf zich vervolgens tot Keizer karel IV i^^^^^73* ° ° ' tot 1517.

doch deze leverde hem aan den Paus over, waar <— ._

op hij een' tijd lang te Avtgnon gevangen heeft ge- zeten, tot men onder den volgenden Paus in 1354 gebruik van hem wilde maken, om de Grooten te beteugelen, die het Pausfelijk gebied onder zich ver- deelden. Hij keerde toen naar Rome, en werd van het volk eerbiedig ontvangen, doch verloor (poedig deszelfs gunst door zijne onbedachtzame en wreede handelingen; en nog in dat laatstgemelde jaar kwam hij in eenen opftand om het leven.

Terwijl deze rienzo te Rome het bewind had , Dood van overleed Keizer lodewyk van Beyeren den uden ^^'^er October 1347, onverwachts. Hij was de laatfte van Beye- Keizer van deze eeuwen, die de Keizerlijke waardig- ren. heid te Rome en in Italtê nog eenigermate gehand- haafd heeft. Het is waar, dat hij zich fomtijds zeer diep vernederde, maar alleen dan, wanneer hij door allen verlaten , geen ander middel wist om zich te redden, doch weldra hervatte hij weder zijnen moed ; ook hebben de vereerers der Paufen nog in later tijden zijne gedachtenis zoeken zwart te ma- ken; bijzonder de Poolfche Dominikaner abraham Bzovius, die te Rome de Kerkelijke Jaarboeken van den Kardinaal baronius vervolgd heeft ; hetwelk aanleiding gaf, dat op bevel van den toenmaligen Hertog, naderhand Keurvorst van Beyeren, maxi-

MI'

eS KERKELIJKE

V MiLiAAN 5 deszelfs Geheimraad en Kanfelier der Beijer-

^?}^ fche Srenden , toan georg herwart van Hohen- IV •'

Hoofdft. ^i^^'S -> ^^"^ verantwoording voor dezen Keizer ge- na C. G, fchreven heeft : Ludovicm IF, Imp. defeuftis , Bzo- tot 1/17 '^'^'"^ injuriarum postulatus ^ Monachii 16 18 in ^to, ■ Pars altera 1619. Mantisfa ^ five contra Bzovium

Pars Tertia , in qua per omnes Europa provincias fpe- cimen exhihetur Bzoviance in h'iftoria eruditionis 1619. Op gelijke wijze fchreef ook christ. gewold , Hofraad en Archivarius van denzelfden Vorst zijne Defenfio Ludovici IV. Imper ratione ekctionis con- tra Bzovium. Ingolflad 1618. BARELlV Nog twee jaren na lodewyks dood vond de door Keizer. ^^^ pj^^j, ^^j^ ^g Diütfchers opgedrongen Keizer te- gendand in zeer vele plaatfen van het Rijk bi.i ver- fcheidene Rijksfteden, hoewel hij zelve in het jaar 1348 overal rondreisde, fparende noch geld, noch gunstbewijzen , noch vrijheidsbrieven en voorregten. Op den dag , toen hij te Bazel kwam , kwam daar ook de Pausfelijke Bul van abfolutie aan , met wel- ke aan den Bisfchop van Bamberg deze volmagt gegeven werd : dat hij die genen van de verdiende ftraffen zou ontheffen, die hunne misdaad belijden en zweeren zouden , dat zij voortaan bij het Katho- lijk geloof blijven , den Apostolifchen Stoel getrouw zijn , zich jegens geenen Ketter of Scheurmaker ge- negen toonen, en ook gelooven zouden , dat het geen' Keizer toekomt , eenen Paus af te zetten , en cenen anderen te benoemen , mnar dat dit eene vef- do?raie Ketterij is; als ook, dat zij niemand voor Keizer wilden hebben, die niet van den Paus be-

ves-

GESCHIEDENIS. 29

vestigd was, dat zij der Weduwe en de Zonen van V

LODEWYK niet zouden begunftigen, zoo lang zij on- ^^Ijf-

der den ban zouden wezen , maar dat zij Koning Hoofdft.

KAREL zouden gehoorzamen , die van den Paus be- na C. G.

vestigd was. Men gaf aan de Burgers van Bazel j^YlV^l'

COC 15^/* kennis van den inhoud dezer Bul, maar zij noch— — —

hunne Geestelijkheid wilde ze aannemen. Integen- deel verfcheen de Burgemeester koenraad van be- RENFELS met den Raad en eenen Notaris voor den Koning, en de BLsfchoppen, onder welken hij dien van Bamherg dus aai^fprak : ,, Gij moet weten. Heer Bisfchop, dat wij niet erkennen of gelooven willen, dat onze voormalige Heer, de Roomfche Keizer lodewyk, ooit een Ketter geweest is. Want wij willen elk een' , dien ons de Keurvorsten , of bet grootde gedeelte van hen, voor Roomsch- Koning of Keizer geven , daar voor achten , al zou hij ook nooit bij den Paus bevestiging verzoeken; voorts zullen wij ook niets anders doen, hetwelk in eenige wijze ftrijdig zou mogen zijn met de regten des Rijks. Maar indien gij van den Heer Paus vol- raagt hebt , om ons alle onze zonden te vergeven , Man zijn wii daar mede te vreden." Dus moest aan de ftad de aflaat en de Godsdienst zonder eenig be- ding verleend worden. Toen karel te Worms kwam, vond hij de Geestellikheid en het volk even zoo gezind. De Geesrt^liikheid liet zich wel door den Bisfchop van Bamherg , na den eed afgelegd te hebben, abfoiveren. Maar toen deze den volgenden morgen voor zich alleen , en niet voor de Burgers , Godsdienst wilde oefenen, ontftond 'er een oploop.

De

30 K E R K E L IJ K E

V De Burgers floten de poorten , liepen gewapend na«

BOER de woning des Konings, waar de gemelde Bisfchop

Hoüfdft. ^^ toevlugt had genomen, en deze moest op bevel

m C. G. van den verfchrikten Vorst , aan de geheele fl:ad ,

jaario73. ^Qj^jgj, {jg^jj^g gj^ zonder eed te doen, de abfolutie tot 15 17. ° '

^ fcheiiken.

Tegen- Zelfs werd door verfcheidene Rijksfl:enden de ver- keizer kiezing van karel tot Keizer voor nietig verklaard. verkoren

* Het Hertoglijke Huis van Beyeren , waar van lode-

WYKS Zoon , LODEWYK , Markgraaf van Branden- burg, thans het hoofd was, ging eene verbintenis aan met de Paltsgraven aan den Rhyn, ook met den Hertog van Sakfen- Lauenburg , als hoofd der oude Sakfifche linie; deze verkoren in het jaar 1348 EDUARD III , Koning van Engeland , tot Keizer. Deze voor die waardigheid bedankende, boden zij de- zelve aan den Markgraaf frederik van Meisfen aan ; en toen ook deze weigerde dezelve te aanvaarden, aan Graaf gunther van Zwartzburg , een dapper en eerlijk Edelman , die dezelve aannam en in Maart 1349 openlijk verklaarde, de regten des Rijks tegen elk en een ieder te zullen verdedigen. Evenwel wist karel de verbindtenis boven gemeld te ontbinden, en GUNTHER deed, kort voor zijnen dood, in Junij 1349, tegen aanmerkelijke voordeelen, afftand van ziine aanfpraken op den troon. Desniettemin moest KAREL zich te Frankfort nog eens laten verkiezen en te Aken kronen , een bewijs , hoe weinig acht men floeg op de verkiezing en bepaling van den Paus. Ook was 'er kort daar na bijkans een misverfland

tus-

GESCHIEDENIS. 31

tusfchen karel en den Paus uitgeborften. De eer- V

fte had zich jegens eenige Italiaanfche Grooten la- "®^*

ten verluiden , dat hij voornemens was naar ItalVè Hoofdlt

te komen , hetwelk hij echter volgens zijne belofte na C. G.

aan den Paus zonder deszelfs verlof niet doen mogt; P^'''°73«

° ' tot 1517» de Paus gebood daarom zijnen Legaat, toe te zien, 1.

dat 'er op de groote vergadering, die te Fadua 'ftond gehouden te worden, enkel Kerkelijke zaken verhandeld werden, karel kwam echter bij het le- ven van dezen Paus niet in Italië. In dezen tusfchentijd vond klemens VI gelegen- klemen»

heid, om zijn gebied te vergrooten. andreas , Y^ ji^^'P*

° het Graaf-

Koning van Napels , een geboren Hongaarsch Vorst, fchap

die de Kleindochter van den voorgaanden Koning Avignon.

ter Gemalin had, was in het jaar 1345 te Averfa

"Vermoord geworden. Zijne weduwe joanna werd

befchuldigd van deze euveldaad medewustig te zijn;

ide Paus als Leenheer des Rijks geloovende, dat

hem het onderzoek dezer zaak toekwam, droeg het*

zelve aan den opperden Rigter van het Rijk, (Ciran

Gjustiziere ,^ op , die ook de aanleggers der zaraen-

Zweering ontdekte. Maar toen lodewyk. Koning

'van Hongaryen^ met een magtig leger optrok, om

zijns Broeders dood te wreken, nam de Koningin

JOANNA de wijk nzüT /ivigmn in het begin desjaars

1347. De Koning van Hongaryen , het Rijk van

Napels bemagtigd hebbende, liet eenen der voor-

tiaamfte Grooten , als een aanftoker van den moord

zgns Broeders, ter dood brengen, en keerde toen

'naar Hongaryen terug. Op zijn aandrang benoemde

de Paus drie Kardinalen , om de fchuld of onfchuld

der

32 KERKELIJKE

V der Koningin te onderzoeken, die echter fpoedig BOEK yj-y verklaard zijnde , met den Prins van Tarento , Hoofdfl. haren bloedverwant trouwde , waar tne de Paus ont- na C. G. flag verleende. Naar haar Rijk willende wederkee- J^^"°j^"ren, maar geld gebrek hebbende, verkocht zij in .-.^__ het jaar 1348 de ftad en het gebied van Avignon^ welke haar als geborene Gravin van Provence toe- kwamen , aan den Paus voor 80,000 Florentynfche Goudguldens. — Vervolgens keerde de Koningin met haren nieuwen Gemaal naar het Rijk van Na- pels , hetwelk zich ook gedeeltelijk weder aan haar onderwierp. Eindelijk kwam men overeen in het jaar 1351, om de uitfpraak van het verfchil aan den Paus over te laten, die der Koningin als geheel onfchuldig aan den moord van haren eerden Gemaal het Rijk van Napels toewees, mits zij aan den Ko- ning van Hongaryen 300,000 Goudguldens voor zij- ne gemaakte krijgskosten betaalde; maar deze was grooLmoedig genoeg, om haar ook deze fom kwijt te fchelden. DeP^us In het jaar 1344 flichtte klemens VI een nieuw benoemt Koningrijk. Omtrent het jaar 1330 of wat later wa- j^j" aj^'ren de Kanarifche Eilanden, bij de Ouden de Ge- deKana- lukkige genoemd, door eenige Kastilianen en Por- niche El- ^^^^^^w ontdekt. Spoedig matigden zich de Paufen het regt aan , om over foortgelijke ontdekkingen te befchikken , onder voorwendfel van het Christen- dom uit te breiden. In het gemelde jaar 1344 fchonk KLEMENS deze Eilanden aan lodewyk , Graaf van Clermont , dien men don louis van Spanje noem- de, omdat hij een Zoon was van Don alfonzo i>e

LA

GESCHIEDENIS. 33

%A CERDA, die uit het Koninklijk Huis van Spanje V was. De Paus verhief tevens deze Eilanden tot een °^^* Koningrijk ten behoeve van dezen Graaf, die zich Hoofdft. aJs Fransch Gezant aan zijn Hof bevond. na C. G.

Tien jaren had klemens VI als Paus geregeerd, '^t'^jriy*

toen hij den 6den December 1352 uverleed, en vol-

gens zijnen wil in het Klooster Chaife-Dieu in Au- Dood van vergne begraven werd , alwaar hij zich een prachtig yi. graf had laten oprigten. Dit werd in de Burger- oorlogen van Frankryk in het jaar 1562 van de Hugenooten vernield, en dewijl zij al de deelen van zijn ligchaam met lood bedekt vonden, werden zij- ne overbüjffelen verbrand , terwijl zij al fpottend riepen: Gelooft gij dan, groote Paus, dat gij den Duivel met looden wapenen zult overwinnen? Hij verzachtte de ftrenge bevelen van het Conclave der Kardinalen in zoo ver, dat het hun geoorloofd werd, hunne kleine vertrekken, terwijl zij fliepen, door gordijnen af te zonderen, dat zij twee bedien- den, Gees[elijken of Leeken, konden hebben, en drie dagen na hunne komst in het Conclave^ behal- ve brood en wijn, ook vruchten, kaas en gebak, benevens een geregt vleesch of visch, zoo wel 's middags als 's avonds zouden bekomen, petrar- CHA verhaalt van dezen Paus, dat hij een zoo fterk geheugen hebbe gehad, dat hij niet alleen wist, het geen hij eens gelezen had, maar het ook niet weder kon vergeten, al had hij gewild; en men voegde 'er bij, zegt petrarcha, hoewel hij zelve dit voor fabelachtig houdt, dat hij dit gekregen had, door

XVII. Dkel. C eeneii

54 KERKELIJKE

V eenen hevigen üag op de herfenpan (*). Hij wat BOEK een man, zegt mattheus villani, zijn tijdge» Hoofdft. noot 5 vol behoorlijke wetenfchap, zeer ridderlijk, na C. G, maar juist niet godvruchtig, (^molto cavalïeresco ^ Jaar 1073^^^^ Y^jigiofo,'^ Van vrouwen was hij, nog Aarts- . bisfchop zijnde, niet afkeerig, maar overtrof hier

in de levenswijze der Jonge Wereldlijke Baronnen; zelfs als Paus kon hij zich van haar niet ont- houden 5 maar voorname vrouwen gingen zoo goed als de Prelaten in zijne kamer. Bijzonder behaagde hem de Gravin van Turenne zoo zeer, dat hij om harentwil vele gunften bewees. INNOCEN- De Kardinalen haastten zich eene verkiezing van TiusVl 2ijnen opvolger te doen , eer Koning jan van Frank' Paus. ryk te Avlgnon kon wezen, om eenen Paus naar zijnen zin te hebben. De meesten onder hen waren genegen , om joan berelli , Generaal van de Karthuizer-Orde , te verkiezen, maar de Kardinaal VAN TALLEYRAND of van Pettgord , hield hen daar van terug , door hen te waarfchuwen , dat deze hen tot eene ftrenge levenswijze zou verpligten. Onder- tusfchen maakten zij eenige wetten tot hun voor- deel , welke de nieuwe Paus zou moeten bezwee- ren; gelijk zii ze allen ook bezworen, doch fommf- gen met de bepaling: mdien deze wetten op het regt gegrond waren.

Vervolgens verkozen zij den i8den December 1352 den Kardinaal -Bisfchop van Ostiay steven

AU»

(*) Rer. Memtrab. L. II. C. i.

GESCHIEDENIS. 35

ALEERTi, (eigenlijk aubert,) onder den miam V van iNNOCENTius VI, tot Paus. Deze herriep om- ^^^^ trent het midden des jaars 1353 de bovengemelde Hoofdfh wetten, door de Kardinalen gemaakt, verders oefen- na C. G. de hij eene prijswaardige ftrenghcid omtrent het be- ^ jci-*^ geven van Geestelijke ambten en ten aanzien der ze- ■ den van zijn Hof.

Dewijl verfcheidene Groote Heeren in Italië on- Hij worde langs de meeste fteden van den Kerkelijken Staat weder onder malkanderen verdeeld hadden , zond de Paus yg^ jen in 1353 den Spaanfchen Kardinaal ^gidius albor- Kerkelij- Noz , die in zijn vroeger leven in krijgsdienst ge- ^" ^^^^' weest was, derwaarts met vclmagt, om met Gees- telijke en Wereldlijke wapenen dezelve weder onder zijn gebied te brengen. De Aartsbisfchop van MU iane?t ^ joannes visconte, die tevens Heer van deze Had en het Milaneefche vi^as , die onder ande- ren ook Bologna gekocht en voor 100,000 Goudgul- dens door den vorigen Paus in het Jaar 1351 met die ftad beleend was, aan wien zich ook in 1353 de ftad Genua onderworpen had , ontving den Le- gaat wel, maar belette hem in Bologna te komen, opdat de inwoners door zijne tegenwoordigheid niet zouden opgewekt worden , om hunne vrijheid te hernemen. De Legaat in het voormalig Paufelijk ge- bied gekomen, wist de Romeinen over te halen tot een verdrag, waar bij zij hem tot hunnen befcher- mer aannamen. Kort te voren was deze hoofdftad zeer ontrust geworden door den tweefpalt der aan- zienlijke Huizen van Orfini, Colonna en Savello :, het volk had zelfs diQïi Senator berïhöld van ORsmr C 2 dood-

36 K E R K E L IJ K E

V doodgefleenigd; waar op zekere frans barongel-

^°^'* LI , Schrii^rer of Notarius van den Senator van Ro" IV Hoofdft. ^''^ï ouder groote beloften, om de oude vrijheid en

na C. G. waardigheid der Romeinen te herüellen , zich tot 10^1 ^f- Trlhunm der ftad opwierp. Hier tegen bediende m« de Paus en zijn Legaat zich van het middel, waar

van wij boven gefproken hebben, zij zonden cola Dl RiENZo herwaarts , doch die , na een goed be- gin, fpoedig een treurig einde had. De Legaat voorts allen in den ban gedaan hebbende, die der Roomfche Kerk iets ontnomen hadden, bemagtigde met geweld in het jaar 1354 Orvieto en Fermo^ en na vervolgens het zoogenoemde Erfdeel van petrus , ( // Patromonio , ) en meer andere gewesten veroverd te hebben , liet hij in het jaar 1356 het kruis pre- diken tegen hen , die hem Forli , Cefena en andere fteden nog onthielden ; zij werden te gelijk voor Ket- ters verklaard, en aan ieder een aflaat gegeven, die tegen hen te veld zou trekken. ,, Maar hier mede," zegt viLLANi, „ vong terflond de geldzucht der aflaatpredikers aan , haren pligt te doen , en de vol- niagt van den Paus te buiten te gaan. Zij namen van ieder zoo veel geld, als zij krijgen konden, waar voor zy aflaat van fl:rafFen en geloften van al- lerhande foort gaven; maar waren de lieden te arm, om geld te kunnen betalen , dan lieten zij zich ook kleederen, huisraad, granen enz. geven, en plun- derden op deze wijze fteden, kasteelen en dorpen," Niettegenftaande den gelukkigen voortgang des Kar- dinaals, riep de Paus hem in het jaar 1357 naar Avignon terug , doch was in het volgende jaar 1358.

ge-

GESCHIEDENIS.

37

•genoodzaakt, hem weder dervvaards te zenden, al- v

waar hij het volgende jaar geheel Romagna won, ^^^^

en zelfs in 1360 ook Boïogna. Nogtans had hij Hoofdft.

geftadig te kampen met bernabo visconte, Heer nn C. G.

van Milanen, waar bij nog kwamen, behalve de ■'^^'^*°^^*

' tot 1517.

menigvuldige kleine Heeren en Vorsten, de talrijke .^— —

VrijbuitL^rsbenden , die thans Italië afliepen , en uit roofzuchtige foldaten, Duitfchers, Franfchen , Span- jaarden, Engelfchen en Burgundiers bellonden. Zulk eene Bende , de JVitte Kompagnie gQ-no^vadi , drong zelfs in Provence ^ en de Paus was gedwongen, wilde hij geen bezoek van haar afwachten, haar ico,ooo Goudguldens te betalen, waar na zij zich naar Pie- riiont wendde.

Midden onder deze oorlogstooneelen in Italië, Keizer kwam KAREL IV in het jaar 1354 aldaar aan, om ^'^^^^ zich de Italiaanfche en Keizerlijke kroon te laten gekroond opzetten. '£r fcheen zich voor hem eene gunft^e gelegenheid aan te bieden, om de regten van het Keizerrijk eenigermate te herfiellen, bijzonder in Lombardyê , waar de Venetianen zijne hulp verzoch- ten tegen het magtlge Huis van Visconti, maar ka- rel had flechts 300 ruiters bij zich tot zijn gelei- de, maar een groot gevolg van Prelaten, Vorsten en Edellieden. Te Mantua gekomen fchreef hij om meer krijgsvolk naar Duitschland. Dewijl niemand reden had om voor hem te vreezen , werd hij over- al eerbiedig onthaald, en te Milanen met de ijzeren kroon gekroond. In het jaar 1355 kwam hij te /iow^, alwaar hij door den Kardinaal -Bisfchop van Oitia in naam des Paufen gekroond werd, en toen C 3 vol-

_58 K E R K E L IJ K E

V volgens zijne belofte aan den Paus op denzelfdeo

coEK (^asr Rome verliet, en zich fpoedde, om uit het

HoofdlL Pausfelijk gebied te komen; echter liet hij eenig

Ba C. G. krijgsvolk over aan de Paufelijke Legaten, om tegen

]acrio73. ^^ ^^^ malatesta gebruikt re worden, die in

tot 1517. •'

I den Kerkelijken Staat nog vijandelijkheden pleegde.

Terwijl hij te P//^ aan een vergelijk arbeidde tusfchen MALATESTA cii den Pails, ontflond 'er een op- roer tegen hem , hetwelk hem in levensgevaar bragt; met 1200 ruiters trok hij Lombardyen door, hetwelk grootendeels in de magt der visconti was ; maar werd in geene eene ftad binnengelaten, behal- ve te Kremona; op deze wijze kwam hij in Juli) 1355 in Duitichland terug, met weinig eer voor zich zelven, maar met veel geld, hetwelk hij als gefchenken ontvangen had.

De Paus was zoo voldaan over 's Keizers gedrag in Italië^ dat hij hem den zoon der dankbaarheid, des zegens en der genade noemde. Evenwel was de Paus nu en dan op dezen gehoorzamen Keizer misnoegd , bij voorbeeld , toen hij begeerde » dat de Paus eenige verordeningen van klemens V zou ver- nietigen , die voor het Rijk honende waren ; waar op de Paus antwoordde, dat zij eens vooral in het Pausfelijk Wetboek Honden, en op de Hooge Scholen voorgelezen werden , waarom zij niet konden afge^ fchafc worden. Insgelijks als de Keizer in 1359 on- dernam de buitenfporige zeden der Geestelijkheid te hervormen , fchreef hem de Paus , dat hij daar door in de regten van den Paus en van de Prelaten trad, wien het alleen toekwam, hunne onderhoorige Gees- :eiyken te befiraftcn. Niet

GESCHIEDENIS. 35

Niet alleen de Keizer, maar ook andere Vorsten v

moesten de heerfchappij van den Paus erkennen. ^^^^

Zoo vermaande hij lodewyk , Koning van Napels , Hoofdft,

zijne onregtvaardige handelingen na te laten, en ver» "f C. G.

klaarde de giften , door hem en zijne Gemalin jo JJ|t'^J°f|'

ANNA gedaan, voor nietig en van onwaarde. Ook ^

moest piRTER, Koning van Arragon^ bera in het P"^^* ..

jaar 1353 den leeneed vernieuwen. In het jaar 1355 ^;,n ^gn

deed zijn Nimcius den Koning van Kastiliê, pie Paus over

TER, in den ban, omdat deze zijne Gemalin blan- v^,!![L

V orsicu»

CA verftoten, en in hare plaats bijzitten genomen had, hoewel de Paus bij dezen weinig uitrigtte.

Twee befluiten van dezen Paus zijn merkwaardig, Dood van de eene verbiedende , dat voortaan niet meer , in ^^'^'^ocen-

TIÜS VI.

naam van den Paus , de ftrafFe van moord voor eene geringe geldfom zou kunnen afgekocht worden; de tweede fchafte de belasting af, welke van ligte vrouwlieden aan de Pausfelijke Hof bedlenden ge- viroon was betaald te worden. Eene van de zwak- heden van dezen Paus was, dat hij al te ijveiig was in het bevorderen zijner bloedverwanten. Hij ftierf den laden September 1362.

