f « ^ mMJB «f W <f ^I ** 't T
# •
'f
9S
*Ji|^#j» '«i^» >^i '« 51 • /i '!• II "« .Ji
^J^^J^J^^^J^^^JI^* J^J^J^.*.^* '* '* ^^ '* ^* '* ^v*^ >*'.^ -^^
tjijf il *t ^ ^ir n t # '^t^ji Ji 't ¥ .li ;^ m ti^ m 0 $1 „^ ;i^^A^
j« .^ ^ n *i
H M M ii
r f « '
; I 4 «
% 1 i^i 1 » I
r:^f^:?-
^, :JI^ llf
.." -«;. .-■-' s.p v-.- -z. ,*^ 1 :4 «^j- «v.; (ii;;' ^:;/
^: :t !«■' 4i, iH^ 4V i;. ' +~
: }*' ,i! ,«; w
•j. ■,.i'-.'SL-'. ..'^
C O R P U S
GRAMMATICORUM LATEVORUM
VETERUM
COLLEGIT AUXIT RECENSUIT AC POTIOREM LECTIONIS VARIETATEM
A D I E C I T
FRIDERICUS LINDEMANNUS
SOCIORUM OPERA ADIUTUS.
T O M U S I.
DONATUM, PROBUM, EUTYCHIUM, ARUSIANUM MESSIUM, MAXIMUM VICTORINUM, ASPERUM, PHOCAM CONTINENS.
L I P S I A E,
SUMPTIBUS B. G. TEUBNERI ET F. CLAUDII.
CI3I3CCCXXXI.
i;.v
t\
^o
PRAEFATIO TOMI PRIMI.
landem aliquando post Taria rerum discrimina mullasque inlerpellationes ac cessationes tendimus in publicum. Qui sero renit, excusationem habeat opus est, ni velit yanus liaberi promissor sublestaeque fidei conductor. Quam excusationem habeo duplicem, aUeram, quae yix erit ad me pur- gandum accommodata, sed quae accuset potius, nisi forte culpam suam confileri, id ipsum habeatur pro excusatione; aUeram ea re me satis si- gnificare posse puto, si mutatos libri redemptores Ubrarios mmcio, quae res ipsa omni de his Grammaticis edendis suscepto negotio fausta ac tan- tum non imice salutaris accidit. Igitur primum quidem ipse non eo pro- grediebar sludii ardore, ut cito ad fuiem perduci posse videretur negotium, neque id vitio dari possit multis et gravissimis muneris publici negotiis di- stracto et occupato, nisi quod is quoque fidem datam exsolvere debebam. Tum prior librarius rem non ea tractabat cura, qua decebat, si vellet ipse suscepti negotii aliquem capere fructum et sumptuum factorum faciendo- rumque brevem sperare compensationem. Quibus ego impedimentis eam nunc paravi medicinam, ut, nisi quid subiti acciderit, nulla amplius caussa exsistere posse videatur, quin horiun Grammaticorum editio quam citis- sime fieri poterit absolvatur.
Et primum quidem Fridericus Filelmus Otto, discipulus olim meus, iuvenis doctissimus, mihique amicissimus, editor Catonis TuIIiani et libro- rum de Finibus nuperrimus, exorari se passus est, ut se milii adiungeret suamque mihi praestare vellet operam in conferendis Ubris manuscriptis
* 2
„ PRAEFATIO
editisque , atque in colligenda lectionis varietate eademque ita conscribenda, ut nihil iiisi emendandi restaret diligentia copiarumquc perlustrandarum la- bor. Quicum ita partitus sum totum opus, ut ipse nihil quidem me in- consulto mutaret, exceptis manifeste corruptis, variarum autem lectionum farraginem in margine inferiori notandarum componeret ordinaretque ; ego vero et recenserem scriptoris orationem, et emendarem, quae mihi visa essent emendanda, et illius correctionesj si quae essent, quas fecisset, iudi- cio meo submilterem; quo facto uterque conveniremus in unum et coniun- cta opera sociatoque studio scripla denuo perhistraremus. Atque ita qui- dem in Festo recensendo egimus, qui iam sub prelo est; in hoc autem primo volumine, quod nunc in pubhcum emittitur, sohis ego omnia con- feci conscripsique , si excipias collectionem ad PJiocam, de qua paullo post sum dicturus.
Demde autem diu agitata de mutandis hbrariis redemptoribus con- siha laetum tandem ac prosperum invenerunt exitum, postquam Teiibnerus et Clauclius, bibhopolae consociati, viri optimi, hanc Grammaticorum edi- tionem suis formis exprimendam suisque sumptibus evuigandam receperunt. Jta fieri poterit, ul quotannis duo ad minimum vohunina huius hbri edan- lur , (piod ipsum et nos et librarii Jionestissimi vehementer optamus. Omnem autem coilectionem quindecim voiuminibus talibus, quale est liocce primum, absolvi posse non sine caussa speramus.
lam quid coiisilii ego in adornanda mstruendaque hac nova Gram- malicorum Lalinorum vetcrum editione secutus sim, quem modum, quam viam milii praescripserini;, paucis erit aperiendum. Et quod ad scriptores ipsos altinet, quos recensitura est haec editio ; haud aliter exspectationi vi- rorum doctorinn satisfieri posse credo, nisi si omnes eos, quos Putschius et Gothofredus ohm ediderunt, in uniun coUeclos exhibcam, quibus acce- dent omncs, qui post illorum demum tempora in hicem prodierunt, veluti Mallins TJieodorus, Consenthis, Arusianus, Pompcius et qui sunt ahi. Commcntalores aulcm priscorum Latini sermonis scriptorum et schohaslas excludam omnes, quippe a meo consiho ahenos, quorum lamen edendo- rum operam, (juippe vehementer optabilem et optatani, ut primo quoque lempore aiiquis recipiat, magnopere cupiam.