Daar waren twintig Kardinalen , die te Avignon urbakus tot de verkiezing van een' nieuwen Paus bijeenkwa- ^' men. Eén van dezen , androin de la roche , te voren Abt van Clugny^ was eerst in deze ftad aangekomen, toen de Paus reeds zieltoogde. Hij had dus geen titel als Kardinaal, noch zitting in het Konfiftorie, dewijl de Paus hem den mond niet gefloten of geopend had. De Kardinalen echter waren van gevoelen, dat hem eene ftem in het Con- C 4 da-

4C. KERKELIJKE

V clave toekwam , hetwelk nogtans in de volgende eeiiw

BOEK (jQor EUGENius IV andcts verltaan en bepaald

Hoofdft ^'^^^ C*)' De keus der Kardinalen bepaalde zich ,

na C. G. na eenige verfchillen , den sSIlen October 1362 op

Jaario73 ^,jllem grimoard of GRIMAUD , Abt van St,

tot 151 7 '

.. Fictor te Marfeille, die den naam van urbanus V

aannam , en wiens verkiezing , zonder dat men weet

waarom , als een onmiddelijk werk van God werd

aangezien.

Zijne Een der eerde bedrijven van dezen Paus was zij-

twiscen jig onderneming tegen bernabo visconte: in het

meCBER- a o

üABo j^sr 13^0 had de Kardinaal albornoz dezen mag- VI5C0NTE tigen Vorst den oorlog aangedaan over Bologna , hetwelk hij wel volgens zijne overeenkomst met kle- MENS VI nog eenige jaren moest behouden, maar hetwelk innocentius VI volflrekt nu reeds met het Pausfelijk gebied wilde vereenigen, omdat hij ber- nabo niet vertrouwde, albornoz maakte zich ook werkelijk meester van deze fiad , die vervolgens door BERNABO vcrgcefs belegerd werd. Thans zocht deze zich met den Paus urbanus te verzoenen , doch eischte 400,000 Dukaten voor zijn regt op Bologna. De Paus daartegen daagde hem op het einde des jaars 1362 in, om tegen den naastkomen- den eerden Maart zijn vonnis te komen aanhooren; verwijtende hem vele euveldaden en wreedheden ; onder anderen dat hij Priesters en Monniken in eenc ijzeren kooi had laten verbranden , anderen onthoof- den, (*) FAGi Breviar. Geit, Pontif. Rom. Tom. II. P. H. fag. 109.

GESCHIEDENIS. 41

den-, of wreed pijnigen , en eenen eerwaardigen V Franciskaner met eene gloeijende priem de ooren ^^^^ doorboren. Ook zocht de Paus overal hulp tegen Hoofdit. hem, onder anderen vorderde hij van de erfgenamen na C. G. van LODEWYK, Keurvorst van Brandenburg ^ Zoon j^j. j_^ van Keizer lodewyk van Beyeren^ die onder deze . voorwaarde door zijnen voorzaat van den ban ont- heven was, dat hij den Paus, op deszelfs opont- bod, met loo geharnaste ruiters zou bijftaan, om deze 100 ruiters thans te leveren.

Toen BERNABO op den bepaalden dag niet ver- fcheen, deed de Paus hem als een' Ketter in den ban. Dit vonnis uitgefproken hebbende , knielde hij neder, en riep als Stadhouder van christus, den- zelven, als ook de Apostelen petrus en paulus, en het ganfche Hemelhof om bijftand aan ; te gelijk liet hij een' kruistogt tegen bernabo prediken ; waar op deze in het jaar 1364 tot een vergelijk met den Paus kwam, wien hij tegen de betaling van 800,000 Goudguldens binnen acht jaren alle floten en ves- tingen zou terug geven, welke hij in het gebied van Bologna en Modena ^ als ook in Romagna be- magtigd had. Doch reeds in het jaar 1366 brak de vijandfchap op nieuw uit, hebbende de Paus een verbond befloten met den Keizer en eenige Italiaan- fche Grooten, en de Koningin joanna van Napels tegen bernabo, en zelve een aanzienlijk leger op de been gebragt; maar bernabo, wien het noch aan krijgsbeleid noch aan moed en vernuft ontbrak, wist zich gemakkelijk te handhaven; Keizer karel C 5 kwam

4t KERKELIJKE

V kwam wel met een aanzienlijk leger opdagen, maar

BOEK voerde zoo weinig uit, dat bernabo bij den daar

Hoofdft. op volgenden vrede in alle zijne bezittingen , op ééne

na C. G. fclians na , welke hij in het Mantuaanfche opgewor-

i r^^?7* P^" ^^^ ' ^^vestigd werd.

Toenmaals bevond urbanus V zich te Rome eft

TRCANüs fcheen in vollen ernst van de afwezenheid der Pau- naar Ro- fe" van die ftad, welke nu bijna 60 jaren geduurd me terug, had , een einde te willen maken. Toen hij nog Abt was, had hij reeds gezegd, dat, indien *er een Paus virkoren werd, die zijnen vStoel weder in ha- Uë vestigde, en daar van de dwingelandij een einde maakte, hij den volgenden dag wel zou willen fter- ven. Ook hadden de Romebien hem ernflig daarom verzocht, en ook petrarcha in het bijzonder hera daar toe opgewekt. Ondertusfchen liep het nog eenige jaren aan , eer hij zijn voornemen ten uitvoer bragt, behalve andere redenen ook, omdat de Vrij- buiters de wegen in het Zuiden van Frankryk zoo onveilig maakten; voordat hij Avignon verliet, ont- ving hij daar nog een bezoek van Keizer karel IV , die hem groote beloften deed , bijzonder dat hij die ftroopende Vrijbuiters wilde uitroeijen, van wel- ke hij ondertusfchen bijna zelve in den Elzas over- rompeld en gevangen werd. Eindelijk ging urba- nus V in het jaar 1367 op reis naar Rome. Naau- vveUjks was de vloot uit Marfeille in zee geloopen, of de Kardinalen hieven luide klagten aan en riepen zelfs: ,, ó die booze Paus! ó die goddelooze Va- der ! Waar heen voert hij zijne eigene Zonen

weg!

GESCHIEDENIS.

43

weg!" niet als of zij, zegt petrarcha Q*), naar v

de hoofdftad der Christenheid sinten, maar als of boek

zij naar Cteftfon en Memfis in de kerkers der Sara- Hoofdft.

c^nen voortgefleept werden. Toen de Paus te Fi- na C. G.

terbo in zijn eigen gebied gekomen was, ontftond •'^^'^^°^3* *^ '^ ' tot 1517»

'er een zoo hevige twist tusfchen zijne Hovelingen ■ en de ingezetenen, dat zelfs een Kardinaal mishan- deld, en eenige bedienden omgebragt werden. Doch dewijl de ingezetenen met berouw zich aan de ftraf- fen deswegens onderwierpen , feilde de hoop van velen, dat de Paus, wegens dit voorval, naar^w^- non terug zou keeren. In het jaar 1368 kwam ook Keizer karel te Rome , alwaar hij den Paus zijnen eerbied bewees; deszelfs paard van de poort bij Aon Engehnhirg tot aan de Pieterskerk bij den toom leidde; hem bij het hoog -ambt als Diaken oppaste, en zijne Gemalin door den Paus liet kronen , waar na hij naar Duitschland terug keerde. Van deze gebeurrenis geeft colluccio salutati, een van de herftellers der geleerdheid, maar tevens Pausfelijke Geheimfchrijver , op de volgende wijze, aan den vermaarden eoccacio berigt : ,, De Roomfche ,, Prelaten en het gevolg van den Paus waren ver- „ rukt , toen zij zagen , dat de Keizer aan hun Op- „ perhoofd zoo groote eer bewees. Het Romein- „ fche volk liep te hoop met geheele fcharen , bui- „ ten zich zelve van vreugde, dat het de beide „ Alleenheerfchers der aarde in zoo groote eensge- „ zindheid zag. Die genen, die den vrede bemin-

„ den, (*) Rer. SeniL L. IX. Ep. 2.

44 KERKELIJKE'

V 59 den , konden zich aan dit fchouwfpel , hetwelk

BOEK jj zoo godvruchtige aandoeningen verwekte , niet

Hoofdft '» verzadigen. Maar zulken , die alles kwalijk uit-

na C. G. „ leggen , fchreven de/.e onderwerping , welke de

Jaario73. Kefger aan den Paus bewees , aan zijne kleinmoe-

lot 15 17. '' ^

, ,, digheid toe. Anderen zeiden : het was eeiie ge-

,, veinsde nederigheid. De vijanden der Kerk maak-

„ ten de zaak belagchelijk ; of keurden ze regelregt

„ af. Wat mij betreft: ik was dronken van vreug-

5, de; ik was geen meester van mij zelven , toen ik

5, dit fchouwfpd zag, hetwelk onze Vaderen niet

„ gezien hadden , en dat wij niet ééns waagden te

5, hopen : het Pausfchap met den Keizer in eensge»

„ zindheid; het vleesch gehoorzaam aan den geest,

,, en de Monarchie der aarde onderworpeh aan de

,, Monarchie des hemels."

Hi] gaat Maar in het jaar 1370 maakte de Paus zijn voor-

'^^^^} . nemen bekend , dat hij weder naar Avipnon wilde

naarAvig- ■' ^

non. Zijn keeren ; voorwendende , dat zijne tegenwoordigheid

dood. jf, Frankryk vereischt werd, uit hoofde van den oorlog tusfchen Frankryk en Engeland^ maar de ware reden wnren de Kardinalen , die aan hun va- derland en dcszelfs vermaken gewend waren. De Paus keerde ook werkelijk in het jaar 1370 naar Avignon^ aUvn.ar hij datzelfde jaar den ipden De- cember overleed. Kort voor zijn dood deed hij voor zijnen Biechtvader en velen ziiner Hovelingen belij- denis van het geloof zijner Kerk; ook herriep hij al- les, wat hij in leeren, prediken en disputeren daar- tegen zou kunnen voortgebragt hebben, terwijl hij, hetwelk men naauwelijks van eenen Paus zou ver- wacht

'GESCHIEDENIS. 45

wacht hebben, zich zelven en al het gene hij voor- V

gedragen had, aan de verbetering en bepaling der ^^^^

Kerk onderwierp. Men gewaagt ook , zelfs pe- Hoofdfl.

TRARCA, van vele en groote wonderen, die bij zijn na C. G,

graf zouden voorgevallen zijn , waarom ook wal- J^^''^°73» r .. tot 1517»

demar III , Koning van Denemarken , eenige jaren -

daar na bij den volgenden Paus aandrong, om de- zen zijnen voorzaat plegtig onder de Heiligen te plaatfen , hetwelk echter nooit gevolgd is. Met meer zekerheid meldt men eenige loffelijke hoedanigheden van hera , ziine liefde tot geregtigheid , haat te- gen Simonie, milddadigheid jegens armen en jegens beoefenaars der geleerdheid en weten fchappen. Zeld- zaam fchonk hij Bisfchoppelijke of andere hooge waardigheden aan zijne bloedverwanten; zijnen eeni- gen Neef huwde hij uit beneden zijnen ftand, en wilde niet eens toelaten , dat zijn Vader een jaargeld van 600 Livres zou aannemen , hetwelk hem de Koning van Frankryk aanbood. Alhoewel hij niet van de pracht hield, heeft hij nogtans het eerst on- der de Pausfen de driediibbelde kroon of mijter ge- v dragen, misfchien om een geheimzinnig getal aan te duiden. Over zijne handelingen omtrent de vereeni- ging der Griekfche Kerk, zullen wij op zijne plaats fpreken.

De eenparige keuze der Kardinalen gaf hem reeds gbegori* den 3ofl:en December deszelven jaars 1370. grego- ^^ ^^* Rius XI tot opvolger. Te voren heette hij de Kar- dinaal piETER PvOGER , cn wüs ecn Broeders Zoon van RLEMENS Vf, door wien hij in den ouderdom van XVIII jaren tot Kardinaal benoemd, en aan on- der-

46 K E R K E L IJ K E

V derwijzers aanbevolen was, die hij zoo naarftfg BOEK hoorde, dat hij een uitmuntend kenner der Burgep- Hoofdii ^y^^ ^" Kerkelijke Regtsgeleerdheid werd, zoodat dé na C. G. vermaarde Glosfator baldüs zich iu twijfelachtige jaario73- getallen op zijne fchriften en gevoelens plagt te be- , - ,, roepen. Ook hadden zijne befcheidenheid , mildheid en fchranderheid hem bemind gemaakt. Ongemeen veel hield hij van zijne bloedverwanten, wier raad hij veelal volgde, bijzonder in het begeven van amb- ten, waar bij fomtijds waardiger mannen moesten achter ftaan. Oorlog Spoedig vond deze Paus zijne bezigheid in Italië^ metBER- aiYvaar bernabo visconte nog fteeds een gevaarlijk viscoNTE vijand der Pausfen bleef, In het jaar 1371 zocht GREGORius den Keizer en den Koning vzw Hongarye om hulp tegen hem aan, en in het jaar 1372 kwam het tusfchen den Paus en bernabo tot eenen open- baren oorlog. De Paus deed hem en zijnen Broeder GALEAZZO VISCONTE In dcn ban, terwijl de oorlog met wisfelend geluk werd voortgezet, tot dezelve in het jaar 1374 met eenen wapen ffilftand eindigde, welke hoofdzakelijk te wege gebragt werd door de pest en duren tijd, welke toen Italië verwoestten. De Ker- Doch 'sPaufen eigene Bevelhebbers in Italië be-

kelijke nadeelden hem meer dan ziine vijanden , de viscon-

Scaanii , , , ,

opiknd TI. Alleen bedacht , om geld zamen te Ichrapen ,

tegen den maakten zij zich door hunne onregtvaardigheden al- om gehaat. De Pausfelijke Legaat te Bologna, de Kardinaal guglielmo , de ftad Frato getracht heb- bende aan de Florentijnen te ontnemen, werden de- ze daar door zoo verbitterd, dat zij krijgsvolk te- gen

G E S C iï [ E D E N l'S. 47

gen den Paus wierven, en de fteden van zijn gebied v

opfpoorden , om hunne vrijheid te hernemen , fliii- °oee

tende tevens een verdrag met bernabo visconte , Hoofdft.

met de Koningin joanna van Napels , en met de na C. G.

fteden Siena, Pifa . Lucca en Arezzo. Zii lieten ^^^"°''3' -' ' •'tot 1517.

voor hun leger een vaandel vooruitdragen , waar op ._— —

men het woord vrijheid las. Het gevolg hier van was, dat tegen het einde des jaars 1375 omtrent 2o fteden, floten en vestingen den Paus de gehoorzaam- heid hadden opgezegd. In het volgende jaar vielen ook AscoU 5 Civita Vecchia , Ravenna en andere fteden van den Paus af; zelfs poogde de Kardinaal- Legaat vergeefs Bologna door zijne tegenwoordig- heid in teugel te houden. De Paus befloot eindelijk zelve naar Rome weder te keeren, maar zond voor- af den Kardinaal robert , met eenige duizend fol- daten in Bretagne geworven, die echter niets uit- voerden, dan dat zij wreede buitenfporigheden ea verwoestingen in het gebied van Bologna aanrigtten. Dewijl nu deze ftad van de Florentijnen en vis- conti onderfteund werd, floot de Paus in het jaar 1376 een vergelijk met galeazzo visconte , waar bij hij hem de ftad Vercelli en eenige floten afftond tegen de betaling van 200,000 Goudguldens. Maar de Florentijnen deed hij in den ban niet alleen , maar gaf ock ieder een vrijheid, hen, waar men hen meester kon worden, tot lijfeigenen te maken, en van hunne goederen te berooven, welk lot vele Florentijnfche Burgers in Frankryk en Engeland trof. De vermaarde Heilige van dien tijd, katharina DePau»

van

48 K E R K E L IJ K E

V van Siena, die op verzoek der Florentijnen naar

BOER /ivignon gereisd was, om hunnen zoen met den

Hoofdfl. P^"^ ^^ maken , bewoog denzelven , om naar Ro-me

na C. G. weder te keeren; waar toe ook de Heilige bregit-

jaario73. ^^^ ittd.ï, lang vermaand had; ook deed het

toe 151 7'

■■ . antwoord van zekeren Bisfchop ten dezen werking

keert we- Qp ^gjj Paus. De Paus had denzelven gevraagd, Rome en waarom hij zich niet naar zijne Kerk begaf? maar fierft. de Bisfchop antwoordde met eene wedervraag: waar- om hij zelve dan niet naar zijne Kerk terug keerde? Eindelijk ging de Paus in September 1376 naar Ro- me op reis, tegen den zin zijner vrienden en van de Kardinalen, van welken 'er zes te Avignon ble- ven. De Paus kwam eerst in het volgende jaar in zijne hoofdftad aan, alwaar hij fpoedig ondervond, dat hij misleid was. De Romeinen , federt omtrent 70 jaren gewoon, zich zelven te regeren , zetten wel bij zijne aankomst de Xl( Bevelhebbers van even zoo vele wijken der ftad af, die den naam van Bandarenfes of Banderarii ^ in het Iialiaansch Ban^ derefi of Baanderheeren voerden, van Bandum of Banderium , een Vaandel of Banier , maar zij her- ftelden hen fpoedig weder in hunne vorige magt. Insgelijks zag hij zich in zijne hoop bedrogen, dat de afgevallene fteden van zijn gebied zich zouden onderwerpen , dewijl integendeel de opftand fteeds verder ging. Ondertusfchen werd 'er echter aan een vergelijk gearbeid met de Florentijnen , doch eer hetzelve getroffen was, overleed de Paus den a7ften Maart 1378. De Paus Hoe weinig ook de Paus de zaken in Itali'é naar

zij*

GESCHIEDENIS. 4P

2ijnen zin kon fchikken , evenwel wist hij zijn ge- V

«ag in andere landen fteeds te handhaven, karel ^°f5

iV IV, die tot zijn' dood toe, welke insgelijks in 1378 Hoofdfï.

voorviel , den Iloomfchen Stoel getrouw bleef , na C. G,

wenschte zijnen Zoon wenzel , die eerst 15 jaren lot'^,?^!^

oud was, tot Roomsch- Koning verkoren te zien.

De Keurvorsten bragten hier tegen in, dat de Paus geeft zijne

, . , .. toeftem-

mislchien daar mede met te vrede zou zijn, waar- „ling jot

om KAREL in het jaar 1376 aan den Paus fchreef, deverkie* en deszelfs toeftemming verzocht , welke ondertus- ^^^ fchen zelfs volgens de door karel IV ingevoerde Roomsch zoogenoemde Gouden Bul niet noodig was tot de '^°"'°S» verkiezing van een Roomsch -Koning. Evenwel fchreef de Paus terug , dat hij voor deze eene keer dit wel wilde toeftaan, dat 'er bij het leven des Keizers een Roomsch - Koning verkoren zou wor- den , doch behoudens alle de regten en het gezag der Roomfche Kerk. Ondertusfchen waren de Keur- vorsten reeds te Ren/e bijeengekomen , eer dit Paus- felijk verlof aangekomen was.

Over het Koningrijk Sicilië en het eiland van dé- 's Paufea zen naam vaardigde gregorius XI insgelijks zijne befchik- bevelen met nadruk uit. Dit eiland was reeds om- ovtn-Ita* trent het einde der XlIIde eeuw aan het Koninklijke Hë. Huis van Arragon gekomen; de oorlogen tusfchen dat Huis en dat van Anjou over dit eiland eindig- den in het jaar 1372 met een vergelijk, volgens het- welk FREDERiK, Kouing van Sicilië^ zich Konhig van Trinacrië zou noemen, en zijn Rijk van lo- DEWYK , Konin? van Napels, te leen zoude ont- vangen. Dit vergelijk werd door Paus gregorius

XVII. Deel. D XI

5© KERKELIJKE

V XI bekrachtigd, doch met bijvoeging van nog eenl- BOEK ge artikelen, dewijl hij Sicilië als een Leen van de Hoofdft. Roomfche Kerk befchouwde. Evenwel bereikte hij na C. G. zijn oogmerk ditmaal niet. Noch frederik , noch tot" ^1^7 ^y"^^ Dochter maria, die hem in het jaar 1377 op m den troon volgde , zochten hunne beleening aan het

Pausfelijke Hof, of ook bij de Koningen van Na- pels ^ ook noemden zij het eiland niet Trinacrie , maar Sicilië ultra Pharum, en dus is Sicilië ver- volgens van alle leenroerigheid vrij gebleven. "üRBANas De Romeinen, wien niets meer ter harte ging-,

Vl worde ^2n eenen Paus te hebben , die zijnen Zetel ie Rome

met ge-

weid tot hield, hadden reeds in de laatfte dagen des levens

Paus ver- yan gregorius XI befloten , de Kardinalen te be- wegen , ja des noods met geweld te dwingen , om eenen Romein of Italiaan tot deszelfs opvolger te verkiezen. De Kardinalen weigerden daar toe zich te verbinden, waarom de Romeinen de ftad bewaak- ten , opdat geen Kardinaal dezelve verlaten mogt , ook lieten zij eene menigte onbefchaafde landlieden in de flad komen , en het Conclave door eenigen uit het graauw bewaken. De Kardinalen begaven zich naar het Conclave onder een geweldig gefchreeuw en getier, van het volk en de boeren: Wij willen een Romein of Italiaan hebben l de Bevelhebbers der XII wijken van Rome waarfchuwden de Kardi- nalen , om hier op te letten , willende anders voor de gevolgen niet inflaan. De oploop en het geweld werd zoo hevig, dat de Kardinalen zich genood- zaakt zagen, in allerijl bartholomeüs van Prith hano , ( of Prignano , ) Aartsbisfchop van Bari 'm

het

GESCHIEDENIS. 51

het Koningrijk Napels , tot Paus uit te roepen , dien v

zij URBANUS VI noemden, en die terftond daar na ^^^

geivroond werd. Dit is het verhaal van eenen oog- Hoofdft.

getuigen, waar mede ook anderen overeenftemmen. oa C. G,

Maar theodoricus of diederik van ISiem ver- J^^^ï^^^.

tot 1517. haalt de omftandigheden eenigzins anders , een ge- .

wigtig getuige, uit de ftad Niem in het Bisdom Paderborn geboren , aan het Pausfelijk Hof een Kan- felarijbediende , die de uitvaardiging der PaufJijke Breves of Brieven bezorgde , ( ahhreviatore. ) Dit ambt bekleedde hij van het jaar 1378 tot 1410 on- der vijf Pausfen, Naderhand werd hij tot Bisfchop , van Verden benoemd , maar zijn mededinger Hertog OTTO van Brumw^k behield de overhand , en het Bisdom van Kameryk, hetwelk hem vervolgens ge- geven werd, werd hij door den dood belet, te aan- vaarden. Hij ftierf omtrent het jaar 1417 te Kon- flans. Hij is de Schrijver van een Hoofdboek in de Pausfelijke Gefchiedenis van 1378 tot 1410, Lihri III. de Schismate^ et Liber IV. feu Nemus Unio- Ki's, hetwelk, omdat het met zoo veel vrijmoedig- heid gefchreven is, te Rome op de lijst der verbo- dene Boeken is geplaatst , zonder echter daarom iets in geloofwaardigheid te verliezen. Evenwel daar de partijfchap gedurende dit Tijdvak der Pausfelijke Ge- fchiedenis zoo hoogen trap beklommen had, moet men zelfs dezen anders eerlijken Schrijver met be- hoedzaamheid lezen en gebruiken. Hij had met URBANUS VI, toen die zich nog aan het Hof te Avignon bevond , gemeenzaam verkeerd , en h5 noemt de verkiezing van denzelven eene eenparige D 2 en

^2 K E R K E L IJ K E

V en geheel vrije verkiezing, en zoo men hem gelooft, BOEK 2ijn de onrusten te Rome niet gebeurd vóór maar Hoofdft. na zijne verliiezing , alhoewel hij erkent , dat de na C. G. Romeinen bij hnopen op de Kardinalen aandrongen , tot IK 17 ^"^ ^^^" eenen Roomfchen oï Italiaan f chenVvc^^ te ge- w ven. De gemelde onrusten ontftonden , volgens hem ,

op deze wijze. Als men het volk uit het Paleis van het Conclave toeriep, dat de Barenfer , (dat is, de Aartsbisfchop van Bari,) tot Paus was verko- ren, verftond het door dezen naam eenen Kamer- heer van den overledenen Paus , joan van bare , die wegens zijnen hoogmoed en ontuchtige zeden bij de meeste Hovelingen gehaat was, en daarom ook van de Romeinen met hevig morren onthaald werd. TTRBANus Ovetlgens fchiint urbanusVI van dezen Gefchied- cehaat''^ ^ fchrijver vrij onpartijdig te zijn afgebeeld. Volgens hem was de Paus te Napels geboren , en had geene geringe kennis in de Geestelijke Regten , ook las hij dagelijks in den Latijnfchen Bijbel, en be- ftcedde al zijn tijd in ftuderen, bezigheden en bid- den. Hij was ootmoedig en godvruchtig ; droeg a1ti.ïd een haren kleed; nam het vasten zeer (lipt \yaar; was medelijdend, geregtigheidlievend , en een vijand der Simonie; alleen vertrouwde hij te veel op zijne fchranderheid , en hoorde te veel naar vlei- jers. Hij had zich enkel in het Conclave begeven , om de Kardinalen te verzoeken, om toch een waar- dig man te verkiezen; ook was in her eerst ieder een met hem te vrede, en niemand twijfelde aan de regtmatigheid van zijne keuze. Maar kort na zijne

krcb-

GESCHIEDENIS. 53

kroning gaf hij aan de vergaderde Bisfchoppen eene v fcherpe beltraffing , dat zij hunne Kerken verlaten "^^^ hadden , en noemde hen meineedigen , waar op al Hoofdfï. leen de Bisfchop van Patnpelona antwoordde , dat "^ C. G. hij om openbare zaken te Rome was. Niet lang |ox'^'ir^7* daar na beftrafte hij in een Konfiftorie de zeden der «

Kardinalen met hevigheid. Tegen eenen inzamelaar van Pausfelijke inkomften, die hem eenig geld uit zekere Provincie bragt , zeide hij: uw geld zij met U ten verder ve! en wilde het niet ontvangen. Deze onbedachtzaamheid , zegt de Schrijver , ontftond daar uit, omdat de Vorsten al te eerbiedig jegens hem waren. De Koningin joanna van Napels betoonde zich zoo verheugd over zijne verkiezing, dat zij hare hoofdftad vele avonden achter een liet verlich- ten , hem 40,000 Dukaten en geheele fcheepsladin- gen met wijn en levensmiddelen fchonk. Haar Ge- mial, Hertog otto van Brunswyk^ kwam den Paus in perfoon opwachten , jegens wien de Paus weder zijnen hoogmoed betoonde. Als de Vorst hem op eene maaltijd een glas wijn knielend aanbood, liet hij hem zoo lang wachten, tot een Kardinaal hem herinnerde, dat het tijd was om te drinken. Dus werd, zegt diederik van Niem^ het fpreekwoord in hem bewaarheid: Als niet komt tot iet, kent het zich zelven niet.