TOMIPRIMI Y
In recensenda autem Iiorum scriptorum oralione sic versabor, ut, si fieri possit nullum librum eclitum sequi, sed ubique codices manu exaralos pro fundamenlo habere statuam, meum milii tamen iudicium etiam in opti- morum codicum lectionibus aestimandis liberum conservem, certasque con- iecturas recipiam, varietatem autem lectionis potiorem tantum subscribam, addita ubi fuerit opus brevi explicalione. Hoc postremum de potiore le- ctionis varietate quomodo intelligam, dicendum est accuratius. Non enim illud milii propositum est, ut ex iis, quos nancisci potuero, libris manu- scriptis memoratu digniores excerpam varietates, sed potius quem codicem nactus fuerim antiquissimum eundemque optimmn, eius omnes exscribam lectiones, etiam manifesto falsas, inprimis iis in locis, ubi fragmenta pri- scorum scriptorum reperiuntur; reliquos autem libros oiinies in subsidium tcQitum adhibeam; Putschianae vero editionis lectiones omnino omnes accu- rate enotem ac transscribam. Persuasum enim habeo, illam quam vulgo vocant potiorem lectionis varietatem haud sahitarem esse posse scriploribus eorumque orationi restituendae , propterea quod, ubi codices adhibiti non integri conferuntur accuratissimc , mmquam ad exoptatum aUquem finem perduci posse videtur opera critica in scriptore vetuslo emendando posita. Neque tamen onnies omnino librorum varietates coHigere coUectasque exhi- bere expedit; atque in hac Grammaticorum editione, si onmem, quam col- hgere possim, lectionis farraginem adnotave vehm, in quam immensum vohnnen excrescat totum opus, quanlum imitile pondus habitmum, non est quod viris doclis dicam. — Ceterum in locis doctrinae grammaticae memorabihbus subnotandam credebam csse significationem simihimi apud ahos Grammaticos locorum, nec minus scriptoriun citatorum dihgentioreni demonstrationem adiungendam, id quod feci faciamque ubicunque fieri potuerit.
Atque ita iam in hoc primo vohimine edendo versatus snm. Et JDo- nalum quidcm, qui agmen ducil, postquam intehexi, codiccm Santenianum, qui asservatur in bibliotlieca regia Berohnensi, veram scriptoris exhibcrc manum, neglecta rehqua omni varietate ila instruxi, ut praeter codicis pauca errata integramque Putscliianae editionis varietatem locos tantum scri- ptorum a Grammatico citatorum subnotarem, cerlissime persuasus, reliquam
^i PRAEFATIO
omnem yarietatem nihil habere, quod vel exiguo usui esse possit. In Probo
emendando conligit inihi esse tam lelici, ut si non iniicum, at antiquissi-
mum codicem manuscriptum in iucundissima attiue amoenissima peregrhia-
tione Vindobonae coiiierre possem. Etenim quum ISiehuhrius , vir donec in
vivis erat perillustris , cuius pios Manes hac allocutione consahito, quem
sibi praematura morle ereptum omnis higel Germania, quem nunquam ocu-
lis ego vidi, quem tamen lautorem expertus sum benignissimum venerabor-
que donec vivani; qunm igitm is accepisset, nie in suscepta Grammatico-
rum editione phires iam fecisse sumptus quam pateretiu' rei famiUaris meae
ratio, meque a nemine adiuvari opibus intellexisset ; haud exiguo me pe-
cmiiae munere alTecit, quo adiutus Yindobonam profectus in bibhotheca
imperiah codices Bobienses , qui olini in coenobio Sancti Columbani Bo-
biensi asservabantur , utendos accepi, quorum conferendorum opportimitas
satis milii liberahler oblata est a viris praestantissimis , clarissimis Kojyitario
atque Eichenfeldio , custodibus bibhothecae Vindobonensis pubhcae optime
meritis, cuius beneficii gratiae nunc pubhce ilhs actae sunto quantae intel-
hgi possunt maximae. Itaque Frobum sic edere potui, ut ex Codd. MSS.
vix quicquam auxihi ad eum emendandum petendi iieque exspectari posse
neque opus esse Aideatur. Idem mihi contigit in Eutychio et in parte scri-
ptorum Maximi Victorini , quorum schedas membraneas etsi non tam ve-
tustas, quam Probi scripta, tamen satis antiqtias esse et ad saeculum no-
strae aerae nonum pertinere inteliexi; erant autem eaedem Bobienses. At-
que lioc loco facere non possum, quin commemorem, quae in singulari
ad Eutycliii iibeiium praeialiimcula signiiicavi monstra verborum: ettorondi
et airect, ea videri Mauritio Hauptio, iuveni praestantissimo , pliilosopliiae
doctori clarissimo , pliiioiogo non tantum Graece ac Latine doctissimo , disci-
pulo oiim meo, Hibernicas esse Aoces sive Iricas, ex quo facile quis coniiciat,
codices istos Bobienses ex Hibernia in Itaiiam ohm fuisse translatos. Cete-
rum in Eutychio exornando, praeter iUius codicis Bobiensis et Putscliianae
editionis varietates, leciiones etiam principis editionis a Camerario curatae
adliibui enotatasque adscripsi, quod beneficium tribuendum esse Hertelio,
rectori Lycei Zuiccaviensis clarissimo, in singulari ad Eutycliium praefa-
lione iam signihcavi.
T O M I P R I M I. VII
Acl Arusianian Messium, qui e codice Giuliano plus quam dimidia parle auctus ac nova fragmenlonim Saluslianorum commendalione beatus humanissimae debetiu- liberalitati rectorum civilatis Brunsvicensis atque Eignevi , tuni bibliothecae ducah Guelpherbytanae praefecti, insigni bene- volentiae, quibus gratiam me habere summam proliteor; ad Arusianum, inquam, adieci omnes Maianae editionis varietates, diligenter notatis etiam iis scriptorum locis, qui a Maio vel non accurate significati, vel non re- perti erant; quod quum paucissimis in locis omiserim, in indice hoc enien- datum est ac locorum mdicatio suppleta.
In Maximo Fictorino^ Aspero et Phoca emendandis dimm virorum benivolentia ac diligentia adiutrix mihi fuit. Codicis enim Gothani lectio- nes, qvii maximam partem opuscuiorum ab ilhs Grammaticis conscriptorum et aha quaedam continet, excerpsit Diibnerus, vir clarissimus, qui suam mihi operam etiam in rehquis Grammaticis liberahter est pollicitus; cui promisso nunc quidem stabit eo melius ac facilius, quod publico se mu- nere abdicavit peregrinationes suscepturus ad bibliothecas Europae locuple- tiores. Ad Phocam edendum subsidia mihi excerpsit collegitque coUega meus praestantissimus Carolus Ernesius Langius, qui codicum Guelphcrbytanorum et editionum Venetae principis et Ascensianae coUationem diligentissime con- fecit. In quibus Grammaticis emendandis licet non habuerim praeter Vi- ctorini unum libellum, qui est e Bobiensi codice emendatus, libros mauu scriptos aetate commendabiles , tamen praestantes lectiones recepi, quibus fere perpolita existimari potest illorum scriptorum oratio.