Terwijl andere tijdgenooten uit de geweldig afge- DeKardi- perste verkiezing het ongenoegen der Kardinalen af- "!*'^" ^^J*- leiden , fchrijft dus deze Schrijver hetzelve aan zichcegeo 'sPaufen gedrag toe. Hoe het zij, de Kardinalen hem. begaven zich, de één voor, de ander na, naar D 3 Anagn

54 KERKELIJKE

V Anagni; en de Paus merkte hun oogmerk te laaf,

^^^'^ waar op hij halverweg derwaarts naar TivoU reisde,

Hoofdft. om hen weder te winnen. Ook deed 's Paufen

na C. G. vriend, de gemelde Hertog otto van Brunswyk ^

jaario73. ^^. 1^^^^. ^^^ vereeniging, en tevens om met den

lot 15 17, -' c ö 3

, Paus eenige fchikkingen te maken over de opvol-

ging in het Rijk van Sicilië^ maar hij daagde in het een zoo min als in het ander, dewijl de Paus een' jongen Neef voor dien troon beftemd had. Om de- ze reden zeide deze Vorst: urbanus verdiende eer TURBANUS genoemd te worden, omdat hij veel on- heus (lichten zou. De uitgewekene Kardinalen , alle Franfche^ bij welke zich vervolgens nog drie Ita- lianen voegden , protegeerden den pden Augustus 1378 te Aimgni voor den Aartsbisfchop van Aries , Kameraar der Roomfche Kerk, tegen de verkiezing van URBANUS , als onwettig , omdat zij afgedwon- gen was. Men had hem, zeiden zij in eenen Brief aan al de leden hunner Kerk , verkoren , in die ver- wachting, dat hij te gemoedelijk zou geweest zijn, om die verkiezing aan te nemen, hetwelk hij echter tegen alle Kerkelijke wetten gedaan had, waarom hij met regt een afvallige, een geëxcommuniceerde, de Antichrist, een befpotter en verftoorder der ge- heele Christenheid heeten mogt. KiEMENs Ook was het reeds tot vijandelijkheden tusfchen Vil door ^g \iQ\diQ, partijen gekomen. Om niet te Anagni van dfnalen' ^^ Romeinen aangetast te worden, hadden de Kar- totPaus dinalen bernhard van Sala met zijne bende Bre- verkoren, ^^^fjij-^jj^ gehuurde foldaten te hulp geroepen. DtzQ wilden den Romeinen den doortogt beletten, maar

wer.

GESCHIEDENIS. ss-

werden door hen met verlies van meer dan 500 v man geflagen. Maar de Kardinalen begaven zich ^^^^ meer veiligheidshalve naar Fondi , alwaar zij van HoofdfL den Graaf dezer fiad befchermd werden. Hier be- na C. G, noemden zij den <2ofi;en . September 1378 den Kardi- '^^^°''^* naai robert , Bisfchop van Cambrai of Kavieryk , ^

tot Paus, onder den naam van klemens Yl\^ die eerst 36 Jaren oud was , omdat hij zeer arbeidzaam en moedig was, hoewel hij lam was aan zijn eeneti voet , als ook omdat hij groote Vorsten in den bloede beftond. Nog in hetzelfde jaar verklaarde de Koningin joanna van Napels in een bijzonder Ma- nifest, dat zij in plaats van den op den troon der pestilentie zittenden en met geweld ingefchovenen Aartsbisfchop van Bart ^ alleen den regtmatig ver- kozeiien klemens als Paus erkende. Deze kwam ook fpoedig te Napels^ waar hij van de Koningin zeer eerbiedig ontvangen werd, maar dewijl urba* Nus een Napolitaan was , en bij de natie zeer groo- ten aanhang had., zich niet lang veilig rekende , waarom hij onvoorziens naar Fondi keerde; en zelfs in Mei 1379 met zi,ine Kardinalen x^^'sct Franh yk xa fcheep ging, waar hij zijnen Stoel weder te Avig* non vestigde; terwijl de Koning van Frankryk zich insgelijks voor hem verklaarde.

Dus ontftond de groote fcheuring der Westerfche Gxooi^ Kerk^ gelijk zij doorgaans genoemd wordt, die een Scheuring langen tijd geduurd, vreesfelljke wanordens veroor- terfche" zaakt , en groote gevolgen gehad heeft. De geheele Kerk. Kerk, Vorsten en Volken waren verdeeld en kozen partij federt het Jaar 1378, en men is het, tot ia D 4 on-

5^ KERKELIJKE

V onzen tijd toe , niet eens kunnen worden , wie der

BOEK ijejde partijen het regt aan hare zijde gehad hebbe.

Hoofdft, De Heilige antoninüs, de beroemde Aartsbisfchop

na C. G. van Florence, in het midden der XVde eeuw, er-

ton^^r' ^^^^ ^*-^' ^^^' ^^^^^' '^"^ ^*" weerskanten vele ge- » leerde en godzalige mannen geweest zijn , zelfs won-

derdoeners, echter de zaak bij de meesten twijfel- achtig is gebleven, „ Want ," voegt hij 'er bij , „alhoewel men noodwendig gelooven moet, dat, 5, gelijk *er maar ééne Katholi.]ke Kerk is, en niet ,, meer, *er dus ook maar één Herder derzelveis, „ de ftadhouder van Christus; evenwel fcliijnt het, 5, wanneer 'er door eene fcheuring te geiiiker tijd ,, twee Paufen verkozen worden, ter zaligheid niet „ noodig te zijn, te gelooven, dat deze of die, ,, maar flechts, dat één van beiden, die regtmatig „ verkozen is , Paus is. Maar wie 'er regtens ver- „ kozen is, behoeft men even min te weten, als \ „ het Kerkelijke regt ; de Volken kunnen daar in

5, hunne Opzieners of Prelaten volgen." Maar de- zen wisten hetzelve niet, hoe zeer zij het hadden behooren te weten. Trouwens , werner role- wiNCK, een Karthuizer te Keulen, die kort na an- toninüs gefchreven heeft, erkent (f), voor de vuist: „ Wie van ürbanus VI tot martinus V, (dat is, tot het jaar 1416,) Paus geweest is, weet ik niet." In later tijden hebben de meeste Room-

fche (*) Bij PAGi /. c. pag. 45.

(t) Itt Fascic. Tempor. jEt, VI, in PiSTORii SS. rer» Cerman. Tom. II. pag. 567.

GESCHIEDENIS.

57

ïche Geleerden zich voor urbanus VI .verklaard , V en wel gelijk de Jezuïet papebroch (*) wil, om- '^^^'^ dat de Kerk van Rome fteeds denzelven heeft aan- Hoofdft. gehangen, en klemens en deszelfs opvolger voor ^i^ C. G. een' Tegenpaus gehouden. Maar de Franfche Schrij- lyi^cfy* vers, onder welke baluzius één der geleerdften is, _

hebben daar tegen de verkiezing van urbanus voor onregtmatig willen houden ; gelijk het ook voor dezen Paus erg is, dat hij hoogstwaarfchijnlijk zelve, toen de Romeinen de Kardinalen dwongen, gezegd zal hebben, dat, wie ook door geweld benoemd werd, die zou geen Paus zijn , en hij zou denzelven niet gehoorzamen. Maar daartegen ontbreekt het niet aan voorbeelden van afgedwongene verkiezingen, die toch doorgegaan zijn. Men zegt , dat 'er in de Va^ tikaanfche Boekerij eene verzameling is van 3a Dee- len, van voor- en tegenfchriften over deze fcheu- ring. Zoo veel is zeker, dat, hoe het ook gelegen geweest zij met de verkiezing van urbanus, de Kardinalen hem toch ingevvijd , gekroond , en ver- fcheidene maanden lang als regtmatigen Paus erkend hebben , hem eerst verlatende , toen zij door zijn gedrag getergd werden. Zelfs was de beroemde Heilige katharina zoo met urbanus ingenomen, dat zij in eenen Brief aan de drie Italiaan fche Kar- • dinalen , die van hem afgevallen waren , de Franfche Kardinalen gevleeschde Duivels^ en den Tegenpaus^ ten ftedehouder van den Duivel noemde. Na die- de- (*) In conatu Chronoïog. Bist. Catalog. Pontif. Rom. ap. Pagium /. c. p. 146.

D5

58 K E R K E L IJ K E

V DE RIK van Niem hebben verfcheidene Schrijvers de BOER Gefchiedenis van deze fcheuring befchreven, en zeer Hoofdft. uitvoerig maar niet volkomen getrouw aan de waar- na C. G. heid 5 de Jezuiet louis maimbourg , die onder tor^fy s'^^^"^^" ^'^^^ volgende vernis op deze Gefchiedenis p heeft weten te leggen: „ Voor het overige behoe-

ven de Vrijgeesten en de Proteftanten zich niet te verftouten, om de Roomfche Kerk te honen, we- gens de fchrikkelijke wanordens, vi^elke deze fcheu- ring in de geheele Westerfche Kerk heeft veroor- zaakt , door de verkeerde driften der genen , die zich zelven , tegen den wil der Kerk , op den Pausfelij- ken Stoel zochten te handhaven, welken zij in bezit namen, zonder dat men van hunne regten op den« zelven verzekerd was. De Heilige paulus heeft toch kort na den oorfprong van het Christendom gezegd, dat 'er, de biütenfporigheden der menfchen naar den gewonen loop der natuur onderfteld zijn- de , welken God niet altijd door wonderen zijner genade terug houdt, ketterijen, verdeeldheden en fcheuringen zijn moeten. Doch God, die nooit een kwaad laat gebeuren, dan om daar uit een veel grooter goed te laren ontdaan, heeft door een ver- bazend wonder zijner magt en zijner oneindige goed- heid allezins zijne eer daar uit voortgebragt. — Nooit is de eerstheid van den Paus beter vastge- fteld, dan gedurende de fcheuring der Grieken^ door de groote mannen , die God verwekt heeft , om dezelve tegen deze Scheurmakers te verdedigen; zij werden zelfs door hen zeer dikwijls genoodzaakt, om deze hoogheid der Paufen te zelfden tijde te er- ken-

GESCHIEDENIS. 59

kennen, toen zij die wilden vernietigen; en nooit is V de eenheid^ (uniiè,) van den Heiligen Stoel, tot ^°^^ welken zich alle de gemeenten der Christenen wen Hoofdft. den moeten, gelijk de frralen tot het middelpunt, "a C G. waar uit zij voortgegaan zijn, beter behouden ge- i^!^^cf?' worden , dan gedurende deze groote fcheuring der n ■ - Westerlingen , naardien zij , niettegenftaande de meer- derheid der Paufen , van alle natiën meer dan thans erkend is geworden."

Ten aanzien van de karakters der Paufen urba- Nus VI en KLEMENS VII, hebben de Schrijvers doorgaans veel aan hunne partijzucht toegegeven. Hoe URBANUS de Kerdinalen door zijne trotfche be- handeling van zich vervreemd heeft, hebben wij reeds gezien. Een van hen , de Kardinaal van Amiens^ jan de la grange. Legaat van den vo- rigen Paus in Toskanen, om daar den vrede te be- middelen, werd van hem in het Konfidorie duidelijk genoeg als een man geteekend, die den vrede door zijne geldgierigheid meer verhinderde. Daar over werd de Kardinaal zoo woedend, dat hij opflond, en den Paus met de hand dreigende, zeide: /^Is Aartshisfchop van Bari^ liegt gij het! vervolgens fprong hij te paard, en fpoedde zich tot den Koning van Frankryk, wiens Staatsdienaar hij was. De Koningin joanna van Arragon beleedjgde hij daar door, dat hij karel van Durazzo , haren regtmati- gen troonopvolger, uit Hongaryen naar Italië zocht te trekken, opdat haar Gemaal, otto van Bruns- wyk , 'er geene hoop op mogt maken. Evenwel werd hij door het grootfte deel van Europa erkend.

Bij.

6o KERKELIJKE

V Bijna geheel Italië, Keizer karel IV, Duitsch' BOER land, Engeland, Denemarken^ Zweden^ Polen ^ HoofdÜ Pruisfen en Friesland of een deel der Nederlanden «a C. G erkenden zijn gezag. Om de afvallige Kardinalen te jaario73. yppg^igjei, ^ benoemde urbanus op eenen dag a6 ■ nieuwe in hunne plaats, klemkns integendeel , die ,

alhoewel door de Koningin joanna begunftigd , Na- pek om een oproer had moeten verlaten , had bui- tendien flechts Frankryk , Schotland , Savoye en Lotharingen aan zijne zijde. Het krijgsvolk, het- welk hij op de been gebragt had , maakte zich wel in het jaar 1379 meester van di^n Engelenburg , ge- lijk zy ook de toegangen naar Rome floten; waar mede zij echter niet meer uitvoerden, dan dat 'er een kleine oorlog tusfchen de beide partijen , tot groot nadeel van de ingezetenen der Hoofdftad , ent- ftond.

In Frankryk raadpleegde de Koning karel V, de Wijze biigenaamd , met de Prelaten van zijn Rijk en voornamelijk met de Univerfiteit van Parys , eer hii een bed uit nam , wiens zijde hij kiezen zoude. Na ziin dood zullen , aan het Hof van zijnen Zoon KAREL VI , die , minderjarig zijnde , onder voogdij- fchap van zijnen Oom , den Hertog van ^nfou , ilond, in het jaar 1380 Gezanten van den Koning ^ van KastiUê gekomen zijn , om hem te bewegen ,

om de partij van urbanüs te nemen. Doch dit be- rigt der Fraffche Schrnvers komt niet overeen met het herigt der Spaan fchen ^ volgens welke hendrik. Koning van Kastilië , ffeen' van beide de Paufen zal goedgekeurd en zelfs alle Pauslelijke inkomflen in

zijn

GESCHIEDENIS. 6i

gijn Rijk in beflag genomen zal liebben, tot men V zou weten, wien zij toebehoorden. Maar onderzij- ^^^^ nen Zoon jan , werd in eene vergadering van Bis- Hoofdfl. fchoppen en Godgeleerden in het jaar 1379 te Me- na C. G. ^ina del Canipo befloten, dat klemens als regtma- \^'^^^^7Z» tige Paus erkend zou worden, welk befluit in isbi .. te Salamanca bekrachtigd werd. pieter. Koning van Arragon , hield zich volkomen onzijdig, tot hij in het jaar 1382 aanbood, zijne gehoorzaamheid ^ (^ohedientia ^^ aan urbanus te zullen bewijzen, mids deze hem met het Rijk van SiciJi'é beleende, de achterflallige fchatting voor het Rijk van Sardi- tii'ê kwijtfchold, en voor tien jaren de Tienden van zijn Rijk aan hem fchonk. Maar op deze voor- waarde begeerde urbanus de onderwerping der j^r^ ragoniers niet; waarom deze zich vervolgens aan den Tegenpaus overgaven.

Na eene belegering van bijna een jaar gelukte het urbanus URBANUS weder meester te worden van den Enge- ^°"^ '*''

» r 1 1 .. n ^ ■^ . ''NNA Ko-

lenburg; en nu begon hij met Itrengheid te werk te ninginvan gaan tegen de aanhangers van klemens , ontflaande Napels de onderdanen der Vorsten van hunnen eed , en hen ^^^oon ^^ verbiedende dezelve te gehoorzamen. Voornamelijk door ka* was hij verbitterd op joanna. Koningin van Na-^^ ^^^ pels ^ die krijgsvolk tegen hem gezonden had, om hem uit Rome te verdrijven, waarom hij haar in het jaar 1380 voor fcheurziek, kettersch en fchuldig aan misdaad van gekwetfte Majedeit en hare landen ver- beurd verklaarde. Te gelijk begeerde hij van lode- WYK , Koning van Hongary'è , dat hij zijnen en der Koninginne Neef , karel , Hertog van Durazzo ,

zou

6$ KERKELIJKE

V zou overzenden, met een leger, dewijl hij willens

^^^^ was hem het Rijk van Napels te fchenken; waar

Hoofdft. ^ij 0*^^ ^^ WéX. KATHARiNA v.in Siena zeer werk-

na C. G. zaam was , om dezen Vorst tot dezen togt aan te Taan 073. r

, KAREL in het Jaar 1381 te Rome gekomen, werd

daar door den Paus met het Rijk van Napels be- leend, onder belofte, dat hij aan 'sPaufen Neef FRANCisco PRIGNANO, een wellustig en nutteloos mensch, de Vorstendommen Kapua en Amalfi zou afftaan ; waar tegen de Paus , om hem aan geld te * helpen , vele goederen van Kerken en Kloosters te Rome verkocht, als ook gouden en zilveren bekers, kruisfen en andere kostbaarheden, en eene menigte zilveren Beelden van Heiligen naar de munt zond. Hier tegen maakte Koningin joanna ook hare fchik- kingen, en om zich te verfterken, nam zij den ; Broeder des Konings van Frankryk ^ lodewyk.

Hertog van Anjou^ tot Zoon en Erfgenaam van

: haar Rijk aan , gelijk ook klemens VII hem op

haar verzoek in 1382 de beleen ing van het Rijk fchonk, zelfs vormde deze ten behoeve van lode- wyk uit een gedeelte van den Kerkelijken Staat een nieuw Koningrijk , het Koningrijk van Adria ge- noemd, hetwelk hij ligtelijk kon wegfchenken, de- wiil hij toch zelve niets in den Kerkelijken Staat be- zat. Maar lodewyk was niet eens in ftaat, de Koningin joanna te redden, karel van Durazzo drong in het jaar 1381 in de Hoofdftad Napels^ en dwong: de Koningin zich aan hem over te geven, en dewijl zij volftrekt weigerde, hem tot erfgenaam

van

GESCHIEDENIS. 53

^&n haar Rijk te verklaren, liet hij haar, daar zy V

nog (leeds befchuldigd werd, deel gehad te hebben ^^^^

aan den moord van haren eerften Gemaal , in Mei Hoofdfl.

des jaars 1382, verworgen of verftikken, — Twee na C. G.

jaren daar na ftierf ook lodewyk, waar door ka J^!"^!?!?* •■ ' tot 1517»

REL op den troon meer gevestigd werd, ■

In het jaar 1384 gaf urbanus aan Koning karel Twist vsq

een bezoek , misfchien om op de bevordering van ^'^"^^^^s

zijnen Neef aan te dringen. Doch zijne komst was ning ka-

den Koning niet aangenaam , die zijne driftige en ^^^ van

Wspels. heerschzuchtige gefteldheid kende; hij onthaalde hem

dus wel eerbiedig, maar hield hem te gelijk deels te Averfa , deels in een Kasteel te Napels , zoo goed als gevangen, opdat hij geene listige ftreken met Napelfche Grooten mogt beramen. Ondertus- fchen fchaakte de gemelde Neef van den Paus eene Non, die hij onteerde, waar op de Koning hem in- daagde, en niettegenftaande hij in de Domkerk ge- vlugt was, ter dood veroordeelde. Meermalen had de Paus de buitenfporigheden van zijnen Neef, die reeds 40 jaren oud was , ontfchuldigd , met voor te geven, dat hij nog jong was. Thans verklaarde hij Opperheer van het Rijk te zijn, waarom de Koning, als hij zelve tegenwoordig was, geenen Grooten ter dood kon veroordeelen ; ook liet hij zijn Paleis flui- ten, en van gewapende manfchap bewaken. Einde- lijk bewerkten de Kardinalen een vergelijk, volgens hetwelk des Paufen Neef eene bloedverwante des Konings trouwen, en deze hem jaarlijks voor de beloofde Vorstendommen 70,000 Goudguldens beta- len zou.

Maar

64 K E Pv K E L IJ K E

V . Maar fpoedig brak het misverftand tusfchen heö BOEK beiden weder uit. 's Konings Gemalin margare- Hoofdft THA gaf daar toe aanleitling , dewijl zij , bij afwe- iia C. G, zendheid van haren Gemaal , zich het uitfluitend J^^"°^^' regt toeëigende, om de gewigtigfte levensbehoeften ■ te verkoopen, waar door de Hovelingen van den

Paus, die zich te Nocera onthield, eenige dagen in verlegenheid raakten. Zij met de Kardinalen zelve vlugtten eens hals over hoofd naar Napels^ vree- zende, op bevel der Koningin geplunderd te zuUea worden. Na lodewyks dood liet karel den Paus vragen , waarom hij uit Napels was vertrokken , met verzoek , om weder te keeren , alzoo de Koning hem over zaken van belang fpreken wilde. De Paus liet antwoorden , indien hij iets met hem te hande- len had, kon hij bij hem komen, naardien het ge- woon was, dat de Koningen bij den Paus te voet kwamen. Ook liet hij hem melden, dat-, indien hij op zijne vriendfchap prijs ftelde , hij de belastingen in zijn Rijk verminderen moest. Ja, zeide de Ko- ning , hij zou zelf komen , maar aan het hoofd van een leger, en de belastingen raakten den Paus niet , die mogt zijne Priesters regeren, het Rijk kwam hem toe ; de haat had zijnen oorfprong genomen , of omdat de Koning, na het bemagtigen van het Rijk, den Paus den vorigen eerbied niet bewees, of gelijk fommigen zeiden, omdat de Paus voornemens was hem hetzelve weder afhandig te maken. Ein* deliik kwam het in her jaar 1385 tot openbare vij- andelijkheden. URBAAN ontzeide den Koning en z'yne Gemalin het regt op het Rijk, en deed hen

in

GESCHIEDENIS. 6s

in den ban. Daar tegen werden al de vrienden van v den Paus te Nape/s gevangen genomen, en hij zelve ^^^^ op het Kasteel te A^ocera belegerd. Daar de Paus Hoofdft. den Geestelijken te Nape/s verboden had, der] Gods- ia C. G. dienst te vieren , werden vele Prelaten en andere ï^^''^°73* Geestelijken door den Koning mishandeld, fommi- — — -* gen in zee geworpen, terwijl anderen in langdurige gevangenisfen kwijnden, urbanus kon deswegens geene andere wraak oefenen, dan dat hij viermaal daags met een e flambouw en een klokje of fchel aau het venfter kwam, en het leger, hetwelk hem be- legerde, in den ban deed. Eindelijk zonden hem de Genuezen op zijn verzoek eenige galeijen, met welke hij in September 1385 ter zee naar Genua ontviugtte.