Indices adieci et in posterum adiiciam locuplelissimos et quantum fieri potest absolutissimos. Eorum conficiendorum curam idem recepit, de quo supra dixi, Fridericus Vilelmus 01 to, qui hortatu meo tali arlificio in iis conscribendis cst usurus et iam usus est, ut nihil, quod mcmoratu di- gnum existimetur, aut omitti possit, aut negligi, aut inter conscribendum amilti. Erunt autem tripliccs iili indices, quemadmodum iu hoc iam vo- lumine praestilimus , unus rerum ac verborum, alter scriptonun citatorum, tertius notarum, cui accedet, ubi opus erit, Graecorum verbormn notatio.
Hoc primum volumen proxime scquetur Festus Pompeius, ad quem cxornandum felici copia sum instructus beneficio mullorum virorum doctis-
vni PRAEFATIO TOMI PRIMI
simorum, quorum nomina in praefalione ad Tomum secundum expromen- lur. Atque ita lioc omne Grammaticorum Latinorum veterum corpus satis digne exornatum prodibit, cuius rei ea pars, quae externi est splendoris, ad bibliopolas pertinet, quibus gratiam insignem debent viri docti, qui hac nostra opera sunt usuri. Ad internas autem copias quod attinet^ aliquot sunt Grammatici, in quibus nobis nondum suppetunt auxilia, in quorum numero yehementissime desidero libros manu scriptos Attilii Fortunatiani atque Plotii. Qua de caussa humanissimis precibus oratos velim homines doctos, inprimisque bibliothecarum praefectos, ut circumspiciant diligenter, ac si quid ad hos aliosque Grammaticos invenerint, quod salutare esse possit, id mecum communicent, operamque mihi suam Uberaliter praestare ne detrectenl. Scripsi in Gymnasio Zittaviensi Cal. Mai. clolocccxxxi.
Zur Nachricht fiir die Herren Buchbinder.
Nlachstehende Cartons bittet man an gehoriger Stelle einzaheften, dagegen die friihern Blatter Borgfaltig zu cassiren.
AELII DONATI ARS GRAMMATICA
TRIBUS LIBRIS COMPREHENSA
E CODICE SANTENIANO EMENDATIUS
E D I T A.
Cba.mmat. lat. I.
PRAEFATIO.
Jl,x quo priniimi libro manuscripto elegantissimi lii libelli, qui artem Donati grammaticam continent, sint ecliti, parum constat. An post principem edi- tionem Haarlemensem , cle qiia cf. Fabricius in bibliotheca Latina tom. III, pag. 742. codices manu exarati adhibiti sint , nescio ; credibile est , Caesarium in libcUo de barbarismo, et Glareanum in hbro de octo partibus orationis, edendis, codices manuscriptos in auxilium Tocasse. Cf. Fabricius in bibhoth. Lat. tom. I, pag. 788. Ilorum tamen ediliones acl partes vocare non potui. Quas milii inspicere licuit editiones, eae omnes cinn Basileensi magis mi- nusve concordant, ex c|ua nihil auxihi sperandum esse iam antea sciebam. Edidit tamen Putscluus ex hoc Basileensi exemplo simm Donatum, suum dico; nam Bongarsii libri c|uales fuerint, ex quibus Donatum se emendassc indicat, incertiun est. Pessime autem interpolatum nobis dedisse elegantis- simum Graraimaticum, ex liac mca editione abimde, opinor, apparebit.
Praestantissimum cgo cocUcem Santenianum naclus, eundem ex cjuo ohm Pompeii commenlariimi in Donati hbehum de barbarismo ecUdi, stalini inteUexi, aut hunc hbriun, aut nunum ahum veram et genuinam Donati oralionem exliibere. Qua de caussa, et sinud cpiia animadvertebam, pau- cissimos tantum locos rehncpii dubios , aha auxiha frustra circuraspecta non
A*
4 PRAEFATIO.
magnopere dolui et Donatmn ex isto coclice eclere non amplius dubitavi. Quae ipse liabebam ex antiquis eclitionibus enotata , ea omnia futilia esse , non sine frustra insumpti laboris poenitentia cognovi. Quare abieci, satis liabens, praestantissimum codicem, quem ut denuo conferre possem, precibus impe- travi ab humanitate eorum, qui rei litterariae per terras Borussicas simmiam curam gerimt , curare excudendmn , notatis in ima libri ora Putscliianae ecli- tionis interpolalionibus. Sic enim existimabam, invcnto codice, qui genuinam scriptoris manum manifesto proderet, supervacaneum esse, omnes deprava- tiones, cjuae in innumeris , quae exstant, editionibus liabentur, indicare, lioc solo consilio, ut chartis et emptorum pecuniae parccn'etur. Scripsi in G}Tnna- sio Zittaviensi Kal. Mai. cioiocccxxvn.
DONATI ARS GRAMMATICA TRIBUS LIBRIS
COMPREHENSA.
LIBER PRIMUS.
S E G M. I. D e V 0 c e.
» ox esf aer icfus, sensibilis aiididi, qu.intiiin in ipso est. Omnis* vox aut articulata [1735] est, aut confusa. Aiticulata est, quae litteris conprehendi potest; confusa, quae scribi non potest.
S E G M. 11. D e L i t t e r a.
1. Littera est pars minima vocis articulatae. Litterarum aliae sunt vocales, aliae consonan- tes. Consonantiuin ^ aliae sunt semivocales, aliae mutae. Vocales sunt, quae per se proferuntur et ipsae' s_5ilal)ain faciunt. Sunt aufem nuniero quinque: «, e, /', o, u. Harum duae i et ?t tianseunt in consoiuuitium potestatem, cuin aut ipsae inter se geminantur, aut cuin aliis vocalibus iunguntur, ut luno , vales. Hae etiani ' mediae dicuntur , quia in quibusdam dictionibus expressum sonuin non habent: / ut «/»•; uuioplumus. Extra quam formani u httera interdum nec vocalis nec consonans habetur^, cuni iiiter q litteiam consonantem et aiiquam vocalem constituitur, ut quoniam., [1736] quidem. Huic item digammon'' adscribi solet, cuni sibi ipsa praeponitur, ut seruus, uulgus. Nam i litteram geminari in unam sjllabam ' posse pluriini negant.
2. Latiiiae vocales omnes et produci** et corripi possunt. Atque his solis adspirari" quidam existimant. — - Semivocales sunt, quae per se quidem proferuntur, sed per se s^llabam non faciunt. Sunt autem nuniero septem: y, /, m, n, r, s, jo. Ex his una duplex est x, et liquidae quattuor: l, m, n, r; ex quibus l et r faciunt communem sjllabam. Et s littera suae cuiusdam potestatis est, quae in metro plerumque vim consonantis aniittit"'. Itein ex illis/" littera superponitur liquidis l vel r'*, quemadmodum muta quaelibef, et communem sjllabam facit.
3. Mutae sunt, quae nec per se proferuntur nec per se syllabam faciunt. Sunt autem nu- meronovem: 6, c, d, g, h, h, p, q, t. Ex his supervacuae quibusdain videntur " k el q; [1737]
1) OmnU- autem vox Putsch. — 2) C. autem aluie m. admittit ; emendalum ammiltit. Reiii tieclarat Pomp.
Pulscli. — S) /ifr «<; Putscb. Haec male repelita e su- p. 28. — H) Jtem ex /lis semivocalibun neptimj lit-
perioribus. — 4) Hae aulem Putscb. — 5) nec vo- tera P. Rocentior maiius in Codice ita proferendum vo-
calis habelur nec consonans Putsch. — 6) Digamma luit hunc locum : Item ex illis septaji semivocalibus f
Putsch. Di^ammos est apud Pompeium p. 21. Cf. lillera. Intcrpretamentum aperte se prodit. — 12) Z.
quae ibi notavi. Atque ila fortasse etiamh.l. legendum. — *i /■ Putscb. — 13) Ex his Juae supervacuae quibus-
7) in mui syllaba Putscli. — 8) omnes proiluci Pulscb. dam imperitis esse videntur Pulscb. Ita eliain glossa
Cum Cod. conspirat. Pomp. p. 23, qui buiic locum ex- in Cod. praeterquam quod f «.ve deest. Cf. praetcrea, quae
citat. — 9) aspirari Putsch. — 10) Li Cod. est a pr. apud Pomp. leguutur p. 31 et quae ibi iiotavi.
6 DOXATI ARS GRAMMATICA.
nuinesciunt, quotiens a sequitur, /c litteram praeponendain esse , non c; quotiens m sequitur, per q', non per c scribendum '.
4. H iiiterdum consonans, interdum adspirationis creditur nota. J et s remanent, quas litteras propter Gracca noniina ailmisimus''; altera naniqui- vocalis, altera consonans cluple\. Unde fit, ut quidam putent, Latinas litteras non plures esse, quam XVil; si quideni ex XX ettribus* una adspirationis nota est, una duplex, duae supervacuae, duae Graecae. — Accidunt unicuique iitterae tria: nomeu, tlgura, potestas. Quaeritur enim, quid vocetur iittera, qua figura sit, quid* possit.
S E G M. III. D c S y l l a h a.
1. Svllaba est conprehensio litterarum vel unius vocalis enunciatiotemporum capax. Svilaba- rum aliae sunt brevcs, aliae iongae, aliae communes. Breves sunt, quae et correptam vocalem liabent et non desinunt in duas consonantes^, aut in unam duplicem'', aut in aliquid, quod sit pro duabus con- sonantibus'. Longae aut natura sunt, aut posilione iiunt^. IVatura, cum aut vocalis producitur, iit <;, o, aut duae vocaies iunguntur et diphtliongon faciunt , ut «e, oe, cu, ci, au^. 1'ositione"', cum aut correpta vocalis in duas drsinit consonantes, ut anna, arcus; aut in unam duplicem, utaxis; aut in alteram consonantem et alteram vocalem ioco consonantis positam, ut at luno, ul t cnus^^ ; aut iii 2 iitterain solam''*, ioco consonantis positam, quam nonnulli geminant, ut:
Aio ie yleacida Roinanos vincerc jJOsse^K [1758]
2. Sunt etiain sjllabae, quae communes dicuntur^\ cum aut'^ correptam vocaiem diiae con- sonantes secuntur "", quarum prior aut miita quaepiam est, aut_y'semivocalis, et seqiiens li(|uida "; aut cum correpta vocalis iii uiiam desiiiit consonnntem scquente /*, quae plerisque adspirationis videtur "* nota''; aut cum correptam vocalein duae consonantes secuntur, quarum prior s littera est^"; aiit cum partem oiationis tcrminat brevis sjllaba, quae in unam desinit coiisonantein'^'; aut cum pars orationis in iongam^-, quae diplitliongus appellatur, sequente statim vocali'-^; aut cum producta vocalis est, vocali ahera consequente-^; aut ciim pronomen c iittera terminatum vocalis statim-^ subseqiiitur; aut cum correptas vocales suscipit z Graeca duplex^''; aut cum correpta vocaiis iii uiiam desinit consonan- tem, sequente statim vocali in eadeiii dictione. — Longa svllaba duo tempora habet, brevis mmm. S^vllaba aput''' metricos scmipes nominatur.
S E G M. IV. D c P c d i b u s.
1. Pes est svUabarum et temporum certa deuumeratio'^^ Accidunl unicuique pedi arsis et thesis, numerns syllabarum-', teinpns, resohitio , ligiira, metnim. Pcdes disvliabi sunt quattuor, tris^Ilabi octo, duplices sedecim. Ergo disjllabi quattuor lii""' suiit:
Pyrr/iic/iit/s ex; duabus brcvibus, temporum duum ", ut ftiga^^.
1) Apud Putscliium leguntur etiam baec: excepto consonaniem el excipitur ab altera con.ivnante, iit arma^
cur el cum, quod per c scribendum esl , quia inler q arcus. jiut in alteram consonanlem et alleram voca-
et aliam consununiein u sine alleru vocali poni noii pui~ hm^ loco consonanlis pusitam, ut ylt Juno, jit Ve-
est, Iiidigna haec Doiiyto. — 2) assurnpsi/nus Pulstli. nus. ^Jut in uitam dup/icem, ut dux. ^-lut excipiiur
— 3) ex his viginii e. ir. P, — 4) quidve Pulscli. — ai x, duplici consonanie , ut axis. — 12) AJdit P.