Veel ergerlijker en gruwzaam was zijne behande- v/reede ling der Kardinalen. Dezen , misnoegd over zijn ge- behande» drag, hadden door zekeren eartholino van Pia- ^"fdina- cenza , een Zaakwaarnemer aan het Roomfche Hof, 'en door een ftuk laten opflellen, waar in onder anderen be- ^^^^"^** weerd werd , dat de Kardinalen , wanneer de Paus zich niet wel gedroeg, het regt hadden, om een Voogd, (^Curator,') aan te Hellen. Dit werd den Paus heimelijk aangediend, die op het lezen van dit ftuk zoo woedend werd, zegt diederik vanNiem, die dit verhaalt, dat hij zes van de gemelde Kardi- nalen op het Kasteel te Nocera in Januarij i-^W^ ge- vangen liet zetten , en hunne goederen verbeurd verklaarde. In een volgend Konfidorie benoemde hij de drie Geestelijke Keurvorsten en anderen tot Kardinalen , en toen dezen na lang overleg voor X\lf. Deel. E die

66 KERKELIfKE

V die waardigheid bedankten, fchonk hij dezelve aan BOEK verfcheidene Napelfche Geestelijken, die echter de- Hoofdft. zelve uit vrees voor den Koning niet durfden aan- na C. G, nemen. Hij gaf vervolgens last aan niem en andere tot'^i^j'r' Hof bedienden, om de gevangene Kardinalen te ver- ■ hooren; deze vonden den Kardinaal van Sangro in

een zoo eng gat opgefloten , dal hij zijne voeten niet kon uitfteken, en alle de Kardinalen met kete- nen beladen. Vergeefs bad men den Paus voor hen om genade , integendeel werd hij nog grimmiger , toen zeker Bisfchop , dien men op de pijnbank ge- bragt had, veel nadeeligs tegen hen getuigde. Hij liet vervolgens de Kardinalen pijnigen , terwijl hij gerust in den tuin wandelde, daar hij hun gehuil kon hooren, en zijn Brevier overluid bad. Bij zij- ne vlugt uit het Kasteel nam hij ze met zich mede; en alzoo de gepijnigde Bisfchop niet in (laat was, om hard te rijden, liet de Paus hem, onder voor- wendfel , dat hij met opzet zocht achter te blij- ven, ter dood brengen. En nog durft de eerlijke NIEM , die alle blijken van een menschlievenden aard bij deze gelegenheid gaf, den wreedaard niet ftreng beoordeelen. „ Ik herinner mij niet," dit is alles wat hij fchrijft, „ ooit gelezen te hebben, dat een Paus , zonder zich aan onregtmatigheid fchuldig te maken, bevelen kan, dat iemand omgebragt v/or- de!" Na zijne aankomst te Genua liet hij de ge- vangene Kardinalen voor hem komen, van hun eene belijdenis van hunne misdaad begeerende, maar zij bleven op hunne onfchuld ftaan, en daagden hem voor het oordeel van God, waar op hij hen alle

me-

GESCHIEDENIS. Cy

medelijden onwaardig verklaarde, alleen (telde hij V eenen van hen, een' geboren Engelschman, op ver- "^^^ zoek des Konings van Engeland^ in vrijheid, maar Hoofdft. de vijf anderen liet hy tegen het einde des jaars "^ C. G. 1386 ter dood brengen. Reeds waren 'er, om hen ^^!^!°{^*

lOt 1 5 1 ĥ

te verlosfen , zamenzvveeringen gefmeed , zelfs tegen ■-

het leven van den Paus. Twee andere Kardinalen verlieten zijne partij, en een derzelven, pileus van Prato , Aartsbisfchop van Ravenna , verbrandde zelfs, tot befchimping van den Paus, zijnen Kardi- naalshoed, openlijk te Pavia,

Inmiddels was in het Rijk van Napels eene nieu- Oograer- we Staatsverandering voorgevallen , die urbanus '^^'^ ^''''" opmerkzaam maakte , om er zijn voordeel uit te met Na- trekken. Koning karel was eenigen tijd na de P^^^- ^^i° dood van zijnen Neef, lodewyk, Koning van Hon» garyen, die reeds in het jaar 1382 gebeurd was, door eenige Hongaarfche Grooten genoodigd , om bezit van het Rijk te nemen, niettegenftaande ma- RiA , LODEWYKS Dochtcr , als Koningin erkend was. In September des jaars 1385 ging hij naar Honga- ryen fcheep , en bragt het ook zoo ver, dat hij fpoedig tot Koning gekroond werd. Maar reeds in Februarij 1386 werd hij, in tegen woordiglieid der Koningin en van hare Moeder, op haar aanfto- ken vermoord. Zijne weduwe, de Koningin mar- GARETHA, Het daar op haren Zoon ladislaus , die tien Jaren oud was , tot Koning van Napels ver- klaren, tevens den Paus urbanus verzoekende, om de beledigingen des Vaders te vergeven , en den Zoon in zijne befcherming te nemen, urbanus , E 2 die

68 K E R K E L IJ K E

die een bevel naar Hongaryen gezonden had, ona het lijk van karel , hetwelk in eene Kerk begraven was, weder uit het graf te nemen, omdat hij in den ban geftorven was , nam echter , volgens fom- ^ mige Schrijvers, het verzoek der Koningin aan, en den jongen Vorst onder zijne befcherming; maar an- deren, en onder dezen diederiic van Niem, ver- zekeren , dat URBANUS het geflacht van karel bleef haten; ook als hij zich in bet jaar 1386 naar Lucca begeven had, lieten hem eenige Duitfche Vorsten verzoeken, dat hij toch bedacht wilde zijn , om zich m.et den anderen Paus te verzoenen, en de fcheuring weg te nemen, maar hij gaf droog ten antwoord : hij was alleen de ware Paus , en het was niet raadzaam, om dit in tvvi-fel te trekken. Ver- geefs getracht hebbende te Perugia de heerfchappij te verkrijgen, nam hij weder zijn verblijf te Rome, alwaar hij het Jubeljaar, hetwelk klemens VI tot 50 jaren bepaald had, op 33 jaren ftelde, of, omdat het leven van Christus op aarde niet langer geduurd had, of om wegens de kortheid des levens aan ve* len deel te fchenken aan deze weldaad, maar in den grond , opdat de Romeinen meermalen het voor- deelige van een zoo talrijk bezoek genieten zouden. Eevenwel beleefde hij het begin van het volgende Jubeljaar £390 niet, alzoo hij in October 1389 over- leed. Zijne wilde en wreede onftuimigheid heeft den genen, die hem niet voor eenen regtraatigen Paus wilden erkennen, nog meer wapenen in handen ge- geven. De nog overige hem getrouw geblevene Kardinalen, verzochten daarom ook den Aartsbis-

fchop

GESCHIEDENIS. 6^

fchop vnn Trier^ dat bij, bij den te houden lijk- v dienst over hem, God zou bidden, dat hij hem de ^^^'^ fouten , uit menfchelijke zwakheid begaan , vergeven Hoofdft. wilde. na C. G.

KLEMENS VII, die ondertusfchen te Avi&non op J^^''^°/'3.

den Stoei zat, wien urbanus in den ban gedaan, .

en hem een afgodsbeeld van eeuwigdurende verdoe- De Te- menis genoemd had , terwijl urBx\nu3 door hem ^l^mens op zijne beurt geëxcommuniceerd was, was van een Vil. Zija veel zachter karakter , hoewel de Gefchiedenis niets '^^^^^^^^* weet van zijne verdienden, ten aanzien van den Godsdienst en de ICerk; zijne werkzaamheid bellond alleen daar in, om zich tegen urbanus (taande te houden; hij had 36 Kardinalen, die zijn Hof uit- maakten, en aan welke hij menigvuldige Prebenden uitJeelde; ook eischte hij van de Franiche Geeste- lijken zeer flipt de Annaten, of inkomllen van het eerde jaar, van openvallende Kerkelijke ambten. De Geestelijkheid z^N^tg hier wel niet op, zelfs zond de Univerfiteit van Parys in ]]et jaar 1381 een ha- rer Theologifche Leeraren aan den Hertog - Regent van Frankryk , om hem deswegens voordellen te doen; maar deze liet den Leeraar in de gevangenis zetten, en de Univerfiteit kon zijne vrijheid niet verkrijgen, dan onder voorwaarde, dat hij de partij van KLEMENS omhelsde. Doch in plaats daar van ging hij op reize naar urbanus, gelijk nog een an- der Leeraar deed , ook verlieten eenige duizend ftu- denten de Univerfiteit. Zij verzoende zich echter fpoedig weder met den Paus, bij wien zij zoo ern<^ jftig aandrong, om een einde van de fcheuring te E 3 ma-

70 KERKELIJKE

V maken, dat hij in het jaar 1387 verklaarde, dat hij

BOEK i^gf aan de beflisfing van eene algemeene Kerkverga-

Hoofdft. dering wilde overlaten ; als deze voor hem ganftig

na C. G uitviel , zou urbanus de Kardinaal van d;;n eerften

Jaario73 ^.^^^ wezen , maar als zij voor urbanus gunftig ware ,

.. dan wilde hij zich onderwerpen. Eene aanbieding,

welke hem te meer vrienden verwierf, omdat urba-

Kus weigerde, eene dergelijke verklaring te doen.

KLEMENs Dat deze Paus bedacht geweest zij, om den Her-

VIIzoektjQ y^jj ^pJqh aan het Koningrijk van Napels te den Her- » •' ^^ ^

togvan helpen, en zelfs ten zijnen behoeve een nieuw Ko- Anjou tot ningrijk van Adria op te rigten , hebben wij hier ^n^Na v°°'' gezien. Toen 'er na den dood van Koning pels te KAREL in het Nnpelfche eenige verwarring ont- maken. fl-Qiiti^ had hij hoop, dat lodevvyk. Zoon van den bovengemelden Hertog, zich van dat Rijk zou kun- nen meester maken , gelijk in der daad de partij voor het Huis van Anjou in hetzelve zoo magtig was, dat zij reeds in het jaar 1387 de hoofdfliad in hare magt kreeg, lodewyk werd toen genoodigd , om in het Rijk te komen , en urbanus bevorderde door zijne gewone onbedachtzaamheid deze onderneming, dewiil hij geen van beide deze Koningen wilde er- kennen, maar bedaclit was, om het Rijk voor zich zeWen te verkrijgen. In het Jaar 1389 kroonde kle- MENS den jongen lodewyk te Av'tgnon , nadat deze den volkomenen Leeneed aan den Paus had afgelegd. LODEWYK kwam in het volgende jaar te Napels^ alwaar hij gehuldigd werd, maar de oorlog, wel- ken hij met ladislaus voeren moest, duurde om- trent tien jaren, en had toen die uitkomst, dat lo-

GESCHIEDENIS. 71

DEW^'K genoodzaakt was, van alle aanfpraak op dit V

Rijk afftand te doen, en naar Provence te keeren. *°^'^

IV Gedurende dezen oorlog flierf klemens VII te Hoofdft.

Avignon den lóden September 1394. Men prijst na C. G« hem weeens zijne fchranderheid , befcheidenheid , ;"!?{?* verzoenelijkheid en milddadigheid , doch erkent te- — — vens, dat hij in zijne bedrijven zeer langzaam en angstvallig was, en dat hij uit infchikkelijkheid je- gens de Vorsten , wier onderfteuning hij noodig had, fomtljds ongefchikte lieden tot Bisdommen be- vorderd hebbe.

Niettegenftaande zijn bovengemeld • aanbod , om Pogingen de uitfpraak over zijn regt tot het Pausfchap aan "'P ^^. eene Kerkvergadering over te laten , ziet men echter te doen niet, dat hij daar toe immer ernftige maatregelen te eindigen, werk heeft gefteld. Het ontbrak niet aan voorge- flagene middelen, om een einde van de fcheuring te maken, maar de Kardinaal petrus de luna, zijn voornaamfte Raadgever, wist dezelve alle te leur te fiellen. Inzonderheid was de Univerliceit te Parys ijverig werkzaam, ten dezen einde. Zij liet door eenigen harer leden in het jaar 1394 ^^i den Koning drie middelen voorflaan , een Compromis , ( Compro- misjio , ) of overeenkomst tusfchen de beide Paufen , om hun regt aan de uirfpraak van goede mannen over te laten ; of den afftand van de heide Paufen ; ( Cesfio ; ) of eene algemeene Kerkvergadering , (Z)e- terminatio feu Decifio. ) Dit voorllcl Vt^erd aan Ko- ning KAREL VI den laatften Junij 1394 in eenen Brief der Univeifiteit voorgedragen , waar op zij E 4 eerst

71 K E R K E L IJ K E

V eerst ten antwoord kreeg, dat haar ijver den Ko- BOEH ning aangenaam was ; maar eenigen tijd daar na liet Hoofdft. ^^ Koning haar door den Kanfelier verbieden , zicli na C. G. verder niet met deze zaak te hemoeljen, ook geene tmiTii brieven daar over aan te nemen of te openen, voor ■ dat zij den Koning ter hand gefteld waren. De

Univerfiteit , die dit uit hoofde van den invloed van 'sPaufen vrienden ten Hove, en van de zwakheid van den dikwijls zieken en zelfs krankzinnigen Ko- ning, vooruitgezien had, liet terftond aan den Ko- ning verklaren , dat zij hare voorlezingen , en ook. alle hare Kerkredenen te Farys zou (laken , tot haar billijk verzoek verhoord was; ook ver\'ulde zij op ftond hare bedreiging, nicolaus de clamenge, (of de C/ewaj?gis ^^ fchreef zelfs nog in dat jaar 1394 eenen heel vrijmoedigen Brief over dit onder- virerp aan den Koning. — Ook fchreef de Univerfi- teit aan den Paus klemens VII, wien zij bijzonder onder het oog bragt, dat dit ligtelijk eene altijddu- rende fcheuring zou kunnen worden , dewijl velen nu reeds niet fchroomden , openlijk te zeggen : ^er lag niets aan gelegen^ hoe veel Paufen Vr waren. Men kon 'er gemakkelijk in ieder Rijk eenen aan- ftellen, die niets over de anderen te zeggen zouden hebben, klemens beantwoordde dezen Brief niet, maar zeide alleen, na dien gelezen te hebben; dat is een kwade en vergiftige Brief. De Univerfiteit dit gezegde vernomen hebbende , fchreef nogmaal nadrukkelijk aan den Paus, maar deze was inmid- dels overleden, clemangis heeft in zijne vve?ken

eene

GESCHIEDENIS. 73

cene treurige fchilderij van 'zv,ne regering opgehan- V gen (*). „ Wie was toch," zegt hij, „ ellendi- ^^^ ger dan onze klemens, zoo lang hij geleefd heeft! Hoofdfl. Hij had zich zoodanig tot eenen knecht der knech- na C. G.

T?ï TT T O^ "5

ten der Franfche Vorsten gemaakt, dat hij dagelijks '^'^ j^'

van de Hovelingen beleedigingen en befchinipingen

moest iiitftaan, welke naauwelijks voor den gering- flen flaaf voegden ; hij gaf hunne woede , den tijd en de onfluimigheid der eifchenden toe ; hij ver- dichtte veel, veinsde, beloofde rijkelijk, ftelde van den éénen dag tot den anderen uit, gaf aan velen Prebenden , aan anderen goede woorden. Om de Hovelingen, die in de gunst der Vorsten Honden, te behagen, deelde hij aan dezelven of hunne vrien- den ledigfliaande Bisdommen en andere hooge waar- digheden uit, gelijk hij ook aan de Vorsten zelven rijkelijk gefchenken gaf, en alle foort van geldaf- persfingen over de Geestelijken toeftond, welke zy flechts begeerden. Dus onderwierp hij de geheele Geestelijkheid aan de willekeur van Wereldlijke Over- heden ; zoodat bijna elk derzelven meer voor Paus gehouden werd , dan hij zelve." Door den dood van den Paus urbanus VI, in BoNiPAa-

het jaar 1389, fcheen de gelegenheid gunftig, omi^^''^^^

.,'-,. , f, Rome tot

een emde van de fcheurmg te maken , maar de haat p-us ver- was tusfchen de partijen te hoog geklommen, en de koren. Romeinen wilden volftrekt eenen Itaïiaanfchen en j-a^ter^' geenen Franfchen Paus hebben. Dus verkoren de 16 Kardinalen van den aanhang van urbanus VI,

reeds (*} Be Corrupto Ecclcfia Statu C. 27. Opp. pag. 26.

E5

74 KERKELIJKE

V reeds op den aden November 1389, den Kardinaal

BOEK piETER VAN TOMACELLi , em^ gehoien NapoHiaafi ^

Hoofdft. ^^^ Paus, die den naam van bonifacius IX aan-

na C. G, nam. Hij was eerst 45 jaren oud , in de Spraakkun-

]aario73- jjg en Welfprekendheid wel geoefend, maar zoo veel

te minder in het fchrljven en zingen ; hij muntte in

geene vvetenfchap , maar alleen in ligchaamsgrootte en llerkte uit. De waardigheid der Pausfelijke ambts- bediening kende hij zoo weinig, en fchreef onder de verzoekfchriften , die hem overgeleverd v/erden , zoo onvoegzame dingen , als of hij nooit aan het Pausfelijke Hof geweest was; hij verflond 'er den inhoud niet van , noch ook de voordragt der Advo- katen in het Konfiftorie, waarom hij ook gedurig verwarde antwoorden gaf.

DiEDERiK van Niem, zijn eigen Geheimfchrijver , die hem dus afbeeldt , maait zijn overig karakter insgelijks niets minder dan voordeelig. Zoo lang nog eenige goede Kardinalen leefden, die van alle Simo' 7tie afkeer hadden, durfde hij ook dezelve, zeven jaren lang, niet openlijk uitoefenen; hoewel hij on- der de hand, bij het bevorderen van Prelaten, geld wist te bedingen, en als zij niet terftond betaalden, bedacht hij allerhande redenen , waarom hij hun het toegedachte ambt niet dadelijk fchonk. Maar toen deze Kardinalen gedorven waren , kende zijne geld- zucht geene palen. Hij liet zich de inkomflien van het eerfte jaar van ledigftaande Hoofdkerken en Ab- dijen door hen , die naar zoodanige waardigheid ftonden , vooruit betalen , zonder zich te bekreu- nen , of zoodanig iemand ooit in het bezit derzelve

kwam,

GESCHIEDENIS. 75

kwam, ja hij zeide niet zelden openlijk: Mogt hij v

maar nooit tot het bezit van die Kerk of dat Kloos- ^^^^

ter geraken ! te weten , opdat hij gelegenheid zou fioofdfl.

hebben , om van een ander weder geld daar voor af na C. G.

te persfen. Dewijl allen, die naar zulke waardig- J^^'^^*^^^' '^ j 7 =» tot 1517.

heden ftonden, niet genoegzaam van geld voorzien ■

waren, gaf dit aanleiding tot den verachtelijkften woeker. De Paus, zijne Secretarisfen en Kamerdienaars verkochten de Prebenden zoo onbefchaamd en menig- vuldig, dat het volk zelve daar den fpot mede dreef. Hij zelf verkocht op éénen dag eene en dezelfde Preben- de aan verfcheidene lieden; aan hun die later kochten metdeCiaufule: Anteferri ^ (zï] zouden hovende an- deren den voorrang hebben ,) tot dat zulke gunstbrie- ven , ( Gratids exfpectativ<e , ) geene koopers meer vonden. Elke zoodanige gunstbrief werd omtrent met a5 Goudguldens betaald ; die nog gunfliger waren , ( cum antelationis praerogativa , ) kostten 50 Duka- ten. Meermalen werden reeds verkochte Prebenden, voor welke het eerfte jaar inkomften al vooruit betaald was, aan eenen anderen verkocht, die 'er meer voor bood, terwijl de Paus voorwendde, door de eerde koopers bedrogen te zijn. Op dezelfde wijze werd met Dhpenfatien ^ of ontflag van Ker- kelijke wetten , een fchandelijke handel gedreven. Een zoo onbefchaamd en vernuftig uitvinder van geldmiddelen , zegt onze Schrijver , heeft 'er nooit geleefd. Zelfs terwijl hij de Mis bijwoonde, liet hij zijne Secretarisfen tot dat einde bij zich komen: en in zulke gevoelens is hij ook geftorven. Want, als hem iemand in zijne laatfte oogenblikken vraagde:

hoe

76 KERKELIJKE

V hoe hij voer? WJis zijn antwoord: „ ik zou wel

BOEK 2nn, als ik maar geld had." De Lezer oordeele, IV Hoofdft. of ]\iAiNBOURG oiider anderen dezen Paus genoeg-

na C. G. zaam tegen deze berigten van eenen tijdgenoot ont-

J^^'"^°j^' fchuldigt, met aan te merken, dat men den Paus

- niets meer verwijten kan , dan dat hij de Simonie

aan zijn Hof geduld hebbe, zich houdende, als of

zij hem onbeKend ware; meer om de onverzadelijke

hebzucht van zijne Moeder en Broederen , dan om

zijne eigene te voldoen.

Gedrsg bonifacius fcheen ondertusfchen gezind, om de

1^''!'^ Kerkelijke eenheid te bevorderen, doch floeg daar

jegens toe tenen min gepasten weg in, door in het jaar

mr.ikan- j,j,q ^Jqqj. jgj^ Hertog STEVEN van Bexeren aan

deren. ^

KLEMENS te laten aanbieden, indien hij zijne waar- digheid nederleide , den eerften rang on Ier de Kar- dinalen, en het ambt van Pausfelijken Legaat en Vikaris in het Wereldlijke , voor zijn leven , in Franh-yk ^ Spanje^ Portugal en Engeland enz. In het jaar 1391, dewijl dit aanbod vruchteloos was, vermaande hij alle geloovigen in eene bijzondere Bul- le , hem en de Roomfche Kerk , als de algemeene Moeder, te eerbiedigen, en zich voor den Tegen- paus, dien hij een Belials man noemt, te wachten. In het jaar 139a zond hij twee Karthuizer Monni- ken met eenen Brief aan den Koning van Frankryk , om dien te verzoeken, om mede te werken tot het eindigen der fcheuring. Als deze beide Monniken te Avignon waren gekomen , om ook klemens daar toe op te fporen, liet deze hen in een Karthuizer Klooster gevangen zetten, hoewel de Koning hun

fpoe-

GESCHIEDENIS. 77

fpoedig hunne vrijheid weder bezorgde, klemens V

liet zich echter bij den Koning verluiden , dat hij ^'^^

gereed was , aan de eenheid der Kerij zijne waardig- Hoofdfl.

heid op te offeren. Maar de beide Paufen misleid- t^a C. G.

den den Vorst, bonifacius vermaande hem kort F'J'"ï°73*

tot 1517» daar na, om de partij van robert van Geneve, .

(zoo noemde hij klemens,) te verlaten; en deze

liet door eenen Karmeliter te Parys prediken, dat

men bonifacius niet langer moest gehoorzamen.

De pogingen van de Univerfiteit te Parys bragten

ook even min den vrede te wege, als de dood van

KLEMENS, die in het jaar 1394 plaats had.

Middelervvijl wankelde de heerfchappij van boni- BONiFAa-

FACius in zijn wereldlijk gebied. Hij onthief wel ^^ wordt

Tr . -^T \ meester

LADISLAUS , konmg van Napels , van den ban , en vanRome

liet hem tot Koning van Sicilië kronen , ook flond hij hem zijne echtfcheiding toe, waar toe deze Ko- ning befloten had , maar het mislukte hem , denzel- ven tot Koning van Hongaryë te zien verheffen , waar door de regtmatige Koning van dat Rijk, sieg- MUND , misnoegd zijnde , de vervulling van alie Gees- telijke posten voor zich behield. Ook was de Paus niet zonder vrees voor lodewyk van Anjou^ die aanfpraak op het Rijk van Napels maakte. DeBaan- derheeren te Rome behandelden hem eindelijk zoo verachtelijk , dat hij eene andere verblijfplaats moest zoeken, welke hij in het jaar 1392 met moeite te Perugia vond , maar ook deze ftad was hij , door oproer, in het jaar 1393 genoodzaakt te verlaten, en naar jisfisji te vlugten. Kort daar na kwam hij weder te Rome, maar moest die ftad in 1394 op

nieuw

?8 K E R K E L IJ K E

V nieuw verlaten. Doch tegen het jaar 1400 , een

BOEK Jubeljaar, begrepen de Romeinen de noodzakelijk-

Hoofdft. ^^^^ ^^" 'sPaiifen tegenwoordigheid in hunne ihd,

na C. G. om vreemdelingen derwaarts te trekken , waarom zij

jnr.rio73. ^ Paus verzochten, terug te komen, die dit wei- tot 1517. ' ° ' _ gert-^e? ten zij de Romeinen de Baanderheeren af-

fchaften, en gelijk zij voorlieen gewoon waren, Se- natoren aanftelden. De Paus wedergekeerd zijnde , liet terflond den Engelenburg^ de fterkte van Rome ^ herbouwen, en ook het Kapitool , (^Campidoglio ^^ verfterken , en maakte zich door fchranderheid en list zoodanig meester van Rome ^ dat men daar fe- dert onder zijne regering geene oproeren meer vernam ; op gelijke wijze werd hij van verfcheidene fleden en vaste kasteelen 'm het Pausfelijk gebied meester. Ziire Omtrent dezen tijd, in het jaar 1400, zetten eeni-

deelne- „g Keurvorsten den Keizer wenzel of wences-

miu^aan ° , . r- ,

het afzet- LAus van de regermg ar, en verkoren ruprecht,

ten van Paltsgraaf aan den Rhyn ^ in zijne plaats. De Keur- de" v^^N- vorsten hadden van hunne bezwaren tegen wenzel ZEL of aan den Paus kennis gegeven, doch als deze tijd u'KNCEs- beraad nam, waren zij met hunne zaken voort-

J.ALS.

gegaan, evenwel, wanneer ruprecht in het jaar 1401 den Bisfchop van Ferden 2Lan den Paus zond, om deszelfs goedkeuring op zijne verkiezing, onder belofte van gehoorzaamheid en trouwe, volgde dezQ goedkeuring fpoedig. Dood van Ondertusfchen had men fterk bij bonifacius aan- vn^'^^f^^ gedrongen, om zijne waardigheid neder te leggen, vcrkie- toen klemens Vil in het jaar J394 overleed; ver- zing van gegfs (jrong nu de Univerfiteit te Farys, als dbk

de

GESCHIEDENIS. 79

de Koning van Frankryk^ in twee Brieven bij de v Kardinalen te Avigiwn aan, om zich met de ver- ^oek kiezing van een' nieuwen Paus niet te overhaasten. Hoofdrt. Zij lieten 's Konings Brieven ongeopend liggen en na C. G. verkoren den sSften September des jaars 1394 uit J^^''^°73» hun midden den Kardinaal pietep». de luna, on- ,.

der den naam van benedictus XIII , tot Paus. benedic-

r» 1 Ar- TUsXlil.

Deze was volgens dieder ik van Niem een man van verftand, en zeer fcherpzinnig in het uitdenken van nieuwe hulpmiddelen. Dewijl hij te voren be- ftendig verzekerd had , dat hij , eens opvolger van den Paus geworden zijnde, de eenheid der Kerk op alle mogelijke wijze zou bevorderen, erkende hem ook de Univerfiteit van P^rys, terwijl zij hem de uitvoering zijner belofte ten fterkften aanbeval, het- welk hij met goede woorden beantwoordde.

Van tijd tot tijd verhieven zich intusfchen meer vrije flemmen over het gedrag der Paufen , en waarfchijnlijk behoort tot dezen tijd het beroemde Boek van cle- MANGis , over den bedorven toejïand der Kerk ; ook is de Briefvvisfeling merkwaardig tusfchen benedic- tus XIII en jOAN VAN varennes , een Parysch Godgeleerde of Lid der Sorhonne ( * ) , gelijk ook dat deze in het jaar 1395 den voorflag aan den Paus deed , om te Liom eene Kerkvergadering te beroe- pen, tot Hervorming der Kerk en tot wegneming der fcheuring, al ware het ook door den afftand der beide Paufen.

De

(*) In jo. GERsoNi Opp. Append. T. II. p. 841. en bij LENFANT Hiit . du Concilc de Pife T. I. p, 72.

So KERKELIJKE

V De voorflag tot eene algemeene Kerkvergadering

BOEK ^j^g al vroeger, onder anderen reeds in het jaar Hoofdft. isSi-» ^oor ^wee Godgeleerden te Parys , hendriic na C. G. van Hesfen en pieter d'ailly gedaan , maar had 101^ i'^ 17 §£^"^" voortgang gehad , omdat men thans vrij al- m • gemeen in den waan was, dat zoodanige vergade- ring door den Paus bijeengeroepen moest worden. Nationale Eindelijk kwam men in Frankryk tot eenen be- Sijnode flisfenden ftap. Koning karel VI fchreef den aden Februarij 1395 eene Nationale Sijnode uit teParys, waar op befloten werd, dat een afftand der beide Paufen de beste en kortfte weg was , tot wegne- ming der gefcbillen. Met dit befluit der vergadering werden van 's Konings wege de Hertogen van Berry en Bufgondië , 's Konings Oomen , en de Hertog van Orleans, 's Konings Broeder met anderen, als ook Afgevaardigden van de Uiiiverfiteit van ParySy aan den Paus te Avignon gezonden, die aan den Paus dit middel ten ilerkften moesten aanprijzen , waar bij de Univerfiteit van Parys eenen nadrukkelij- ken Brief aan den Paus voegde. Maar alles was vergeefs; immers, fchoon bijna al de Kardinalen in het voorgeftelde middel bewilligden, kon men van den Paus niets anders verkrijgen, dan dat hij tot een mondgefprek met zijnen mededinger komen wilde. Na deze mislukking befloot de Koning over deze zaak Gezanten a:\n den Koning van Engeland en aan de Duitfche Vorsten te zenden ; ook zond de Uni- verfiteit van Pav^s Afgevaardigden aan de Scholen te Oxford en te Keulen^ tevei s veibood zij alle hare leden om bij benedictus om Prebcnden te vragen.

Zij

GE S C H I E DE N I S. i?i

Xij vond echter vrij wat tegenfpraak. De Univerfi- V itit te Touloufe verklaarde zich tegen haar, en die ^^^ van Oxford wederleide haar voorflel van den afftand Hoofdll. der Paufen , maar drong aan op eene algemeene '^^ C. G, Kerkvergadering, benedictus zocht zich ook aan Jq^ j^^* haar te wreken , door het intrekken van Geestelijke '-

ambten , die aan hare leden behoorden , waar op de Univerfiteit een ^ppèl of beroep opftelde aan eenen toekomenden, eenigen, waren, regtzinnigen en al- gemeenen Paus, hetwelk zij in 1396 aan den Paus liet aanzeggen, die daartegen eene Bulle uitvaardig- de, in welke hij dit opftel voor een oproeiig fchot- fchrift verklaarde.

Men ging. in Frankryk ondertusfchen voort , en Frankryk zond Gezanten in het jaar 1397 op den Rijksdag te ^'^S^ ^^^ Frankfort aan den Main , waar echter weinig werd ^us de ge* uitgevoerd. In het jaar 1398 kwamen Keizer wen- hoor- Z£L en Koning karel te Rheims bijeen , alwaar zij befloten , dat, ingevalle de Paufen hardnekkig bleven, wenzel dien te Rome en karel dien te Avignon met geweld noodzaken zouden , om af- ftand te doen; doch wenzel deed niets meer, dan dat hij aan bonifaciüs fchreef, om zijne waardig- heid neder te leggen, indien het zonder benadeeling van zijne zaak en eere gefchieden kon. Maar in Frankryk kwam in het jaar 1398 eene nieuwe Kerk- vergadering bijeen in 'sKonings Paleis, welke de Koning echter, uit hoofde van eenen nieuwen aan- val van krankzinnigheid , niet kon bijwonen. Op dezelve werd befloten, den Paus benedictus XIII alle gehoorzaamheid op te zeggen, welk befluit de

XVÜ. Deel. F Ko-

S4 KERKELIfKE

V Koning bekrachtigde, en terftond alle zijne onderda- BOEK nen verbood, benedictus langer te gehoorzamen. Hoofdft. Vooraf echter liet hij aan den Paus en de Kardina- na C. G. len te Avignon dit befluit bekend maken ; de Kap- €0^1?!^ dinalen berustten in hetzelve , maar de Paus gaf aan ■ — piETER d'ailly, thans Bisfchop van Camhray of Kamerik^ ten antwoord: dat hij zijne waardigheid, welke hij van God ontvangen had, ook zoo lang hij leefde, behouden zou. Hier op trok de vermaar- de Maarfchalk van boucicaud nog in het jaar 1398 met krijgsvolk voor Avignon. De ftad floot met hem een vergelijk, dat hij in de (tad trekken en den Paus in zijn Paleis belegeren mogt. Deze, die zich van levensmiddelen voor langen tijd voorzien had, befloot tot tegenweer, hebbende aan den Koning van Arragon gezonden, om bijftand, die echter zoo ver af was, van denzelven te verleenen , dat hij veel eer, 's Paufen Brief gelezen hebbende , zeide : „ Meent dan die Paap, dat ik, om zijne flreken te onderfteunen , den Koning van Frankryk beoorlogen zal?" Ook zeide Koning hendrik van KastiJie hem de gehoorzaamheid op. De Kardinalen verlie- ten hem insgelijks , begaven zich naar Villeneuve^ en ftelden den Kardinaal van Neufchatel tot Bevel- hebber van Avignon aan. Men zag dezen daar op in eenen rooden rok met den degen op zijde , en cenen (laf in de hand , door de ftad rijden ; hij liet zelfs het gefchut togen het Paleis van den Paus los- branden , die zelve door eenige brokjes van een (teen «it het gefchut getroffen werd. Evenwel verloor hij den moed niet; en men kwam kort daar na over- een.

GESCHIEDENIS. 83

een, dat de aanval op 'sPaufen Paleis geftaakt zou v

worden. ^^^

Vier maanden lang had de Paus roet zijn gevolg Hooftlft.

deze belegering doorgeftaan, toen de vermindering na C. G.

van den voorraad van levensmiddelen hem noodzaak- ^^!^!°^^*

tot 1517.

te, onder bemiddeling van den Koning van ^tra- ■

gon , in onderhandeling te komen. De Koning van ^^^'" ^^' Frankryk zeide hem zijne vrijheid toe , mids dat hij Qp nieuw van zijne waardigheid afftand deed, en na den dood als Paus. van BONiFACius een nieuwe Paus verkoren werd. BENEDicTus nam in April 1399 deze voorwaarde aan , en kreeg in zijn Paleis alle vrijheid , maar mogt hetzelve niet verlaten , voor dat de vrede der Kerk herfteld zou zijn. Dezen toefland moede, nam hij, geholpen door eenen Edelman uit Norma?idi"é , 'm het jaar 1403 de vlugt naar Chateau - Renau. Aan- ftonds zochten nu de Kardinalen zijne gunst weder, ook onderwierp zich de ftad Avigmn aan hem. Hij zond vervolgens twee Kardinalen aan den Koning, om dien te verzoeken , dat hij met zijn Rijk tot ge- hoorzaamheid aan hem wederkeerde. Ook veran- derden de omftandigheden geheel tot zijn, voordeel. In het jaar 1404 werkte de Koning van Arragon door een Gezantfchap ten zijnen behoeve; de Uni- verfiteit van Touloufe fchreef een' Brief om zijne zaak te verdedigen. De Hertog van Orleam ^ die uit wrok tegen den Hertog van Burgundi'è het be- fluit der laatfte Kerkvergadering niet had toegedemd, en (leeds een begunftiger van den Paus geweest was, kwam thans openlijk voor hem uit. Aanzien- lijke leden van de Univerfiteit te Parys ^ pieter F a d'au,-

«4 KERKELIJKE

V d'ailly, door hem tot Bisfchop van Kamerik be^- BOEK vorderd, joannes gerson, zijn leerling, en mco- Hoofdft. ^^^^ ^^^ CLEMANGis fpraken thans voor hem , na C. G. ook de Univerliteiten van Orleans , Angets en MonU ^^^^°^'^' pelUer. Door bewerking van den Hertog van Or- m kam kwam 'er in 1403 eene Kerkvergadering te

Par'^s bijeen , die zich in alles naar 's Koniegs wil fchikkende, fchielijk en openlijk de herflelling van den Paus bekend liet maken , tot reden gevende , dat zijn afffcand het gewenschte gevolg niet kon heb- ben, omdat de ingedrongen Paus bonifacius van niemand zijner aanhangeren verlaten was, maar zich in zijne hardnekkigheid veel meer verfterkt had. Ondertusfchen had benedictus groote beloften ge- daan , waar door zijn herftel bevorderd werd ; hij zou namelijk afftand doen in een van de drie geval- len, indien zijn tegenpartij afftand deed, of flierf, of afgezet werd. (^adverfario cedent e ^ decedente vel ejecto.') Hij zou alle aanftellingen tot Geestelijke ambten , die intusfchen gefchied waren , bevestigen , en zoo fpoedig mogelijk, eene algemeene Kerkver* gadering bijeenroepen. BONiFA- Doch in geen van deze opzigten hield hij zijn cius iX ^QQj.(3^ 2elfs bleek zijne listigheid in het Jaar 1404, iNNocEN- toen hij uit Marfeille^ waar hij zich thans bevond, TiusVil Gezanten afvaardigde aan bonifacius IX, om dien Paus te tot een mondgefprek te noodigen; maar deze gaf Rome. hun ten antwoord: dat hij alleen de ware Paus, ea BENEDICTUS een Tegenpaus was. Zij konden zich niet onthouden daar op te antwoorden , dat hij even- wel niet fchuldig was aan Simonie; waar door bo- ni-

GESCHIEDENIS. 85

NïFACius ZOO verbitterd werd, dat zijne ziekelijk- V heid merkelijk vermeerderde, en hij den derden dag' ^^^^ daar na llierf op den iften October 1404. Nu had Hoofdft. dén van die gevallen plaats, in welke benedictus "^ C. G. beloofd had, afftand te zullen doen, maar wanneer [oj'^i^^y"

de Kardinalen van bonifacius zijne Afgevaardigden ■

daar over fpraken, wisten dtze van geen* afftand, waarom deze Kardinalen tot eene nieuwe verkiezing overgingen, en den i7den October den Kardinaal cosMAS van MIgliorato verkozen, die den naam van iNNOCENTius VII aannam. Evenwel zwoeren alle deze Kardinalen , negen in getal, vooraf, dat die geen onder hen , die verkoren zou worden , ter bevorde- ring van den vrede der Kerk afftand zou doen , zoo

dra PIETER VAN LüNA, of BENEDICTUS XIII llCt-

Eelfde doen wilde*

INNOCENTIUS VII Wüs te Su/wo in het Napel- Zijn ka- fche, de geboorteplaats van den Dichter ovidius, ''^^"^* geboren; hij prees zich aan door zijne bevallige ze- den en door zijne geleerdheid, diederik van Niem^ die hem als een' armen Geestelijken gekend had, befchrijft zijn karakter op de volgende wijze: Met bonifacius had hij niets gelijks. Hij bevorderde de geleerden , en onderhield zich dikwijls met hen. De Pausfelüke Secretarisfen noodzaakte hij hunne bij- zitten, (^Focnrice^') weg te zenden. Hij was meer goedaardig en medelijdend, zonder eenigen hoog- moed, en bijna ook zonder partijdigheid; hij gaf ieder een gemakkelijk gehoor, haatte de Simonie en was ver af van geldgierigheid. Overigens gedroeg hy zich ten aanzien van de fcheuring niet veel an- F 3 ders.

86 K E R K E L IJ K E

V ders, dan benedictus. Deze begeerde van hem

BOEK eeii vrijgeleide voor Gezanten, die over den vrede

Hoofdft ^^^ ^^^^^ °^^^^ ^^^ zouden handelen, maar inno-

na C. G cENTiüS floeg dit plat af, omdat hij het voor eene

J;iario73 jj^mstdreek hield. Hier op beklaagde zich bene-

tüt 1517 ra

. DiCTUS in een' openbaren Brief, dat het aan hem

niet gelegen had, dat de eenheid der Kerk niet her- fteld was, maar innocentius beantwoordde den- zelven in eenen dergelijken vrij langen Brief. Met één woord, zij flreden in den grond over het Paus- fchap , wonnen tijd en hielden malkanderen voor den zot. INNOCENTIUS zal echter het voornemen gehad hebben, om cene Kerkvergadering bijeen te roepen, waar- in hij door de onrusten in Rome ontftaan en vervolgens door den dood verhinderd werd.

Zijne Zijne korte regering was in der daad eene der

tr-iirige tretirigüen. Zijn v""rzaat had de Romeinen goed

re-'erifg " * , , , ,

en dood m ^oo™ weten ie houden, mnar thans begonnen zij

onder aanvoering van het Huis Coloiina hunne oude oproerigheden. Ongelukkigerwijze kwam ook in het jaar 1404 de Koning van Napels , ladislaus , met een leger naar Rome, onder fchijn van den Paus te willen befchermen, maar, zoo als men geloofde, om zich meester van de hoofdftad te maken. De GibeUinen te Rome eischten van den Paus, om aan hun de Wereldliike Beheerfching der (lad over te la- ten , en de Paus bragt vergeefs krijgsvolk in de flad, dewül hij de menigte niet bedwingen kon. Hij ver- zocht daarom den Koning van Napels tot bemidde- laar. Deze, die de Geestelijkheid in zijn Rijk hard behandelde, bewerkte wel een vergelijk, maar het- welk

GESCHIEDENIS. 87

welk voor den Paus vrij nadeelig uitviel. De Paus V £0U wel den Senator benoemen, die het regt zou ^^^f waarnemen , maar daartegen zouden zeven Officialen Hoofdd, of Bevelhebbers, en tien Opzieners van de kamer na C. G. der ftad verkozen worden, in welke verkiezing de ^^^ 1517*

Koning deel zou hebben. Het Capitolium zou voori-

taan enkel eene geregtsplaats zijn, in hetzelve von- den de Gibellinen een' voorraad van zout ter waar- de van meer dan 20,000 Goudguldens, welke zij tot hun eigen nut befteedden. Doch, na het ver- trek van LADISLAUS , nam de nood des Paufen eerst eenen aanvang. De zeven Regenten , zich weinig aan bet vergelijk kreunende, deden dagelijks nieuwe dfchen , en jan van colonna ^otg zich. met eene talrijke bende foldaten niet verre van de flad neder, iNNOCENTius , die vergeefs de Regenten door toege- vendheid had zoeken te bedaren , zeide eindelijk in toorn tegen hen , dat hij niets meer had , om over te geven, ten ware men hem zijnen mantel wilde ontnemen. Eindelijk , toen zijn jonge Neef, een heethoofd, de meesten dezer Regenten in Augustus 1405 had laten vermoorden, brak de woede des Roomfchen volks in volle vlammen uit. De huizen der Prelaten werden geplunderd , zij zelve gevangen gezet en met (lokken gedagen. De Paus moest zich nog dienzelfden dag in eene zoo brandende hitte uit de (lad begeven, dat hij bijna van dorst bezweek, welk lot omtrent 30 van zijn geleide trof. Thans trok joan van COLONNA met zijn krijgsvolk in Rome^ en in het Pausfelijk Paleis, waarom de Romeinen hem fpotswijze JOANNES XXIII noemden. Behalve vele F 4 an-

88 K E R K E L rj K E

V andere vvanordens , lieten de tegenwoordige RegeH»

BOEK jgf^ 'sPaufen wapens overal wegnemen of met flijk

Hoofdft. bezoedelen; tevens dreigden zij, dat zij de eenheid

na c. G. der Kerk herftellen en den Paus niet meer gehoor-

t^r ,^,_'zamen wilden, ladislaus, die thans de gelegen-

tot 1 5 ^/ • o a

heid gunftig oordeelde , om meester van Rome te

worden , zond fpoedig eenen Bevelhebber met krijgs- volk derwaarts, die zich met colonna en de Re- genten vereenigden. Maar dit hielp juist de zaken van den Paus weder op de been. De Romeinen verklaarden, dat zij liever alles dulden, dan zich aan dezen Koning onderwerpen zouden. Ook moest zijn kriigsvolk de flad fpoedig weder verlaten. In het volgende jaar 1406 kwam innocentius , op uitdrukkelijk verzoek des volks, weder in Rome te- rug 5 alwaar hij zich over de meineedigheid en ver- raderij van Koning ladislaus beklaagde, en hem zijn Rijk en alles wat hij van den Roorafchen Stoel te leen had , ontnam ; evenwel verzoende de Koning zich dra met hem. Maar daartegen verklaarde hg al de goederen der colonna's verbeurd , en fchreef eenen kruistogt tegen hen uir. Kort daar na over- leed hij den 6den November 1406.

GREGo- Ondertusfchen was benedictüs XIII, Paus te

wo^dt^^^ ^^^'^'^'^" ' '" ^^^^ ^'^^'^ ^^°^ "^^^ Genua gereisd. Paus te om, zoo hij voorgaf, tot een mondgefprek met in- Rome. NocENTius bij de hand te zijn. Maar de pest nood- zaakte hem eerlang naar Marfeille te keeren. Toen iNNOCENTius, in plaats vart zich met hem in te laten, eene Kerkvergadering aankondigde, zond be- nedict us eenen Kardinaal naar Parys , om dezelve

te-

GESCHIEDENIS. 89

tegen te werken. Hier hfid de Univerfiteit in Mei V 1406 door hunnen naderhand zoo vermaard gewor- ^°^^ den Doctor in de Godgeleerdheid joan petit aan Hoofdlt. de Prinfen van het KoiiinkUjk Huis een voorftel la- na C. G. ten doen, om den Paus, die enkel uitvlugten zocht, ^^'^ j^* op nieuw de gehoorzaamheid op te zeggen, en den ■■■ hier voor gameiden Brief der Univerfiteit van Tou- ïoufe te laten verbranden. De zaak kwam voor het Parlement, hetwelk het laatfte volkomen goedkeur- de , maar het eerde voor eene Nationale Sijnode voor- behield. Alleen verordende het, dat aan den Paus, de Kardinalen, en zijne ambtenaren geene annaten noch andere belastingen zouden betaald worden.

Kort voor dat de Nationale Kerkvergadering in Frankryk een begin nam, was innocentius over- leden; de Kardinalen van zijne partij veertien in ge- tal, befloten tot eene nieuwe verkiezing, doch de- den vooraf eene plegtige gelofte , die zij met eenen eed bekrachtigden , dat , wanneer één van hun ver- koren werd , dezelve terltond afftand zou doen, indien de Tegenpaus insgelijks deed, of kwam te fterven , en deszelfs Kardinalen zich met hen wilden vereenigen tot eene wettige verkiezing van eenen nieuwen algemeen aangenomen Paus.

Hier op verkoren deze Kardinalen te Rome den 3often November 1406 den Kardinaal van St. Mar- cus ^ ANGELO coRRARio , ccn' gcboreu Fenettaan ^ een man van omtrent So jaren, tot Paus, die den naam van gregorius XII aannam. Deze had de Kardinalen voornamelijk aangefpoord , om den bo- vengemelden eed af te leggen, en men had hem F 5 daar-

90 KERKELIJKE

V daarom boven anderen verkozen, omdat hij ook

BOEK godsvrucht , geleerdheid , fchranderheid met den

Hoofdft. hoogden ijver voor de eenheid der Kerk fcheen te

m C. G. paren. Maar alle uitzigten hier op werden weder-

jaario73. | gefteld , en zelfs diederik van Niem

tot 15 17. .

i_ vergeet hier de bedaardheid , die eenen Gefchiedfchrij-

ver betaamt, uit gemelykheid over de huichelarij en trouweloosheid , waar van hij dezen Paus befchul- digt, dien hij daarom ook doorgaans in plaats van GREGORius ERRORius noemt. Zijne eerde flappen beloofden veel; nog voor zijne kroning fchreef hij aau BENEDicTus juist zoo als hij beloofd had, dat hij bereid was, afftand te doen, indien deze met bewilliging zijner Kardinalen hetzelfde doen zou. BENEDICTUS beantvvoordde zijnen Brief op dezelfde wijze , zoodat in der daad de beide Paufen een kluchtfpel begonnen, waar mede zij jaren lang Eu- ropa zochten te verblinden, gregorius fchreef aan Vorsten , Heeren en Steden , hen vermanende , mede te werken, tot vernietiging der fcheuring. In ge» meenzame gefprekken verklaarde hij gereed te zijn , om over zee in het kleinfte bootje, of over land te voet m.et een' (lok in de hand naar de afgelegenfte landen te willen reizen , indien hij daar mede tot dit doel iets kon toebrengen. Evenwel, zegt de bo- vengemelde Schrijver, was hij niet anders dan een groot huichelaar, Kerkver- De Kerkvergadering in Frankryk, die in Novem- pdering ^jg,. ^j^g jj^^^g j^q5 geopend werd, na de zaak voor ryk. ' ^" tegen door 12 van hare leden te hebben laten bepleiten, was voor het grootfle gedeelte van ge-

voe-

GESCÏIIEDENIS.