5) addit Pulscb. ut ast. — 6) addil Putscli. ut /ex. — inier duus vocales. — 13) Eunius ajiud Cic. de Diviii.
7) addit P. ut aiu. — 8) Longae autem sunt nalura II, 56. — 14) vocantur P. — 15) aut deest apud P. —
aut positione Pulscli. Decst /////*/. — '^) faciuni , ae, 16) Ita saepe in hoc Codice, quam scripturam mutare
oe , ue, au, eu, ai , ei Putscli. — 10) Fositione nolui. — 17) Addit duo excmpla P. f^asiosquc ab
longae sunt s\Uabae, quum. P. — ll)llaecapud Put- rupe C\clupas. Et vastu Cjc/opis in aniro. Sed ego
3chium sic habenlur: quuin aui curreptu vuca/is in duas ista inulla exenipla a commenlatoribus adiecta csse puto.
desinit consoiianies , ulast. jJut cuin desinit in unam — 18) crcditurV. — VJ) Sequuutur exempla apud P.
LIB. I. SEG. III. IV. 7
Huic contiarius est s/;o?j<7ej/s, ex duahiis longis, temporum quattuor, ut aetiis^^.
Jainhus ex brevi et longa, temporuni trium, ut parcns.
Huic contrarius est <roc/toef/s^*, ex longa et brevi , temporum trium, ut metu. [1739]
2. Trisjllabi octo hi ^■' sunt.
Tribracliys^^., ex tribus brevibus, temporum trium, ut muciilu.
Huic contrarius est wjo/ossi/s, ex tribus longis, temporum sex, ut Aeneiis.
Anapaestus ex duabus brevibus et longa, temporimi quattuor, ut Erdlo.
Huic contrarius est dacti/Ius, ex longa et duabus brevibus, temporum quattuor, ut Mucndlus^^.
Ainphihrachys^^ , ex brevi et longa et brevi , temporum quattuor, ut cdrlni.
Huic contrarius est amphimacrus, ex longa, brevi'" et longa, temporum quinque, ut tnsulae.
Bacchius ex brevi et duabus longis, temporum quinque, ut Achdtes.
Huic contrarius est an//6acc/i/MS, ex duabus longis et brevi , temporum quinque, ut ndlurd.
3. Duplices sedecim hi ^" sunt,
Pi-occlcusmuticus*^ , ex quattuor brevibus, temporum quattuor, ut di^iciild. Huic contrarius eat dispondeus, ex quattuor longis, temporiim octo, ut ordlores. Diiomfjus, ex duobus iambis, temporum sex, ut j^ropinquitds.
Huic contrarius est ditrochaeus, ex (hiobus trochaeis^', temporum sex, ut cdntilend. Antispastus , ex brevi et duabus longis et brevi, temporum sex, ut Sdloniniis^^. Huic contrarius est choriambus, ex longa et duabus brevibus et longa, temporura sex, ut urmqiotens.
lonicus minor ex duabus brevibus et duabus longis, temporum sex, ut Dlomedes.
Huic contrarius est/on/cj/s maior, exduabus longisetduabusbrevibus, temporum sex, ut Jundnius.
Pueon primus, ex prima longa et tribus brevibus, temporum quinrpie, ut legilimus.
Pucvn secundus, ex secunda longa et tribus brevibus, temporum quinque, ut cdlonid. [1740]
Paeon tertius, ex tertia longa et tribus brevibus, temporuin quinque, ut 31enedemus.
Paeon (piurtus , ex quarta longa et tribus brevibus, temporum quinque, ut celertlds,
His contrarii sunt quattuor^' epitriti.
Epitritus primus, ex prima brevi et tribus longis, temporum septem, ut sdcerdotes.
Epitritus secundus, ex secunda brevi et tribus longis, temporum septem, ut conditores.
Epitritus tertius, ex tertia brevi et tribus loiigis, temporum septeni , ut Dcmdslkenes.
Eijitritus quartus, ex quarta brevi et tiibus longis, temporum septeni, ut /cscc/iHtnits.
4. Exhinc deinceps alii pedes, synzugiaeve^'' nascuntur. Nam quemadmodum pedes dis^l- labi^ quattuor gemlnati sedecim duplices laciunt, ita" idem cum trisjllabis coniuncti triginta duo**
Ttrgafat/gamus /lax/a; et , Ihat ovans, Diviimijiie ■sibi nesunt signa prosodiaca .ijjud P. Iiic et iii scqq. — 33)
poncebat lionunm. — 20) Addit cxempla P. ul Fonile u-teaian P. — 3t) Cod. iiocheus. — 35) Cod. hii. —
spes sibi quistiue , et Unde spissa coma. — 2l) Addila 36) Tribrachus. P. Cod. tribrachis. — 37) Cod. Me-
Jeguntur apud P. sequeiUe voca/i, ut esl , Omnia viiicit na/us. — 38) Ainpliibrac/ius P. amp/tibruc/us Cod. —
amor et nos cedamus amuri, — 22) desinil in /ongam S9) et brevi. P. — 40) Cod. /lii. — 41) Proceleuma-
P. et Glossa in Cod. — 23) addit exempla P. ut Musae ticus. Co J. — 42) _Cod. ditroc/ieus et trocheis. — 43)
Aonides , et, Insu/ae lunio in magno. — 24) sequente Cod. a pr. ni. Sa/un^us, sed emendalum. — 44) Sunl
P. — 25) stalim deest P. — 2G) aut quum correplam /li epilriii. Putsch. — 45) Pedes syzygiae nascuiitur.
vocalem suscipil z /itera consonans altjue diip/ex P. Sic Pulscli. Nolui niufare scripturam Codicis, quae mihi
fere etiam Glossa Cod., nisi quod glossa v. /ilera omitlit. non a librario profecta videtur. — 4f>) dis\//abi dccst
— 27) Ita Codex. — 28) dinumeralio P. — 29) et apud P. — 47) lidem P. Idein contracte jno iidein
tempusV. — SO) Cod. /ju. — 31) duwumP. — 3-') sacpe iii vetustis codicibus. — 48) trigintu et duo P.
8 DO\ATI ARS GRAMMATICA.
de se reildunt. Trisyllabi %eio cum trisyllabU geminati sexaginta quatfuor^ coUegunfur. Atque ex- cepto ampibrachi" et epifrito', quorum alterum tripla, alferum epitrita ilivisione partimur, universorum pedum trina conditio repperitur. In aiiis enim aequa divisio est, iii aliis ilupla, in aliis sexcupla; et prima dactvlica, secunda iambica, tertia paeonica nominatur. Sunt in unoquoque metro pedes legitimi, suntnotlii. Simpiicespedes non amplius, quam ternas s^ llabas, duplices aon amplius quam senas liabenf.
S E G M. V. J) e T o n i s.
1. Tonos alii accentus alii tenores nominanf. Toni igitur tres snnt, acutu?, graris, circum- fiexus. Acutus cum in Graecis dictionibus tria loca teneat, ultimum, paeneidtimum^ et antepaeneul- timum; apudLatinos paeneulfimum et anfcpaeneulfimumtenet"; ulfimum numquam. Circum- [17-tl] fleKus autem, quotlibet sjllabarum sit dicfio, non tenebit nisi paeneultimum locum. Gravis poni in eadem dictione vel cum acuto vel cum circumflevo potest; lioc ilii non est commune cum ceteris. Ergo monosyllaba, quae correptam vocalem liabebuiit, acuto accentu pronuuciabimus, utp«.r, pi.v, mt.r; quae producfam vocalem habebunt, circuniflexo accentu pronunciabimus, ut res., clos, spes. In disjllabis, quae priorem producfam habuerint et posteriorem correptam, priorem sjllabam circum- flectimus, ut mcta, Creta. Lbi vel ambae productae, vel posferior svllaba producta fuerit, vel ambae correptae, acuemus priorem syllabam, sive illa'' correpta fuerit, sive pi-oducta, ut lcges, regcs, ncpos, honus^. In trisjllabis" et deinceps, si paeneultima correpfa fuerit, acuemus ante- paeneulfimam, ut TiiUius^, Hostilius. Si paeneultiina positione longa fuerit, ipsa acuetur et ante- paeneulfima gravi accenfu proiiunciabitur, ut Catnllus^'^, MdeUus, ita tamen, si positione longa noii ex muta et liquida fuerit. Nani mutabit accentum, \it latchrae, tenchrae. Si ultima brevis fuerit, paeneultima vero natura longa, paeneultima circumflectitur, ut Cctliegus, pcrosus^^. Si ultima quo- que natura longa fuerit'^, paeneultima acuetur, ut .■/Ihcnac, M//ccnae. In conpositis dictionibus luius accentus estnouminus, quam in una parte orationis, ut malesanns^^ , inlcrcaloci.
2. Accentus in integris dictionibus observanfur; in interiectionibus et in peregrinis verbis et in barbaris nominibus luilli cerfi sunt. Accentuuni legem vel distinguendi vel promuiciandi ratio vel dis- cernendae ambiguitatis necessitas saepe conturbat. Sane Graeca verba (jJraecis accentibus '^ eflTerimus. In Latinis neque''' acutus accenfus in ultima svllaba poni potest, nisi discretionis causa, ut in adverbio pone^^ , ideo ne verbuni putetur inperativi modi; ueque circumflexus. uisi in ea particula, quae cst crgo. ' [l"J+2]
3. Acutus accentus est nota per obliquum ascendens in dexteram partem, ita": '. Gravis, nota a summo in dexferam parfem descendens, ita: \ Circumflexus nota de acuto et gravi fticta, ita: \ Longa linea'** a sinistra in dexteram partem aequalifer ducta'^, ita: — . Brevis virgula similiter iacens, sed panda et confractior'^", ita: u. Hvphen virgula subiecta versui, ita: nj'; hac nota subter posita duoverba, cum ita res exigit , copulamus, ut;
1) sexaglnla H tjttatuor P. — 2) amphibracho P. ^f a. P. — S) dcest iUa apud Putsch. — 7) Jtonos P. —
— S) Post boc voc. iiilruduiit cdilioiics haec: <jitcnime- 8) addit P. telras\llal)is. — i)) iiu//ius P. — 10) Ca- trici iiifonnein et iitcugnittim iudicant. Cod. cadeni post iellus P. — 11) Berosus P. — 12) nattira fuerit V. parlimur addil, scd pro incognititm, iitcundititm lia- lunga P, — 13) iii ttiia parte dictiunis, ut benesanus bet. Ego ut serius additamentum cicci, locumque lotum P. — 14) addit P. melius. — 15) nttnquam. P. — 16) reclius disliiixi. Coiisenlit mccuiii Priscianus iii libro de Diligentissime enotavi signa liaec grammatica ex Codice figur. numeror. c. 6, ubi verba ista ilidem omiltuiilur. accuratissime scripto. — 17) Ita Iiic et iii seqq. deest
— '^]pemtllimumtl anlepenultimum^. Atqueitaquo- apiid P. — 18) Longus est linea P. — 19) h.l.ita que paullo posl. — 5) ierul apud LcUinos pcnultimum dcest in Cod. — £0) Panda a superiori et c. P. —
LIB. 1. SEGM. V. VI. LIB. II. SEGM. I. II. 9
Ante tulil gressinn^^; et:
Turnus ut cnite t^olans tardum liraecesserat agmen ^.
Huic contraiia est diastole, dextera pavs quaedam circuli ad imani litteram adposita, ita: ). Hac nota niale cohaerentia discernuntur, ut est:
Ereptae iiirginis ^ ira"^^. Et: J iridique in littore conspicitur , sus ^*. Apostrophos circuli item pars dextera, sed ad sunnnam litteram posita^" ita: '. Hac nota deesse ostendimus parti orationis ultimam vocalem, cuius consonans remanet, ut:
Tanfon' me crimine dignum Duxisti?^ Caeterum dasian F et psilen -| apud Latinos H"' vel addita vel detracta significat.
S E G i\i. YI. D e P o s i t u r i s. Tres sunt omnino^ positurae vel distinctiones, quas &eacis^^ Graeci vocant: distinctio, sub- distinctio, niedia distinctio. Distinctio est, ubi finitur plena sententia; huius punctum ad sunimam litteram ponimus. Subdistinctio est, ubi non muUum superest de sententia, quod tamen ^" necessario separatum mox inferendum sit. Huius punctum ad imam litteram ponimus. Media est, ubi fere tantumdem^' de sententia superest, quantum iam diximus, cum tamen respirandum sit. Huius pun- ctum ad mediam litteram ponimus. In lectione tota sententia peiiodos dicitur, cuius partes sunt cola et commata^^
LIBER SECUNDUS.