91

voelen, dat men aan benedictus alle gehoorzaam- v

heid moest weigeren: alle de leden flemden voor ^^^'^

eene algemeene Kerkvergadering , zonder echter een Hoofdfl

vast befluit te nemen, misfciiien omdat men hoop- '> ; C. G.

te, dat de beide Paufen een vcrgeliik zouden tref- 1^'"'^°73» ' ° ' cot 1517,

fen, zonder dat een gedwongen affbind of afzetting .

noodig zou wezen. Om die reden zond de Koning ook in het jaar 1407 aan de beide Mededingers een aanzienlijk Gezantfchap , om hen aan te fporen , dat zij zich daar toe wilden laten vinden, ten einde de eenheid der Kerk herlield niogt worden. Maar eer dit Gezantfchap te Marfeille bij benedictus aan- kwam, was hij met zline partij overeengekomen, dat zij in de laatfte maanden des jaars 1407 te Sa- vona in het gebied van Genua een monJgefprek zou- den houden; waar tegen gregorius velerhande uit- vlugten maakte, en toen hij eindelijk van Rome op reis ging, hield hij zich lang te Siena op, waar tegen benedictus in October 1407 te Savona aan- kwam, gregorius zette ten laatften in het begin des jaars 1408 zijne reize voort naar Lucca , waar hij begeerde, dat benedictus bij hem zou komen, of te Pifa of in Livorno. „ De andere Paus ," zegt LEONARDO vau Arrezzo ^ die zich toen in het ge- volg van GREGORIUS bevond, wien hij in all® an- dere opzigten zeer prijst , ,, had geen betere ge- zindheden ; maar hij wist zijnen boozen wil listig te verbergen ; en dewijl de onze ontweek , fcbeen hij hem te gemoet te komen. Hij reisde dus van Sa- vona naar Porto di Vsnere , en , om gregorius nog nader te zijn, naar Spezza» Maar als zij nu

over

92 KERKELIJKE

V over hunne bijeenkomst malkander Gezanten zon-

BOEK (Jen : wilde de onze , als een Landdier , niet aan de

Hoofdft. zeeftrand komen; maar de ander, als een Water-

na C.G. dier, weigerde de zee te verlaten." kiem fpreekt

^^^^j?^^' ernftiger over de zaak, en vergelijkt de beide Pau-

^' fen in listigheid bij den Duivel, en gelooft, dat dit

kenmerken zijn van de nabij zijnde verfchijning van

den Antichrist (*).

DeFran- Het gedrag der beide Paufen mishaagde niet min

fcheKerk ^„^ ^^i^j^ -^^ Frankryk. De Univerfiteit te Parys verklaart -^ "^

zich on nam, op het einde des jaars 1407, een befluit, dat

zijdigtus het thans tijd was, aan beide de Paufen de gehoor- beide zaamheid op te zeggen , hetwelk zij aan alle Vorsten Paufen. en Prelaten der Westerfche Kerk in eenen rondgaan- de Brief meldde. Ook fchreef de Koning aan de beide Paufen, dat, dewijl zij hunnen eed omtrent het nederleggen hunner waardigheid niet gehouden hadden , hij geen van hun beiden erkennen wilde , te gelijk maakte hij aan alle Christenen openliik be- kend , dat hij voornemens was , zich onzijdig te houden tusfchen de beide Paufen. Geen van hun liet zich echter hier door bewegen ; hoezeer de Kar- dinalen van GREGORius op hem aandrongen; zelfs verftoutte zich een Karmeliter , hem in het aange- zigt in eene Kerkrede te Lucca zijnen eed onder het oog te brengen , waar voor de Neven van den Paus hem in de gevangenis deden zetten, gregorius

daar- (*) Leon Aretin. Rerum fuo tempore in Italia Gesta- rum Commentarius /?; muratoru SS. Rcr. ItaL T. XIX, tag. 925.

GESCHIEDENIS. 93

claartegen verkoos , uit haat tegen de Kardinalen, V

eenige nieuwe, en daar onder twee van zijne Neeven, ^°^^

waar op de oude Kardinalen hem verlieten , en zich HoofdiT.

mar Pifa begeven hebbende, beriepen zij zich op "a C. G.

CHRISTUS , op eene algemeene Kerkvergaderins; en F'T'o/S. ^ ° ° '^ tot 1517.

op den toekomenden Paus. ,

Dqzq. verlegenheid en zwakheid van gregorius boezemde aan benedictus meer moed en trotsheid in. Dewijl de Koning van Frankryk hem had laten aanzeggen , dat , indien de beide Paufen voor He- melvaartsdag 1408 geen vergelijk hadden getroffen, hij met zijn Rijk de onzijdigheid zou aannemen , isond hij in Mei des gemelden jaars twee Bullen aan den Koning. De ééne was reeds in Mei des jaars J407 opgefteld 5 maar tot nu toe achtergehouden. In dezelve zegt benedictus, dat eenige lieden van Geestelijken en Wereldlijken ftand, door den Duivel verleid waren, om nieuwe verwarringen te ftichten, zijne goede oogmerken te verhinderen, en hem zelfs de fchuldige gehoorzaamheid te onttrekken. Deze allen, als ook de genen, die hunne ondernemingen begunftigden , hoe hooge waardigheden zij ook mog- ten bekleeden, deed hij raids dezen in den ban, zoodat zij alleen in het fterfuur, en niet dan van den Paus zouden kunnen geahfolveerd worden; ook bragt hij. hun gebied onder verbod van Godsdienst , en ontfloeg hunne onderdanen van den eed van trou- we. Thans echter fcheen hij deze fcherpe Bulle door de tweede eenigzins te willen verzachten, die in April 1408 was opgefteld, in welke hij zich over den Koning, als een Vader over zijnen lieven Zoon,

be-

tot 1517.

94 KERKELIJKE

V beklaagt, dat hij alle liefde en gehoorzaamheid je- BOEK gens hem verseten had, maar hem tevens vvaar-

IV o ï

Hoofdft. fchiiwt, dat hij zich voor de ftraffen, in de eerfte

Ba C. G. Bulle begrepen , wachten zou.

Rï'^!?^?* De Paus had aan de overbrengers dezer Bullen belast , ze aan den Koning alleen over te geven , en dan ten fpoedigften terug te keeren. Maar toen men bij het openen derzelve den beleedigenden inhoud zag, jaagde men deze Boden na, en bragt hen in de gevangenis. Hier op werd in tegenwoordigheid des Konings , van vele Grooten , Prelaten , Raads- heeren van het Parlement , Afgevaardigden van de Univerfiteit van Parys en meer anderen, door den Parysfchen Goógdeerden , joan van courtecuisse Qoï Curtacoxa^') volgens de toenmalige gewoonte, over eene Bijbelfche plaats , ( Convertatur dolor ejus in caput ejus ^ et in verticem ipfim iniquitas ejus descendat; concepit dolorem et peperit iniquitatem — Petrus de Luna nomhmtus Benedictus.^ eene foort van predikatie gehouden, in welke hij dertien Hel- lingen tegen den Paus wijdloopig bewees, onder an- deren, dat hij fchuldig was aan meineedigheid en aan Ketterij, Een ander Leeraar der Univerfiteit verzocht , in haren naam , dat de Bul van Excom^ municatie voor wederregtelijk , oproerig^ en heleedi" gend voor de Koninklijke Majejieit mogt verklaard worden , in welk verzoek de Koning bewilligde , en den Kanfelier gebood in deze zaak te doen, wat regt was. Deze liet de Bul in twee deelen fcheu- ren, waar van hij het een aan de Koninklijke Prin- fen en Raden, het ander aan de Prelaten, Rector

en

GESCHIEDENIS. 95

en de Univeifueit van Parys gaf, met last , om daar V mede geregtelijk te handelen ; deze beide partijen ^^^^ fcheurden de liun gegevene deelen der Bulle in nog HoofdfL kleiner ftukjes. na C. G,

Hier op volgden nog ' andere befluiten tegen den K^J^j,* Paus en zijne vrienden. De Koning gebood, den — — Marfchalk boucicault , Stadhouder van Genua , PETRUS van Lufja, zoo lang gevangen te houden, tot hij met zijnen mededinger dadelijk vrede gemaakt liad. Maar de Paus, die zijne galeien fteeds gereed Tiield, ontvlugtte met dezelve naar zijn vaderland Spanje , en nam zijn verblijf te Perpignan. Nu werd de onzijdigheid door den Koning volkomen bekrachtigd. Eene nieuwe Kerkvergadering, welke hij nog in het jaar 1408 te Parys liet houden, moest -aan deze onafhankelijke Kerkenorde in Frankryk meer vastigheid geven. Verfcheidene Prelaten, die de partij van den thans verworpen Paus gekozen hadden , werden door de Univerfiteit van Parys aan- geklaagd, en gedeeltelijk gevangen gezet. De over- brengers der Bulle werden in zwart lijwaad, waar TOp zij zelve, de Bulle aan den Koning overgeven- de, en ter zijde het wapen van benedictus omge- keerd,, gefchilderd Vv^aren, met papieren mutfen op %et hoofd, op welke ftond: Deze zijn jegens de Kerk en den Koning trouweloos! op een fchavot te pronk gezet, en vervolgens de één voor zijn leven, de ander voor drie Jaren ter gevangenis verwezen. Ook gaf de Kerkvergadering een voorfchrift omtrent de inrigting van het Kerkbeiluur, tot dat 'er een «egtinatige Paus zou verkoren zijn.

Reeds

96 K E R K E L rj K E

V Reeds te voren had de Koning van Frankryfl

BOEK aan de Kardinalen van beide de Paufen in Mei 1408 IV Hoofdft. geschreven, dat zij de boosaardige en bedriegelijke

jia C. G. rustverftoorders angelo corrario en pieter van

Jaar 1 073. j^^ zouden verlaten, en aan de uitroeijing der

toi 1517.

fcheuring arbeiden. Ook fchreef de XJniverfireit van

DeKardi- p^^-y^ aan hun in denzelfden zin; doch eer deze

fchrilven ^ri^ven door hen ontvangen werden , hadden de

eene alge- Kardinalen van gregorius hem reeds verlaten, en

ï^^^,"^ zich naar Pi fa begeven, ook waren de Kardinalen

Kerkver- -^ ° ' r r u -j

gadering van benedict us van dezen afgelcheiden en naar

^^^' Livorno geweken, hetwelk toen onder de Franfcht

Heerfchappij Itond, en zich met de eerstgemelden vereenigd hebbende, fchreven de eerstgemelden eenen Brief aan al de Geloovigen , dat zij gregorius als een' ketter en onderhouder van de fcheuring hadden verlaten , en hem de gehoorzaamheid opgezegd , ver- manende hen, daar in hun voorbeeld te volgen; aan gregorius zelven fchreven zij, hem zijne meinee- digheid onder het oog brengende, met vermaning om op de door hen uitgefchrevene algemeene Kerk- vergadering te Pifa te verfchijnen , en volgens zij- nen eed afftand te 'doen, met aanduiding, dat, zoo hij niet mogt verfchijnen , de Kerkvergadering een regtvaardig vonnis over hem zou ftrijken. Omtrent op dezelfde wijs fchreven de Kardinalen van bene- DICTUS aan dezen, maar in eenen beleefderen ftijl. Voorts zonden de Kardinalen eenparig eenen Brief aan alle Prelaten, hen noodigende, om zich op de Kerkvergadering, die te Pifa in Maart des jaars 1409 ftond gehouden te worden, te laten vinden,

in

GESCHIEDE NIS. ^7

in welken Brief de beide Paufen insgelijks weinig V verfchoond maar hun onloochenbare daadzaken te ^^^^ Jast gelegd werden. Hoofdfl.

De beide Paufen gregorius en benedictus na C. G, verzuimden niet, hunne waardigheid te handhaven, , f^^^T^*

GREGORIUS verklaarde in eene Bulle, in het begin

des jaars 1409, de tegen hem vereenigde Kardinalen, Gebeide voor afvalligen, fcheurmakers, lasteraars, meineedi- fchrijven gen , zamengezworenen , fchuldig aan waarzeggerij , insgelijks valschheid en misdaad van gekwetde iNlajefteit, en Kernver- gebood aan alle Bisfchoppen , den ban tegen dezel- gadering ven openlijk bekend te maken. Aan de Florentij- "^'* nen bijzonder rigtte hij eene verantwoording, in wel- ke hij onder anderen zeide, dat hij reeds vroeger eene Kerkvergadering uitgefchreven had, voor welke hij flechts eene veilige plaats zocht. Ook zond hij Gezanten naar Hongaryen , Polen en andere landen^ om dezelve in gehoorzaamheid te houden. In Duitsch- land was Keizer ruprecht op zijne hand. In Ita- Uë had hij behalve den Koning ladislaus weinig aanhangers; eindelijk vond hij in het jaar 1409 eene plaats in het Venetiaanfche ^ Udin in Friaul, waar hij zijne Kerkvergadering houden wilde, benedic- tus was echter het eerst gereed met zijne Kerkver- gadering te Perpignan, wéikc hij den iften Novem- ber 1408 opende. Doch eenigen van de leden der- zelve raadden hem, door Afgevaardigden zijne waar- digheid te Pifa neder te leggen , terwijl anderen het voor raadzamer hielden, dat hij tijd zocht te win- nen; waar over zoo veel twist ontftond, dat de Prelaten op 18 na vertrokken, doch welke hem ech-

XVII. Deel. G ter

98 KERKELIJKE

V ter zulke voorflagen deden , die hem niet behagen ^^^ konden. Hoofdft. Dus had men te gelijker tijd drie Kerkvergaderin- na C. G. gen en twee Paufen , zonder dat men vooruit kon tori^fr ^'^"ï welke dezer partijen de overhand zou beko- ■I ■ I. men. Behalve de algemeene verwarring, hier uit ontdaande, gaf deze verdeeldheid ook aanleiding tot bloedige tooneelen. Dus flreden jan. Hertog v^n Beyeren, en dirk van pervis om het Bisdom van Luik ^ de eerfle was door Paus urbanus VI be- vestigd, de ander, door de Luikenaars verkoren, verwierf de goedkeuring van benedictus XJII. Hier uit ontflond een oorlog, in welken de Luike- naars Hertog jan in Maaflricht belegerden , maar door den Hertog van Burgondi'è in het jaar 1408 geflagen werden , waar op Hertog jan in het bezit van het Bisdom bevestigd werd,

In Duitschland bevond Keizer ruprecht zich in het begin des jaars 1409 met vele Duitfche Rijks- vorsten te Frankfort aan den Main^ aan welke hij fchriftelijk de zaak van gregorius aanprees, doch flechts van weinigen gevolgd werd. Kerkver- Inmiddels kwam de Kerkvergadering te Pifa bij- gadering ggn , alwaar van tijd tot tijd 22 Kardinalen, 4 Pa- '^ triarchen , 12 Aartsbisfchoppen en Gevolmagtigden

van 14 afwezenden , 80 Bisfchoppen en Plaatsbe- kleeders van 102 anderen , 87 Abten , benevens Procurators van 202 anderen , 40 Priors , en ook Afgevaardigden van de Univerfiteit van Parys en vele andere; Afgevaardigden van meer dan loi Me- tropolitaan- en Kathedraal -Kerken; meer dan 300

Doe-

GESCHIEDENIS. 99

Doctoren in de Godgeleerdheid en het Kanonieke of V

Kerkelijke Regt; eindelijk Gezanten der Koningen ^^^^

ViLU Frankryk , Engeland, Portugal, Polen, ^0- Hoofdft.

hemen , Sicilië en Cyprus , behalve andere Vorsten , "^ C. G.

j j Taario73,

vergaderden. J^, ^^^^e.

Onder al de Godgeleerden, die hier tegenwoordig — — — -

waren, muntte niemand meer uit dan toannes ger- J°'^^^'^^

. GERSOK.

SON, Kanfelier der Univerfiteit van Parys, Deze was in het jaar 1363 in het Dorp Gerfon , in het Kerspel van Rheims, niet ver van Rhetel , geboren, en heette eigenlijk joan charlier. Veertien Jaren oud, kwam hij als Artista, of leerling der vrije kunden, in het Kollegie van Navarre, te Parys ; cenige Jaren daar na ftudeerde hij in de Godgeleerd- heid, onder aanvoering der beide vermaarde mannen

PIETER d'aILLY CU GILLES of iEGIDIUS DECHAMP,

In het Jaar 1387 was hij, als Baccalaureus der God- geleerdheid, één van de Afgevaardigden der Univer- fiteit aan klemens VII in haren twist met de Do' minikanen, In het Jaar 1392 werd hij Doctor der Godgeleerdheid, en drie Jaren daar na Kanfelier der Kerk en Univerfiteit van Parys , nadat zijn leermees- ter d'ailly deze waardigheid nedergelegd had. Ook benoemde hem de Hertog van Burgundi'è tot Deken der Kerk van Brugge, gerson wankelde tot aan de Kerkvergadering te Pifa toe, omtrent de midde- len tot herftel der eenheid in de Kerk , en zou gaarn gezien hebben , dat een vrijwillige afftand der Pau- fen had plaats gevonden, als het zachtfte en ge- fchiktfte middel, maar nu men te Pifa voornemens was , vaste maatregelen te volgen , werd hij een on- G 2 ver-

löo KERKELIJKE

V verfchrokken en kundig voorftander van die grond» DOEK regelen, welke meest gekant zijn tegen de onbeperk- Hoofdft. ^^ lieerfchappij der Paufen; hij was de eerfte en na C. G. voornaamfte voorftander van die leer, welke nader- torisi'7' ^^"'^ ^^ Gallicaanfche genoemd is, wier aanhangers — ■ ..■ zich federt voornamelijk op hem beroepen en hem als hunnen leermeester erkend hebben. Deze grond- regels ontwikkelde hij eerst in het jaar 1409 in een afzonderlijk gefchrift: Tractatus de Unitate Eccle- fiastica (*)j waar in hij beweerde, dat de eenheid der Kerk beftaan kon zonder zigtbaar Opperhoofd, als Stadhouder van ciiristus. In eene Redevoe- ring, door hem gehouden, voor de Engelfche Ge- zanten, die door Parys naar Pi fa reisden, beweer- de hij de regten cener Kerkvergadering , die ook zonder den Paus bijeen kon komen (f). Nog ver- maarder is zijne verhandeling: Libellus de Auferi- hilitate Pap<e ab Ecclejta (§), in welke hij de ge- vallen bepaalt, dat de Kerk eenen tijd lang eenen Paus kan ontbeeren. Hande'iiu- De invloed van zulk een man moest ongemeen

gen der groot op deze vergadering zijn, die den suften Kerkvcr- ^ ' ,,,., ,

gadering Maart 1409 geopend werd, en reeds m de tweede

tePifa. £itting ernftige maatregelen tegen de beide Paufen nam. In de vierde zitting werden zij beiden, om- dat zij niet in de vergadering verfchenen waren , voor ongehoorzaam, (contumaces ,^ verklaard, even- wel (*; Opp. Tom. II. P. I. pag. 114. (t) Propofitio facta coram anglicis etc. pag, 12?, (5) Pag, 209.

GESCHIEDENIS. loi

. wel werd hun nog een nader uitftel verleend tot bet V

beflisfend vonnis. Ondertusfchen verfchenen de Ge- ^^^^

iV zanten van Keizer rüpuecht , die een gefchrift Hoofdft.

overgaven , hetwelk 24 punten van bezwaar tegen na C. G. de regtmatigheid dezer Kerkvergadering behelsde, p^'^^°^^' en eenen voorflag, om dezelve naar eene andere — —— plaats , ten genoege van den Paus gregoriüs , te verleggen , alwaar deze zich dan zou laten vinden , en zijne waardigheid nederleggen, om den vrede der Kerk te bevorderen. Zonder echter hier op het ant- woord der Prelaten af te wachten , vertrokken deze Afgezanten , na een appèl des Keizers tegen deze Kerkvergadering openlijk te hebben laten aanflaan. Deze ging echter met hare zaken voor , en fprak De Kerk-

in hare XVde zitting den 5den Tunii 1400 het vonnis ^f^ë^^^-

•^ ■> ^ ^ ring zet

uit tegen pijster van luna en angelo corrario, de beide

hen verklarende voor fcheurmakers , ketters en mein- Paufen af eedigen, der Paufelijke waardigheid onwaardig, ver- biedende alle Christenen, op (IrafFe des bans, hen verder te gehoorzamen , enz. De volgende zitting der Kerkvergadering was niet min merkwaardig. In de- zelve deden al de Kardinalen de belofte, dat, in- dien iemand hunner tot Paus zou verkoren worden , hij zorgen zou, dat de Kerkvergadering niet uiteen zou gaan , voor dat eene behoorlijke Hervorming der algemeene Kerk en van haren toefland^ zoo in het hoofd ah de leden , zou daargefleld zijn. Indien iemand buiten de Kardinalen mogt verkozen wor- den , zou hij hetzelfde moeren beloven,

Den i5den Junij 1409 gingen 24 Kardinalen te En ver- F'ifa in het Conclave^ die den aólten dier maand '^^^^^

^ , ALEXAN-

G 3 den

loa K E R K E L IJ K E

V den Kardinaal pieter philargi , dien men ook den

■°?Jf Kardinaal van Milaan noemde, en die den naam van

Hoofdft. ALEXANDER V aannam , tot Paus verkoren. Hij was een

na C. G. geboren Griek, uit het Eiland C^/;^/^, oudtijds Cr^^^,

tot" 517 wiens vader , moeder en ganfche namaagfchap onbe-

kend was. Hij was als een arme jongen door eenen

DER Vtot italiaanfchen Franciskaner op gemelde Eiland opgeno- men, en in het Klooster van zijne Orde aldaar ge- bragt. Zijn weldoender had hem vervolgens naar Itali'é medegenomen, daar na had hij in Itali'è^ te Oxford, en te Parys geftudeerd , en was vervol- gens in gunst gekomen bij joan galeazzo vis- CONTÉ , Heer van Milaan , en eindelijk Bisfchop der laatstgemelde ftad geworden. Toen hij tot Paus verkoren werd, was hij omtrent 70 jaren oud, een goedhartig en milddadig man , die van een goed le- ven hield en bijzonder gaarn fterke wijnen dronk. Hij verbeterde volftrekt niets , zocht ieder een te behagen , en kon niemand iets weigeren. Maar daar door hield hij ook in het vvegfchenken van gunstbewij- zen en geestelijke waardigheden geen maat noch orde. Voornamelijk begunftigde hij de Monniken van zijne Orde, en zijne Hofgeestelijken. Zoo befchrijft hem DiEDERiK van Niem. platina roemt zijne mild- dadigheid , die zoo groot was , zegt hij , dat hij binnen kort niets voor zich overhield, waarom hij fomtijds in boert zeide : dat hij een rijk Bisfchop, een arm Kardinaal en een bedelende Paus geweest was. Na zijne verkiezing herhaalde hij zijne belofte , nopens de hervorming der Kerk , maar op deze Kerkvergadering gebeurde daar niets van; integen- deel

GESCHIEDENIS. 103

deel kondigde hij eene nieuwe Kerkvergadering aan V

tegen het jaar 14 12, op welke deze zaak zou be- ^^??

handeld worden. Waar mede hij den 7den Augus- Hoofdft.

tus 1409 de vergadering te Pi fa befloot. oa C. G.