S E G M. I. D e P a r t i fj u s o r atio n i s. [1T43]
1. Partes orationis sunt octo : nomen, pronomen, verbum, adverbium, participium, con- iunctio, praepositio, interiectio. Ex his duae sunt principales^', nomen et verbum. Latini articulum non adnumerant, Graeci interiectionem.
2. Multi plures, multi pauciores partes orationis putant. V^erum ex omnibus" tres sunt, quae sex casibus inflectuntur , nomen, prononien et participium.
S E G M. II. D e N o m i n e. 1. Nomen est pars orationis cum casu, corpus aut rem proprie communiterve significans. Proprie, ut Roma, Tiberis; communiter, ui urhs, J/umcn^\ Nomini accidunt sex, qualitas, con- paratio, genus, numerus, figura, casus. Nomen unius honiinis^% appellatio multorum, vocabulura rerum est'". Sed modo nomina generaliter dicimus'^
21)Vir5. Aen.VI, 677. — 22) Virg. Aeri. IX, 47. — 23) 31) tantum P. — 32) Additur iii Cod. cx inlerprela-
Tiim JJaiuii gi-miiu, attjtie ereptae v. i. P. Locus cst tione: id est , memhra et cae.tci. — 3d) Addit P. partes
Virg. Acn. II, 413. — a-i) Procubuit, viridiejue cct. P. orationis. — 34) Ferum ex hisV. — 35) url)S etjlu-
Locus est Virg. Acn. VIII, 83. — 25) adjwsita P. — men P. — 36) nominis P. — 37) Pessime est apud P.
26) Omniputens genilor , lanlun' me crimine dignum appellatio multarum vucahulum rerum est. — 38) Ci-
Duxisli, el tales vuluisti expendere iH>enas? P. Locus tanlur liaec a Prisciano XVIII, 20. p. 180. tom.II., ubi
est Aen. X, G68. — 27) JI litcra vocali ?. — 28) Decst in Krclii. edit. perperam est: diximus. Verum teiiuit
omnino apud P. — 21)) Cod. tliesis. — 30) tunc P. — Putsch.
Ghammat. i.at. I. B
10 DONATI ARS GRAINOIATICA.
2. Qualitas nominum bipeitita^ est. Aut enim propria sunt nomina aut appellativa. Propriorum noniinum secunduni Laliiios quattuor suntspecies: praenomen, nomen, cognomen, agnomen^ ut Publius CorncUus Scipio Ifriiaiius. Omnia praenomina aut singulis litteris notantur, ut G. Caetiin; Gaius Caesar ; L. Catilina,ljUchK Catilina'; aut binis, ut G A.Gneus^; <S'P..Spurius; aut ternis, utSc.r Roscius, Sevtus Roscius^
3. Appcllativorum noniinum species niultae sunt". Alia enim suut corporalia, ut homo, tcrra, niare. Alia incorporalia, ut pictus, iuslicia, dignifas. Alia primae positionis, ut 7nons, sc/iola. Alia derivativa, ut iiionlanus, schohislicus. Alia deminutiva', ut tnonticulus, [1744] scholasficuhis. Demiuutivorum gradus tres sunt**, quoruni lorma quam magis" minuitur, crescit saepe numerus s^llabarum. Sunt etiam quasideminntiva, quorum origo non cernitur, ut fahula, macula, falmlu, tunculiim. Sunt nomina tota Graecae declinationis, ut Themisto, Calypso, Pan. Sunt tota conversa in Latinam regulam, ut Poli/dcuces , Pollnx, Odt/sseus, hlixes^'^. Sunt inter Graecam Latiiiamque formani , «piae iiotha appellantur, ut Achillcs, Agamemno^^. Sunt alia ho- monjma, quae sub''' unaappellatione plura signiiicant, ut ncpos, acics, aries. Sunt alia^' synonjma vel polyonjma, ut terra,]iuinus,fcllus; ensis,niucro,gfadius. Alia patronymica, ut Afrides, Pelides ; haec et ab avis et a matribus'* saepe liuiit. In liis, quae Graeca suut, sive masculina fuerint, sive feminina, Graecam magis servavimus'^ regulam. Horum"" masculina aut in rfe« exeunt, ut Atrides ab Afreo" ; aut in ?ms, ut Pctcius, s.Pcleo; autin/«H, ut ISerion, a. Nereo. Feminina autem aut in /s e\eunt, ut Afreis; aut in./«s'*^, utPeleias^^, aut iii we, ut JSerine. .Sunt etiam^" Kri]Tt/.d, id est possessiva, quae in ?ms exeunt, ut Evandrius ensis , Agamemnoniacque'^^ 3Iijccnae. Sunt alia^ mediae significationis et adiecta noininibus'*'', ut magnus, fortis. Diciinus enim magniis vir, fortis cxcrcitus. Haec etiam epitheta dicuntur, id est adiectiva'**. Sunt'^ alia qualitatis, ut bonus, fnalus; alia quantitatis, iit 7nagnus, parvus. Alia gentis, ut Graecus, Hispanus. Alia patriae, ut T/te- baniis, Romanus. Alianumeri, ut unus, duo. Alia ordinis, ut j^rimus, secimdus; seil primus de multis, de duobus^J/vor dicitur, sicut de diiobus idfcrum dicimus^'', de multis «/»/;«. Sunt alia ad aliquid dicta, ut pater, frutcr; alia ad alifjuid qualiter" se habentia, ut f/ea'/cr, sinister. [1745] Haec et conparativum gradum admittunt, ut dc.vferior, sinistrior^^. Sunt alia generalia, ut corpus, animal, alia specialia, ut lapis, homo, ligniim; alia facta de verbo, ut doctor, lector^ ; aha participiis similia, ut demeMS, sapiens, pofens; alia verbis similia, ut comcdo^'^, pulpo, contempla- for, speculutor ; sed illa conparatione discernuntur, haec casibus^'.