Deze Kerkvergadering , bijeengeroepen , om de L^^ir»^*

icheuring in de Kerk weg te nemen , had ondertus-

fchen dezelve nog vermeerderd , door het verkiezen Oordelen

, over 06

van eenen derden Paus , terwijl de beide anderen Kerkver-

hardnekkig hunne waardigheid bleven handhaven, gadering IJverige aanhangers van dezen velden over haar een ^^^ ^ ** ongunftig oordeel, bonifacio ferreri , (gemee- nelijk ferrerius of ferrarius genoemd , ) Prior van het groot Karthuizer Klooster, en Broeder van den vermaarden Heiligen vincentio ferreri , noemde haar in eene verdediging voor benedictus XIII eene hoogst verdoemde zamenkomst van Duive^ len^ eene ketter fche en oproerige vergadering; ook wilde de Heilige antoninus , Aartsbisfchop van^ Florence^ die kort na deze tijden gefchreven heeft, haar voor geene regtmatige Kerkvergadering erken- nen. Maar bijzonder merkwaardig zijn de klagten van NicoL. VAN KLEMANGis ovcr dezcivc (*): „ Wat heeft toch daar de Kerke Gods en het volk bedrogen , en hen overgehaald om te roepen : Vrede ! vrede! daar geen vrede was ^ wat anders, dan dat vleeschgezinde en gierige menfchen, (hoedanigen 'er overal , wegens het verkouden der liefde , velen

zijn,) ( * ) Dispenfatio habita per fcriptinn fiiper mateiia Concilii generalis cum quodam Scholastico Parifienfi Opp, pag, 70.

G4

I04 K E R K E L JJ K E

V ?li»>) vol brandend haken naar Prebenden, en ge- BoEK ijeej verblind , de Hervorming der Kerk , welke de Hoofdft. ^^^^^^ opregte Geloovigen boven alle dingen vul- na C. G trokken wenschten , verhinderd hebben, en terflond Jaar 1073. ^^^ ^^^^ nieuwe verkiezing overgegaan zijn , waar , na 5 en na het bekomen der bevorderingen , die zij

wenschten, zij gefchreeuwd hebben: het is vrede! en na het afbreken der vergadering, met den door hen gezochten vrede , dat is , met hunne bevorde- ring , naar huis gekeerd zijn ? "

Terwijl de nieuwe Paus alexander V eene zwakke regering voerde, en zich geheel liet befturen door dtn Kardinaal balthazar van cossa. Le- gaat van Bologna^ hield benedictus, die Spanje op zijne zijde bad, eene Kerkvergadering te Perpig- nan tegen die van Pifa , en gregorius , die in het Koningrijk van Napels en eenige andere Italiaanfche landen erkend werd , federt Junij 1409 eene derde Kerkvergadering te Cividal de Auflria in het Vem- üaanfche ^ op welke hij pieter van Luna en pie- TER van Candin als fcheurmakers veroordeelde, en alle hunne verrigtingen voor nietig verklaarde. Maar toen de VeneHanen de verkiezing van alexander goedkeurden , fpoedde hij z'ch , om heim^li;k hun ge» bied te omkomen , vlugtende naar Ga'èta , alwaar hij, met een klein gevolg, onder befcherming van den Koning ladislaus , leefde. ALEXAN- Deze Koning, die zich van Rome had meester DER V gemaakt, werd door den Paus alexander desvve- gens bij eene openbare verklaring, veroordeeld als een meineedig leenman en vijand der Kerk, die zijn

Ko-

GESCHIEDENIS. 105

Koningrijk en goederen verheurd had. De boven- V gemelde Kardinaal van Cos fa oiidt;rIteunde dit von- ^^^ nis met de wapenen, met wien zich lodfwyk de tioofdfl. yongere ^ Hertog van Anjou^ die reeds door kle- ™ C. G. MENS VII tot Koning van Sicilië gekroond was , 1^^ j^'i'^*

vereenigde; deze beiden veroverden verfcheidene fte-

den in de nabuurfchap van Rome ^ en werden zelfs van een groot gedeelte dezer ftad meester, alexander zou nu zich gaarn naar deze hoofdftad begeven hebben, maar cossa, die hem genoegzaam geheel beheerschte, noodzaakte hem in het midden van den winter naar Bologna te reizen, waar hij in het be- gin des jaars 14 10 aankwam, en eene Balie uitgaf, in welke hij de beide Tegenpaufen als fcheurma- kers veroordeelde. Hier te Bologna overleed hij den 3den Mei 1410, niet zonder vermoeden van ver- gift, hem door den Kardinaal cossa toegediend, waar over deze ten minden nog op de Kerkverga- dering van Conflans befchuldigd is geworden, hoe- wel de zaak niet geheel zeker bewezen is.

Hoe het zij, deze zelfde Kardinaal werd reeds joannes den lyden Mei 1410 onder den naam van joannes A XXHf, zijn opvolger. Algemeen komen de Schrij Paus. vers van dien tiid daar in overeen , dat zijne ver- kiezing door dwang gefchied is. diederik van Niem , die ook zijn Geheimfchrijver geweest is , ge- lijk van vier voorgnande Paufen , zegt uitdrukkelijk van hem , dat hij zich ingedrongen heeft , en als een dief en roover in de fchaapsflal is ing.flopen. JAKOB Fit.ip VAN BERGAMo, een Vermaard Aitgus- tiner Monnik, die niet lang na deze tijden gtfchre- G 5 ven

io6 K E R K E L rj K E

V ven heeft , verhaalt , dat de Kardinalen hem verzocht

^9^^ hadden , hun te zeggen , wien hij dan verkozen wil-

Hoofdft. ^^ hebben, en dat hij den mantel van den Heiligen

na C. G. PETRUS deed brengen , om hem den genen om te

tot" 5^7 ^^"S^"' ^^^ P^"^ ^y" zoude; waar op hij dien zich , zelven omhing, met de woorden: Ik ben Paus! en

onder hevige bedreigingen tegen de Kardinalen ; in de hoofdzaak flemt ook platina overeen. Ondertusfcheii had hij den fchijn vertoond, dat hij niets minder zocht dan de Pausfelijke waardigheid , en aan de Kardinalen hunnen medebroeder caracciolo aange- prezen , wel een goedgezind , maar geheel onge- leerd, plomp en tot de Pausfelijke regering volftrekt onbekwaam man, waarfchijnlijk , omdat hij wel voorzag, dat deze in geene aanmerking kon komen. Zijn ka- Over de begaafdheden en bet karakter van dezen ^^ ^^^' JOANNES XXUI, zijn het de Schrijvers insgelijks vrij eens. Hij ftamde uit eene adelijke familie af in het Napelfche. In zijne eerfte jeugd ging hij met eeni* gen van zijne broederen, hoewel hij een Geestelijke was, uit op zeerooverij of kaperij, en bij deze ge- legenheid nam hij de gewoonte aan , welke hij zijn ganfche leven behield, om bij nacht te waken. Na- derhand begaf hij zich naar Eologna^ waar hij vele jaren als ftudent leefde , (^fuh fludent'n figura , zegt DiEDERiK van Niem,') zonder veel te leeren. bo- KiFACius IX benoemde hem tot Aartsdiaken dier ftad, waar door hij tevens het hoofd der Hooge School aldaar werd. Vervolgens aan het Paufelijk Hof gekomen , werd hij Kamerheer bij den gemel- den Paus; alwaar hij de Simonie, welke aan dat

Hof

,Lk hi^s. Paus !

Ylï.m. Blauln.iol

GESCHIEDENIS. 107

Hof heerschte, meesterlijk flim en voordeelig wist v

te oefenen; voornamelijk verzamelde hij groote geld- ^oek

fommen door de aflaatkramers , die hij, in naam van Hoofdft.

den Paus , naar Duitschland en de Noordfche lan- na C. G.

den zond. Deze kondigden eene volkomene verge- i^^'"'°73' ° ° tot 1S17.

ving van zonden aan, „ Ik zelf, " fchrijft van ...

NiEM, 5, heb hen meermalen hooren prediken, dat zelfs de Heilige petrus , als hij nog leefde , geene grootere magt zou hebben om de zonden te verge- ven, dan zij van benedictus ontvangen hadden, tot heil der zielen van die genen, aan welke zij de- ze mededeelden , en dat alles , wat hun voor dezen aflaat gegeven werd, tot bijftand van dm Griek fchen Keizer tegen de Turken gezonden werd." Als ie- mand hun tegenfprak, verklaarden zij hem voor een* Ketter en Scheurmaker , en vervolgden hem , zoo- dat hij genoodzaakt was, door bidden en geldge- ven, hen te vrede te flellen. Op deze wijze had- den zij in twee jaren tijds meer dan 100,000 Goud- guldens verzameld. Toen 'zij daar mede te Rome gekomen waren , deed de voornaamfte van hen , de Benedictiner antonius aan den Kamerheer van cossA, zestien dagen lang, daar over rekening, ten huize van eenen koopman. Maar, nadat cossa door BONiFAcius tot Kardinaal en vervolgens tot Legaat van Bologna benoemd was , liet hij den ge- melden koopman , die hem derwaards gevolgd was , onthoofden. Den Monnik antonius, die nog eeni- ge duizend Goudguldens overgehouden had, om daar voor eene voordeelige Prebende te koopen , wierp hij in de gevangenis, en ontnam hem dit

geld,

io8 K E R K E L IJ K E

V geld , waarom deze ongelukkige zich zelven in de BoEtt gevangenis vervvorgde. cossa had deze lieden be- Hoofdft. i'chuldigd van een oproer tegen hem te willen ftich- na C. G. ten , onder welk voorwendfel hij vele menfchen van f ^r'^ïcTT ^'l*^ (landen ter dood liet brengen , en anderen uit m. de ftad bande. Met dit geld deed- hij, door woe-

keren, te Rome groote winllen. Hij werd van den Paus als Legaat of Stadhouder naar Bologna ge- zonden , deels opdat hij dus van z^ne bijzit te Ro" me zou verwijderd worden, en deze naar haren man te Napels zou kunnen keeren; deels om Bologna weder onder de heerfchappij van den Paus te bren- gen, hetwelk de erfgenamen van joan galeazzo viscONTE , Hertog van Milanen , thans bezaten. Hier in flaagde deze oorlogzuchtige Kardinaal onge- meen wel, en bemagtigde Bologna^ in welke (lad hij jaren achter een genoegzaam als Heer en Mees- ter niet flechts ftreng , maar wreedaardig heerschte ; zelfs behandelde hij de volgende Paufen verachtelijk, en was een van de voornaamfte aanleggers, om de Kerkvergadering van Pifa te beleggen, op welke eenige Kardinalen hem reeds tot Paus wilden ver- kiezen, maar hij prees hun fieter van Candia nan, ALEXANDER V, Welken hij ook geheel beheerschte, gelijk wij gezien hebben. Bij dit alles voegt dide- RiK van iViem nog, dat hij, volgens een openbaar gerucht, gedurende zijne regering te BoJogna^ 200 echte vrouwen , weduwen en Jonge dochters , ook vele Nonnen onteerd hebbe , van welke fommigen door hare mannen, anderen door hare nabeftaanden werden omgebragt, zonder dat hij z'ch daar mede

be-

GESCHIEDENIS. lop

bemoeide. Een ander Geheim fchrij ver van dezen v Paus, LEONHARDus AR.ETINÜS , befchrijft zijn ka- ^?^ rakter met weinige woorden: hij was in tijdelijlce Hoofdfl. dingen een groot man ; maar in geestelijke volftrekt na C. G, niets en geheel onbekwaam. Ook erkent platina , f^J^jflj dat hem naderhand vele misdaden en wel van de —^ groffte foort, te last zijn gelegd, en dat daar van 40 punten dadelijk bewezen zijn.

Zijne Pausfelijke regering was onrustig door ge- Zijn oor- duriffe oorlogen, in welke hij echter niet zeer ge- log met

rx.. , ■> . , LADIS-

lukkig was. Hij verbond zich met lodevi^yk van ^^^g Ko Anjou tegen ladislaus , Koning van Napels, wel- ning van ke laatfte aan den Paus gregorius eene fchuil- ^^ ^* plaats in zijiie landen verleende. Maar de vloot van LODEWYK werd door de Napolitanen geflagen, en den Paus werden vele fteden door misnoegde edel- lieden ontnomen , onder welken de voornaamfle was KArel van Malatesta, Heer van Rimim' , dien hii te vergeefs zocht te bewegen, om hem als Paus te erkennen. Het jaar 141 1 was voor hem gelukkiger, irt- hetwelk lodewyk eene volkomene overwinning op ladislaus behaalde, waar over de Paus te Ro- me eene zegepraal hield ; maar ladislaus zijn ver- lies fpoedig herfteld hebbende , noodzaakte zijnen mededinger het Rijk te verlaten en naar Provence te keeren. Thans was de Paus in de engte, die te vergeefs in December 1411 ladislaus in den ban deed, en een* kruistogt tegen hem liet prediken, ladislaus daartegen trok de Florentijnen van den Paus af, als ook des Paufen Bevelhebber sforza van Corignuola^ ook hernamen de lieden Bologna

en

iio K E R K E L IJ K E

V en Forli hare vrijheid , waar op joan zich gedwon-

BOEK gen vond, tot een verdrag met Koning ladislaüs

Hoofdfl:, ^^ komen, vvien hij beloofde aao,ooo Goudguldens

na C. G. te zullen betalen , waar tegen de Koning den Paus

Jaario73. jj^Q^jyg XII ZOU verlaten, en joannes XXIH

toe 1517.

.. erkennen. Dit verdrag werd in het jaar 1412 geflo- ten, en ingevolge hetzelve moest gregorius het Rijk van Napels verlaten, gelijk hij deed, begevende zich naar Rimini^ waar hij door het Huis Malates' ta wel ontvangen werd.

JOANNES Om aan het verdrag met ladislaüs te voldoen,

^^^^^ . had TOANNES XXFII geld noodig; hetwelk hij door wordt uu *' , , T^

Rome nieuwe belastmgen en door knevelarijen te Rome

verdre- poogde te verzamelen. Spoedig ontftond 'er nieuw misnoegen tusfchen hem en den gemelden Koning, die in het jaar 141 3 eenen inval deed in het Paufe- lijk gebied, ja zelfs Rome bemagtigde, terwijl de Paus naar Viterho vlugtte. In Rome werden al de kostbaarheden en fchatten van den Paus en der Ker- ken een roof der Napolitanen ^ en velen der hooge Geestelijkheid fchoten 'er hun vermogen ja zelfs hun leven bij in. De Paus zich te Vtterho niet veilig achtende, floeg intusfchen zijne hofhouding te Bo- logna op. Dood van De Paus vond vervolgens in den nieuwen Keizer Keizer siegmlta'D of sigismund eenen vriend. Keizer ru-

RIPRECHT ... , ,

smcMUND PRECHT was m het jaar 1410 overleden; na zijnen ofsiGis- dood fcheen 'er een tweeCpaJt in Duitschland te Keiler, zullen ontdaan, zoo als 'er in de Kerk plaats had. De Boheemfche Koning wenzel bleef nog (leeds den titel van Keizer voeren; een deel der Keurvors- ten

GESCHIEDENIS. iii

ten verkoos tot Keizer zijnen Broeder, den Koning v siEGMUND of sigismund; een ander deel zijnen ^'^^^ Neef 5 joBST of jodocüs, Markgraaf van MaraviL Hoofdd. De dood des iaatden, die in Januari) 141 1 volgde, m C. G. maakte hier echter fpoedig een einde aan, en ver- 1^^'^ °^^*

eenigde alle ftemmeu voor sigismund, die reeds in

het jaar 14 10 joannes XXIIl voor den regtmarigen Paus erkend had. Toen deze Vorst dan in het jaar 1413 in /talie kwam, floot de Paus, die hem voor zijnen befchermer aanzag, tegen ladislaus naauwe vriendfchap met hem ,■ terwijl de Keizer van zijne zijde met geene goede oogen kon aanzien, dat la- dislaus meester van R^me zou blijven.

De Paus was tevens bedacht , op eene Kerkverga- De Pnus dering, welke, ingevolge het befluit der Kerkverga- fchrijftde dering te Pi/a, binnen drie jaren moest gehouden gadering worden. Hij had wel reeds in het jaar 14 12 eene van Kon- Kerkvergadering te Rome beginnen te houden, maar^^"^"^^ deze was , wegens het klein getal Prelaten , die daar tegenwoordig waren , van geen belang. Men ver- fpilde daar den tijd , zegt nicol. van cleman- Gis ( * ) , met noodelooze raadplegingen ; en eene vreesfelijke uil, die vïak tegen over den Paus kwam zitten , en hem ftijf aankeek , veroorzaakte hem eene groote ontfleltenis , terwijl de leden hem befpotteden. Thans voornemens om eene andere plaats voor eene (lïgemeene Kerkvergadering uit te vinden , liet de Keizer hem verzoeken, om daar over met hem te fpreken. In een mondgefprek, door hen gehouden,

werd

C*) ^PP' P' 75' fiip^r materia Concilii generalis.

114 K E R K E L IJ K E

V werd de Zwabifche Rijksftad Conftans^ fchoon niet

BOEK ten genoegen van den Paus, bepaald, tot de plaats

Hoofdft ^^^^"^ Kerkvergadering. In dit mondgefprek vermaan-

na C. G, de de Keizer den Paus , dat hij zijne ergerlijke ze-

jaario73. ^^ ZOU verbeteren, en de Paus beloofde, dat hii tot 151 7'

, zijne buitenfporigheden en inzonderheid de Ketterij

der Simonie zoude nalaten. Thans maakte sigis- MUND in eene algemeene uitfchrijving van October des jaars 1413 in geheel Europa bekend, dat hij met den Paus joannes XXlIl was overeengekomen, omtrent eene algemeene Kerkvergadeiing te houden den iften November des volgenden jaars te Cott: fians^ waar toe hii ahe veiligheid en befcherming beloofde; ook meldde hii dit aan guegorius XII , dien hij echter geen Paus noemde, en liet 'er aan BENEDICT us XIII insgelijks door den Koning van Arragon berigt van geven. Eindelijk kwam hier in December des jaars 1413 de aankondigingsbulle vaii den Paus joannes XXIII bii , waar in hij alle Pre- laten vermaande , om deze Kerkvergadering perfone- lijk bij te wonen ; en alle Vorsten en anderen , die op dezelve iets nuttigs konden uitvoeren , om ze door Gevolmagtigden bij te wonen. Hervor- Het oogmerk dezer Kerkvergadering was niet al- mingder jggjj j^gj- vvegnemen der Scheuring en herfliel van het hoofd ^^ Emheid der Kerk , maar bijzonder verwachtte en de Ie- ^^ algemeene wensch van haar eene Hervorming^ a' C Reformatie , ) der Kerk , zoo ' wei in het hoofd ah in de leden ^ van de noodzakeliikheid van hoe- danige Hervorming men algemeen overtuigd was. NicöLAus Het verbazend zedebederf, hetwelk zich van het

Pau-

GESCHIEDENIS. 113

Paufelijk Hof over de Geestelijkheid verfpreid had, v voornamelijk, federt de fche uring in de Kerk had ^^ejc fland gegrepen , was thans tot die hoogte ge- Hoofdft. klommen, dat het onverdragelijk was geworden; na C. G, groote mannen verhieven deswegens luide klagten, ^^^'^^°'^^* en floegen te gelijk middelen voor om zoodanige her- ,

vorming daar te (lellen. '^^- cle-

Onder dezen muntten voornamelijk uit nicolaus

DE CLEMANGIS , PETRUS d' AILLY Cn JOANNES GERSON. NICOLAUS DE CLEMANGIS, eigenlijk CLA-

iMENGE, naar zijne geboorteplaats, een ftadje van dezen naam in het Kerspel van Chalons in Cham- pagne ^ een geleerd man, was de eerfte, die zijne ftem luidkeels verhief, in verfcheidene gefchriften, gefprekken en redevoeringen. Zijne fchriften , die hier toe behooren, zijn zijne Brieven, een Heldendicht Deploratio Calamitath Ecclejiasticcs per Schisma nefandisjimmn , eene Verhandeling: Non mentis tan- tum eff'ectu a Babijlone discedendum; fed etam pe» dibus corporis ; eene fuper materia Concilii Genera- iis, waar in hij bijzonder daar op aandringt, dat men de Kerk , ten minden in zaken , die het geloof niet betreffen , niet voor onfeilbaar mag houden. Doch het voomaamfle of hoofdwerk van dezen Schrijver over dit onderwerp is dat, hetwelk den ti- tel voert: De Corrupt o Ecclejids Statu, of ook de Ruina Ecclefia , waar in hij de gierigheid der Gees- telijkheid aanmerkt als den wortel van het ganfche verderf der Kerk ; voornamelijk teekent hij de heb- zucht der Paufen met zwarte kleuren , vervolgens der Kardinalen^ Bisfchoppen ^ Kanunniken^ Monni- XVII. Deel. H ken;

114 K E R K E L IJ K E

V ken; in het gemeen zegt hij: „ Is iemand heden- BOEK jjajjgs ]ui ^ en tot dartelen lediggang geneigd , dan

Hoofdft. ^'^^^^ ^y ^^^^^' ^"^ ^^" Priester te worden. Als na C. G. dan bezoeken zij vlijtig de hoerhuizen en kroegen, £ot "?f 7 ^^^^ ^"J hunnen ganfchen tijd met zuipen , vreten m en fpelen doorbrengen; dronken zijnde razen, vech-

ten en tieren; den naam van God en de Heiligen met hunne onreine lippen verwenfchen; totdat zij eindelijk uit de omhelzingen van hunne Hoeren tot den Altaar komen." Van de Nonnen wil cleman- Gis fchaamteshalve niet veel zeggen; maar dit is ge- noeg; dat hij hare Kloosters voor hoerhuizen ver- klaart, en van een meisje, hetwelk den fluijer aan- neemt , fchrijft , dat dit hetzelfde is , als of zij open- lijk voor eene hoer was aangegeven. „ Zoo," dus befluit hij, ,, is onze Franfche Geestelijkheid ge- „ fteld; en evenwel heb ik nog veel van dezelve „ weggelaten. Wij zijn dus met het Beeld van ne- „ BUKADNEZAR gekomeu tot aan de voeten van 5, modderigen klei."

Men heeft wel tegen hem ingebragt, dat hij de zaak overdreven hebbe, en het kan zijn, dat hij in de eene of andere bijzonderheid zich wat fterk heeft uitgedrukt; maar in de hoofdzaak vinden wij het- zelfde getuigd bij de aanzienlijkfte , eerlijkfte en kun- digfte mannen van dezen tijd. FETRus PETRUS d'ailly was niet minder overtuigd van d'ailly. jjg noodzakelijkheid eener Hervorming der Kerk , hoewel hij de raoeijeiijkheid inzag om dezelve daar te (lellen , gelijk men uit zijn gefchrift ziet : de diffi^ cultate Reformationis in Concilio Univerfali door hena in 1410 opgefteld. Zijn

GESCHIEDENIS. 115

Zijn vriend joannes gerson, fchreef aan hem v

ziin werk over de middelen om de Kerk te vereeni- ^'^^^

IV gen en te hervormen. ( De modis uniendi ac refor- Hoofdft.

mandi Ecclejlam in Concilio Umverfali, ad Petrum na C. G. de Alïiaco^^ waar in hij de bezwaren van dezen |^^'^j°^^'

oplost 5 en zijne gedachten over de Hervorming der

Kerk vrijmoedig openlegt. Onder anderen zegt hijiJ^^"^^^' De Katholijke en algemeene Kerk beftaat uit meni- gerlei leden , die één ligchaam uitmaken , uit GnV- ken,LatifneH,B2ivha.ren, die in Christus gelooven, uit mannen en vrouwen, uit boeren en edellieden , uit armen en rijken. Van dit ligchaam der Katholijke oï algemeene Kerk is Christus alken het hoofd; maar de Pam^ de Kardinalen, Prelaten, Geeste' lijken , Koningen , Forsten en het Volk zijn ongelijk verdeelde leden. — In deze Kerk, en in haar ge- loof kan elk mensch zalig worden , al was ''er in de ganfche wereld geen Paus te vinden, — Deze Kerk heeft nooit kunnen dwalen , nooit Scheuring of Ket- terij geduld, zij heeft ook nooit gezondigd. In de- zelve zijn alle Geloovigen één in christus. Eene andere heet de ApostoUfche , Particuliere en Pri' vatekerk , die in de Katholijke Kerk befloten is , en uit den Paus, de Kardinalen, Bisfchoppen, Prelaten en Geestelijken beftaat. Men pleegt ze de Room» fche Kerk te noemen; zij houdt den Paus voor haar Opperhoofd. Deze Kerk kan dwalen , bedrogen worden en bedriegen , fcheuring en ketterij hebben. Ten beste der algemeene Kerk moet men voor alle dingen tot herflel der Apostolifche arbeiden. Wan- neer de Paus niet verdacht is, en 'er niet gehandeld H a wofdc

ii6 K E R K E L IJ K E

V wordt over de vereeniging van het hoofd , dan be-

BOER hoort dit werk het eerst tot hem; maar anders tot iV Hoofdft ^^^ grootfte deel of de geheele vergadering der Bis-

na C. G. fchoppen , Prelaten en Wereldlijke Vorsten; ja, als

Jaario73. , ^ redding van het geheele ligchaam gefpro-

tot 1517. ° ° ^ ° ^

^ ken wordt, dan moeten zelfs boeren en de gering-

de geloovigen ter hulpe toefchieten, en hun leven daar voor opofferen. Vervolgens toont hij zijnen vriend aan , dat de Kerkvergadering van Cojt/ians alleziiis de eenheid en de Hervorming der Kerk kan bewaren , maar dan vordert hij eerftelijk ; dat de tftagt, welke zich de Paus federt langen tijd heeft aangematigd j beperkt worde. De Paus is een ge- woon mensch en zondaar; hij kan als Paus dwalen en zondigen. Het Pausfchap is geene heiligheid. Het is helagchelijk te zeggen , dat een fterfelijk mensch zich de magt ^ om in hemel en op aarde te hinden en van zonde vrij te [preken , toefchrijft ,' en dat even dezelve een zone des ver derf s ^ een fi- moniacus , hebzuchtige , leugenaar , geldafperfer , hoereerder , trotsaard , praatziek , en erger dan de Duivel is. Vervolgens komt hij tot de middelen , om de fcheuring te eindigen. Hier doet hij de vraag: of een Concilie of Kerkvergadering , op welke de Paus geene voorzitting heeft , hoven den Paus is ? welke hij met ja beantwoordt ; veel verwacht hij van den Keizer en deszelfs invloed enz. Pau, Paus jOANNES XXIII, die Rome had moeten ver-

joAwNEs laten , voor de magt van Koning ladislaus , werd

vergade- *^^°^ ^^ ^'^^'^ ^^" ^^^^" Vorst in Augustus des ring. jaars 1414 van dezen vijand ontdagen ; maar nu oor- deel-

GESCHIEDENIS. 117

deelde hij ook den Keizer minder noodig te hebben, v daar hij kon hopen , fpoedig weder in het bezit van ^^^^ Rome te zullen zijn , waar door zijn ijver , om naar Hoofdft. Confians te reizen , welke plaats hem niet beviel , om oa C. G. dat zij onder een vreemd gebied lag , merkelijk verkoel- Iq^^^^?' de ; te meer , daar zijne vrienden en bloedverwanten »■

hem meermalen voorhielden; dat hij wel als Paus naar Conftans zou reizen, maar gevaar liep, om als een ambteloos perfoon terug te keeren. Doch de Kardinalen drongen zoo flerk bij hem aan , dat hij eindelijk tot de reize bewilligde.

Op den iften October 1414 ging hij dan op reis, hebbende zich rijkelijk van geld en juweelen voor- zien, om een prachtig Hof te voeren, als ook om zijne partij door omkoopingen te verfterken. Onder weg (loot hij te Meran in Tjto/ een verdrag met den Hertog frederik van Oostetjryk ^ waar bij de- ze hem zijne befcherming toezeide. Evenwel liet de Paus onder weg reeds merken , hoe deze reize hem berouwde. Als zijn rijtuig op den Arieiherg onder fneeuw en ijs omviel, en hij zelve 'er vrij onzacht uitgeworpen werd , morde hij woedend daar over , en zeide tegen zijne Hovelingen , die hem vraagden , hoe hij zich bevond : Hier lig ik in 's Duivels naam; waarom hen ik ook niet te Bologim geble- ven? TRiTTENHEiM, die dit verhaalt (♦), verhaalt nog bovendien , dat , toen hij van den berg afrijden- de, Konflans zag, hij zal uitgeroepen hebben: zoo vangt men de Vosfen !

Na

(*) Chron.. Hirfaug. T. m. p. 33'^. H3

iiS K E R K E L IJ K E

V Na den Paus kwam nog op het einde van het-

BOEK zelfde jaar 14 14 ook Keizer sigismund te Konftans

Hoofdft. ^^'^' ^" ^^ Kerkvergadering werd eene der talrijk-

ca C. G, ften , die ooit gehouden v/as. Behalve den Paus ,

jaario73. ^yjgjjg gevolg uit 600 perfonen beftond, waren 'er

tot I517. oor 3

. tegenwoordig drie Patriarchen^ (van Konftantimpo-

ïen , van Grado en van Antiochi'è , dus alleen in den titel,) 22 Kardinalen, 20 Aartsbisfchoppen , 92 Bis- fchoppen , waar bij nog eenige Engelfche kwamen , 124 Abten, alle met een groot gevolg, een groot aantal mindere Geesrelijken , waar onder zich alleen 1800 Priesters bevonden , insgelijks Doctoren van allerhande foort , en Afgevaardigden der Univerfitei- ten van Par^s , Orleans , Keulen , Weenen , en meer andere, ook vele Monniken van de voornaaraflie or- dens. Niet min talrijk waren de Wereldlijke Vors- ten en Heeren. De Keizer , met zijne Gemalin , bragt een gevolg van 1,000 perfonen mede ; de Keurvorst rudolf van Sakfen 180; en dus naar evenredigheid de Keurvorst van den Paltz, drie an- dere Paltsgraven aan den Rhyn , Hertogen van Beyeren , Oostenryk , Brieg en Liegniiz , Sagan , Oppelen ^ Meklenburg ^ WoJgast, Stettyn en meer anderen ; Markgraven , Graven en eene verbazende menigte Edellieden. Bij deze allen worden nog op de lijst gemeld Kooplieden, Kunftenaars, en Hand- werkslieden , die zich te Konftans lieten vinden , en ten laatften 346 Komedianten en Goochelaars van allerhande foort , als ook 700 ligte vrouwlieden , die flechts in huizen woonden. Onder de merkwnar- digfte perfonen, die deze Kerkvergadering bezoch- ten.

GESCHIEDENIS. 119

ten, waren joan gerson, Kanfelier der Univcrfi- V teit van Parys , en de Kardinaal pieter d'ailly, ^^^ en daartegen van een* anderen kant joannes hus Hoofdft. en HiëRONYMUs VAN PRAAG, doch wier Gefchiede- na C. G« nis op hare plaats verhaald zal worden. tori^i7* De Paus opende de vergadering nog voor de aan

komst des Keizers , den sden November des iaars ^^ P^"^ ^ , ,,1- 1 ■,-,,, opent de

■1414. Op den loden dier maand werd de eerfle vergade- openlijke zitting gehouden met alle plegtigheid ; wan- ring» neer de Paus ook het wapen van zijn' mededinger GREGORius XII, hetwelk deszelfs Legaat voor zijne woning had laten ophangen , deed wegnemen. Te gelijker tijd leverden de Doctoren der Godgeleerd- heid eenige artikelen over, waar in het gezag der Kerkvergadering boven den Paus beweerd werd. Kort daar na werden in eene Congregatie der Kar- ■dinalen drie opflellen vervaardigd, het eerlie van de ItaUaanfche Kardinalen, die op de zijde des Paufen waren, en beweerden, dat de zaken den Godsdienst èetrefFende , eerst behoorden behandeld te worden , en dat de befluiten van de vergadering van Fifa be- vestigd en ten uitvoer moesten gebragt worden , waar na volgden eenige voorfchriften aan den Paus. Dit was geheel in den zin des Paufen; trouwens, als men eerst de zaken van Godsdienst zou afhan- delen , zou de tijd verloopen , en weinig van de Hervorming te wachten zijn, welke zoo algemeen verlangd werd. Hier tegen dan leverde de Kardi- naal van Kameryk , pieter d'ailly, met eenige Franfche Prelaten , een ander opftel in , waar in aangewezen werd, dat deze vergadering geene be- H 4 trek-

I20 KERKELIJKE

V trekking had tot die van Pifa , dewijl men hier van

BOEK zaken moest handelen, die daar niet behandeld wa-

Hoofdft ^^"' Ein^^Êlijk toonden de overige Kardinalen in

na C. G. een derde opftel, hoe zich de Paus over het alge-

J'''^'''°^3' meen behoorde te gedragen, om zijne waardigheid tot 1517. o o ' J o

te handhaven , en zijn ambt gemoedelijk waar te

nemen.

In eene nieuwe Congregatie verklaarde zich d'ail- LY nader , omtrent het middel om aan de fcheuring een einde te maken; en wilde geen geweld omtrent de Paufen gebruiken , maar hen overreden , om zel- ve hunne waardigheid neder te leggen , niettegen- ftaande de Kerkvergadering te Pifa twee derzelven dadelijk had afgezet, terwijl hij aantoonde, dat groo- te Leeraars in de Kerk beweerd hadden : dat eene algemeene Kerkvergadering niet alleen in daadzaken en in regtsgevallen , maar zelfs in het geloof dwa- len kon, DeKeizer Deze voorafgaande opgave van gevoelens konden komt in ^^^ p^yg j^iet veel gunftigs doen verwachten , en de op de°" aankomst des Keizers gaf aan de Kerkvergadering Kerkver- nog meer vrijheid en eene geheel onverwachte wen- gadering. ^^^^^ j^^ Keizer fpoedde zich wel terflond na zijne aankomst te Konfians , op den asften December 1414 bij den Paus , die eene plegtige Misfe hield , om denzel- ven, in het gewaad van Diaken , dat is met eene roode kap, echter met de Keizerlijke kroon op het hoofd, te bedienen. Maar korte dagen daar na hield de Kardinaal d'ailly eene Redevoering voor den Kei- zer, waar in hij bewees, dat 'er geene ware een- heid in de Kerk kon plaats hebben zonder Hervor-

ming.

GESCHIEDENIS. 121

ming, en geene Hervorming zonder eenheid; waar V in verfcheidene Doctoren in de Godgeleerdheid in ^^^ hunne redevoeringen hem onderfteiinden. Ook bragt Hoofdft. de Keizer te wege , dat de vergadering de Legaten "a C. G. van GREGORius XII en benedictüs XIV ooii toe- l^^ i/ir', het , te meer , omdat zij nog (leeds magtige be- '-

fchermers hadden. Deze Legaten verfchenen ver- volgens reeds in Janiiarij 141 5 op de vergadering.

Hoe zeer het grootfte en beste deel derzelve neig- de, om de eenheid der Kerk te herftellen , door den afftand van alle drie de Paufen te bewerken, bleek ook door eene verhandeling van den Kardinaal fil- LASTRE, die te voren als Deken te Rheims ^ zeer geijverd had voor de magt van den Paus, maar nu geheel andere grondregelen volgde, en den affland der Paufen als het eenig middel van eenheid aan- prees. De aanhangers van den Paus poogden hem wel te wederleggen , maar d'ailly beantwoordde terftond hunne tegenwerpingen, zoo dat joannes XXIII meer en meer ondervond, dat zijn gezag ten einde liep.

Ook fchoot hij te kort in twee bijzonderheden , welke voor hem zeer belangrijk waren. Men bragt namelijk de vraag ter tafel: wie op de Kerkvergade' ring regt zou hebben om te ftemmen ? Dit regt wil- de de Paus alleen toekennen aan de Bisfchoppen, Prelaten en Abten , onder welken hij ligtelijk de meerderheid zag te bekomen. Maar hier verzette zich d'ailly tegen, en beweerde, dat niet alleen deze, maar ook de Leeraren der Godgeleerdheid , en van het Kerkelijk en Burgerlijk Regt , de Vorsten en H 5 der-

122 KERKELIJKE

V derzelver Gezanten, als ook de Afgevaardigden van BOEK afwezende Prelaten en Domkapittels het ftemregt be- Hoofdft. hoorden uit te oefenen; bovendien bepaalde men, na C. G. insgelijks tegen 'sPaufen zin, dat de ftemmen naar 10^1^17 ^^ natten zouden opgenomen worden. In het eerst - waren 'er vier natiën: de Franfche^ Duitfche^ En-

gel f che en Italiaan [che i doch toen ook Spaan fcht Prelaten en Gezanten aankwamen, maakten deze de vijfde natie uit. joANNEs Naauwelijks was dit vastgefteld, of men begon ^^rdtbe- ^^"^ ^^"^ JOANNES XXIII harder aan te vallen. Hij fchiüdigd had , behalve andere ftreken , om de aaiiflagen tegen hem te leur te flellen, overal voor geld zijne ver- fpieders , die hem al de geheime raadplegingen in de Congregatien bekend maakten , en die hij van den eed van geheimhouding ontfloeg, welken zij in de Congregatien hadden afgelegd. Doch nu werd aan de vergadering door eenen Italiaan heimelijk een gefchrift overgeleverd, hetwelk de vreesfelijkfte be- fchuldigingen tegen den Paus bevatte, (^articulos ^ omnia pcccata mortalia , necnon infinita qmdam- modo abominabilia continentes , zegt van niem. ) Deze bcfchuldigingen waren zoo kwaad, dat de aan- zienlijkfle leden der vergadering oordeelden, dat men ze niet behoorde in het openbaar te behandelen, te min , daar de meesten zoo gegrond waren , dat zij geen verder bewijs behoefden. De Paus, die van dit gefchrift door zijne verfpieders insgelijks berigt kreeg, was daar over zoo ontfteld, dat hij met zij- ne vertrouwdfle vrienden raadpleegde, wat hem in dezen te doen ftond, en voornemens fcheen, in per-

foon

GESCHIEDENIS. 123

foon voor de vergadering zijne buitenfporigheden te V beijennen , en zich voorts daar op te verlaten , dat ^°^* een Paus niet dan om Ketterij mogt afgezet worden. Hoofdft. Maar zijne vrienden raadden liera , dit voornemen ^^ C. G. nog eenige dagen in overweging te nemen. ^^^ 1/17I

Ondertusfchen Icwamen de natiën, die niet wis- ■

ten, dat liet gemelde fliuk aan den Paus reeds be- kend was, overeen, hem voor te ftellen, om zijne waardigheid neder te leggen. De Paus, waaifchijn- lijk uit vreeze voor de befchuldigingen , nam dit met een fchijnbaar genoegen op , en antwoordde , als zijne mededingers wilden bedanken, van zijne zijde daar toe bereid te zijn. Den avond van dien- zelfden dag, den löden Februarij 1415, deed hij deze verklaring fchriftelijk in tegenwoordigheid des Keizers en der Kerkvergadering voorlezen , waar over eene groote vreugde ontftond. Dewijl deze ver- klaring echter voorwaardelijk was , verzocht men den Paus eene duidelijker te geven, welke ook fpoe- dig volgde, maar dewijl zij nog bijvoegfels bevatte, welke de beide Tegenpaufen zeer moesten mishagen, werd zij insgelijks verworpen ; waartegen een voorfchrift door de vergadering ontworpen , van den Paus niet aangenomen werd. Eindelijk werd hij genoodzaakt, dit voorfchrift van de vergadering openlijk over te nemen. Hij zwoer en beloofde, voor het altaar ge- knield. God, de Kerk en de Heilige Vergadering, dat hij vrijwillig, indien de beide Paufen hetzelfde zouden doen , ja zelf in allen gevalle , bedanken wil- de, indien daar door de fcheuring kon weggenomen worden. Thans was de vreugde eerst volkomen,

zoo-

124 K E R K E L IJ K E

V zoodat de Keizer zelve den Paus de voeten kuste, BOEK Qjjj }^gm 2ijne dankbaarheid te bctoonen. Hoüfdft, ^^st dit al geloofde men van den Paus eene bij- na C. G zondere Bulle van afftancl te moeten vorderen. Maar

1 33.ri 07 *x

tot IS 17. "^^ Prelaten, die hem daarom verzochten, werden

zoo onvoegelijk door hem bejegend , dat niemand

pe Paus j^gj vvaagde , hem 'er meer over te fpreken , waarom

doet af- . ,

ftandvan J^e^i a^n Keizer verzocht, dezelve van den Paus te

zijne begeeren , waar op dezelve ook den Cden Maart 1415 heid. volgde, In dezelve maakte de Paus aan de ganfche Christenheid bekend , dat hij , alhoewel pieter van LUNA en ANGELO coRRARio op- de Kerkvergadering niet verfchenen waren, evenwel, om zijne vredelie- vendheid algemeen bekend te maken, en niettegen- (taande hij het onbetwistbaarfte regt had, en ook bijna de geheele Kerk, en genoegzaam het volle tij- delijk gebied der Paufeu aan hem onderworpen was, ter verkrijging van den vrede, den kortften en ge- fchiktften weg van afftand verkoren had, in hope, dat hij te meer belooning van God ontvangen zou, hoe meer hij verlaten had. Nu was nog overig, dat de Paus dadelijk zijne belofte vervulde , ten welken einde men voorfloeg, dat hij Gevolmagtig» den zou benoemen voor zijne afdanking; doch dit weigerde niet alleen de Paus, maar ook de Italiaan^ fche natie. En van nu af begon men te vreezen ,^ dat de Paus met zijne Italianen zich verwijderen en vertrekken zoude. Hij fchonk wel de gouden roos, die hl.) , volgens gewoonte der Paufen , op eerden Paaschdag gewijd had, aan den Keizer, maar deze liet zich daar door niet innemen , integendeel hield

hij

GESCHIEDENIS. 125

hij 's anderen daags eene Congregatie, in welke voor- v

gefield werd , om eenen nieuwen Paus te kiezen ; ^'^^^

terwijl het hoogst onzeker was , of de keuze op jo- Hoofdfl

ANNES vallen zou. Onverziens ftond de Aarlsbis- na C. G,

fchop van Mentz op, die verklaarde, dat hii nooit '^'''^'°73. ^ ^ ' ' *' tot 15 17.

eenen anderen Paus dan dezen gehoorzamen zou , ______

waar door hij aanleiding gaf, dat de hardfte be- fchuldigingen tegen denzelven herhaald werden. Ook maakte de Keizer zulke fchikkingen, dat niemand der leden van de Kerkvergadering Konflans verlaten kon, hetwelk hij door de Franfche^ Engel fche en Duitfche Natiën liet befluiten, en dit befluit den Paus ter hand flellen, die daar tegen Nizza voor- (loeg, om de vergadering daar te vervolgen, en van Gevolmagtigden niets meer hooren wilde, waar op de Engelfchen fpraken, van hem gevangen te ne- men; doch de Keizer bragt hen tot bedaren. Daar het nu fteeds waarfchijnlijker werd , dat de De Paus

Paus Konftans bij de eerfte gelegenheid zou zoeken vlugtnaar

Schaf- te verlaten, liet de Keizer hem, als ook frederik, haufen.

Hertog van Oostenryk^ met wien de Paus naauw verbonden was , ftipt gade flann. Evenwel wist de Paus den Qofien Maart 1415, bij gelegenheid van een Tournooifpel , te ontkomen , vermomd zijnde als een lijf knecht, en fpoedde zich naar Schaf hau- fen^ eene ftad in Zwitzerland ^ welke tot het ge- bied van den gemelden Hertog behoorde. Van hier fchreef hij aan den Keizer , dat hij zich van Kon- jians begeven had, om voor de veiligheid van ziine perfoon te zorgen, ook ontbood hij zijne Hof be- dienden , gelijk ook verfcheidene Kardinalen en de Hertog van Oostenryk volgden. 's Pau-

125 K E R K E L IJ K E

V 'sPaufen oogmerk was zekerlijk, de Kerkvergade-

BOEK fing door zijne vlugt te ontbinden, en zonder 'sKei- Hoofdfl. zers flandvastigheid zou hem zulks in der daad ge- na C. G. lukt zijn ; alzoo de ontfleltenis te Konftans op de J^^"°^|* tijding van 'sPaufen vlugt zeer groot was. Maar ■ siGiSMUND flelde allen gerust, en verklaarde, dat

de Kerkvergadering voortgang zou hebben. Ook werden 'er aan de deuren van het Bisfchoppelijk Paleis gefchriften aangeflagen , in welke de Paus en de Kardinalen naar het leven werden afgefchilderd# Ook werd de Hertog van Oostenryk voor den Kei- zer en de vergadering ter verantwoording geroepen. Kort daar na hield joannes gerson eene rede- voering voor de Kerkvergadering, in welke hij der- zelver aanzien en gezag boven den Paus aantoonde; waar mede zekere befluiten van de Univerfiteit te Parys overeen (lem den, die om dezen zelfden tijd het licht zagen. Doch daar tegen liet de Paus eene ver- antwoording opdcllen , welke hij aan den Koning van Frankryk ^ den Hertog van Orleans en de ge- melde Univerfiteit zond , doch van welke dezelve aan de Kerkvergadering terug gezonden werd; met welke de Paus echter ook in onderhandeling bleef, zonder dat men malkan deren nader kwam. Men befloot derhalve de Kerkvergadering zonder den Paus voort te zetten , en nam in derzelver derde zitiing den QÓflen Maart 14 15 het volgende befluit; „ De heilige Sijnode^ welke de heilige algemeens Kerkvergadering^ (^Concilium ^^ van Konflans heet, en welke om de eenheid en hervorming der Kerk in het hoofd en de leden te bewerken, in den Heiligen

Geest

GESCHIEDENIS. 127

Geest hier regtmatig vergaderd is, beduit, verklaart V

en verordent, dat zij regtmatig beroepen, aangevan- °°^*

gen en geliouden is ; dat zij door het vertrek van Hoofdll.

den Paus , of van Prelaten en eenige Leden niet oa C. G.

afgebroken is, ook niet eer ontbonden mag wor- r!"?^^' ° ' ° tot 1517,

den, voor dat de tegenwoordige fcheuring volko» ■ ..■ men uitgeroeid en de Kerk in geloof en zeden ^ in het hoofd en de leden hervormd is ; dat zij niet dan om eene gegronde en van haar zelve te bepalen re- den elders heen zal mogen verplaatst worden; en dat het elk harer leden insgelijks niet anders dan om gewigtige redenen , welke de vergadering zal moeten beoordeelen , vrij zal ftaan uit de ftad te gaan."

In de vierde zitting der vergadering, den sollen Maart 1415, werd ook, het geene nu mondelijk en fchriftelijk meermalen behandeld was , plegtig in een befluit vervat , waar in vastgefteld werd : „De Kerkvergadering te Konftam^ die in den naam des Heil. Geests regtmatig vergaderd is, en een alge- meen Concilie uitmaakt, hetwelk de ftrijdende Ka- tholijke Kerk verbeeldt , heeft hare magt onmiddelijk van CHRISTUS; en aan dezelve is ieder een^ van welken fland en waardigheid hij zi]\ al ware het ook de Paufelijke, gehoorzaamheid f chuldig in alles ^ wat het geloof en de uit r oei j ing der fcheuring , ins- gelijks de algemeene hervorming der Kerke Gods in het hoofd en de leden betreft.** In dezelfde zitting werden nog twee beduiten goedgekeurd, de eerde: de Paus zou zijn Hof en deszelfs bedieningen , zon- der toeftemming der vergadering niet van Konjians

naar

laS K E R K E L rj K E

V naar eene andere plaats overbrengen. De tweede ,

^^^ dat alle verplaat fin gen van Prelaten , intrekkingen

Hoofdfl:. van Prebenden, herroepingen van giften, ftrafFen en

na C, G. andere handelingen , welke van den Paus of zijne

tori^ir' ambtenaren, federt zijn vertrek, tot nadeel der Kerk-

•srr vergadering en hare aanhangers ondernomen waren,

volftrekt nietig en van onwaarde zonden zijn.

Weinige dagen daar na vernam men , dat de Paus van Schofhaufen zich begeven had naar Lauff'en- hurg^ eene van de Zwabifche Woudfteden aan den Rhyn, Alwaar hij door eenen Notaris en Ge- tuigen een Protest liet opftellen, dat hij alles, wat hij te Konftans beloofd en bezworen had, uit vrees gedaan had, en dus niet verpligt was te houden. Deze vlugt maakte nieuwe bewegingen te Konftans^ welke