S E G M. III. D c C o 71 p a r a t i o n e^^. 1. Conparationis gradus sunt tres, positivus, conparativus, superlativus; positivus, ut for- tis; conparativus, utfortior; superlativus, ut fortissimus. Sed conparativus gradus generis est semper
1) bipcntUa P. — 2) et agnomen P. — 3) ut C. sunt ab Atreo apud P. — 18) in as P. — 19) Pelias
Caesar, £,. Cali/ina P. — 4) iit Cn. Pumpeiux P. — P. — 20) Stinl a/ia P. Tum Cod. pr. ni. iheiga, quod
5) ut Sex. Hosciun P. — 6) muUae sunt npecies P. — emendalum llniliica. — 21) que deest apud P. — 22)
7) Diutinulifa P. sempcr. — 8) Diminulivorum no- Et ulia P. — 23) adiecliva nom, P. — 2*) Desunt
minum tre.s .lunl gradusP. — 9) QuomagisP. Pom- id exl adi. a^wA P. — 25) Deest *««/ apud P. — 26)
pcius liuiic locum p. 106. sic exhibet: quando senxus Hic intrudit /V« P. — 27) quodammodo P., quod milii
miauilur cet., unde olim legendum conieci: quanlo scioli emendatoris esse videlur. — 28) non dextrior et
magis sensiis minuiiur , crescit cet. Sed verum est, sinistrior , sed de.vierior ct sinisterior P., quo niliil dete-
quod a Codice uoslro exliibetur. — 10) Uhsses P. — rius excogitari potuit. — 29) ut dictor, facior, lecior
11) Agamemnon P. Codex quidem Agamtmnon, sed P. — 30) In Cod. est commedo. Sed in margine a pr.
aperle contra scri))toris mentem. — 12) Decst 4'«6 apud ni. sic: no, (i. c. iionien) comedo, donis. — 31) sed
P. — 13) Suni etiam aliaP. — 14) a pairibus P. — illa — casibus. llaec el interfiosita desunt apud P.
15) Servabimus P. — 16) Alia Itorum P. — 17) De- £adem non legisse vidctui- Ponipeius, qui p. 120 sic:
LIB. 11. SEGM. III. IV. 11
conimunis. Conparantiir autem nomina, qiiae aut qualitatem significant aut quantitatem^, sed non omnia per omnes gradu;! exeunt. Aliquaiitlo enim positivus giadus tantum invenitur, iit 7netIiocris; aliquando positivus et conparativiis, ut scnex, scnior'^* ; aliquando positivus et superlativus, ut pitis, jnissimus, nam pro conparativo '•' gradu ;Hf/^/A' adverbium poinnuis, ut magis j)ius; aliquando con- parativus et superlativus , ut uJtcrior, uJtiinus; aliquando superlativus tantum, ut noi^issinius. Extra quani^'' formam est bonus et jnaJus^\ Diciinus enim fjonus, mcJior, optimus; maJus, peior, pcssimus^^.
2. Conparatio nominum proprie in conparativo et superlativo gradu est constituta. Nam positivus perfectus et absolutus est. Saepe auteiii conparati^ us gradus praeponitur superlativo, utstulliorstujtissimo, etmaior maximo. Saepe ideni''* minus a^" positivo signilicat, quamvis recipiat conparationem, ut: Mare Ponticum duJcius quam cctcra^K Saepe idem pro posilivo positiis minus" signiiicat et nulii conparatur, ut :
lam scnior, sed cruda deo, i^iridisquc senectus*^. [1746]
3. Sunt nomina significatione deminutiva, iiitellectu conparativa, ut grandiusculus, maius- cuJus, minuscuJus. Conpaiativo et superlativo giadiii^* tain , Siut minus, ?Lut minime, aut inagis, aut maxime adici non oportet; adiciuntur^' autem positivo tantum. Dicimus enim tam bomis, tam malus; fninusbonus, minusmulus; miniine bonus , miniine malus; 7nagis bonus, magis 7nalus; maxime bonus, maxiine jnalus.
4. Conparativus gradus ablativo casui adiungitur utriusque numeri, sed tuiic utimur**, cum aliquem vel alieno vel suo generi conparamus, ut Hector fo7'tior Diomede , vel audacior JVoianis fuit. Dicimus autem, ut^^ fortior hic (putin ille esf^**. Superlativus autem genitivo lantum piurali
adiungitur, sed tunc utimur'"', cum aiiquem suo generi conparamus, ut Hectorfoiiissiiniis Troiano- rumfuit. Pierumque superlativus pro positivo ponitur et nulli conparatur, ut luppiler opliinus 77iaxi- 7nus; interdum conparativus gradus nominativo adiungitur, ut doctior hic epiam illc e*/^".
.S E G M. IV. D e G e 71 e r i b u s. 1. Genera nominiim sunt quattuor, masculiiium, femininum, neutrum ef' commune. Masculinum est, cui numero singuiaii casu nomiiiativo pronomen vel articulus piacponitur hic, ut hic magister; femininum, cui numero singulari casu nominativo pronomen vel articuius praeponitur^'* hacc, ut haec Musa; neutrum, cui numero singulari casu nomiiiativo pronomen vel articulus praepo- nitur hoc, ut hoc scamntim. Commune est, quod simul masculinum feminiiiumque significat, ut hic et hacc sacerdos. Sed e\ his vel principalia vel sola genera duo sunt, masculinum et femininum. Nam neutruin et commune de utioque nascuntur. Est etiain tiium generum comniune, quod omtie dicitur, ut hic et hacc et hoc fclix. Est epicoenon, id est, promiscuum, quod'' siib una signi- licatione marem et feminam coiipreliendit, ut passcr'"*, aqtiila. Sunt praeterea alia sono [1747]
Si participium fucrit , iwn recipit coTnparalionem: ne- iiecessariuin esl, quia ila solet Donatus. — 4l) Sallustio
mu dicet legen.f , hfftnlivr, hgentixsimus. Hoc noluit tribuilur a Poinpeio, quein vide p. 135. — 42) minus
adiicere Donalus, quud est utile satis. — S2) JJe Cum- a pusitiuo P. — 43) Virg. Aeii. VI, 304- — 44) Deest
pariiliiJO. P. SeJ (/f <:om/)«/«//o/!e etiani Ponipeius legit. gradui a\mdV. — 45) adiici — adiiciunlur V. Cilat
— 33) aut quaUlatcm aiit quantilaltm significant P. locum liunc Ponipeius, sed ex memoria lunluni el carptim, Aliler, scd a|)erle nienioiiter, cilat Ponipeius p. 128. p- 135- — '*'') Inm /luc utiinur P. — 47) ut deest (Jiiae numiiia coniparaliunein rccipiunl ? yjit, ea, quae apud P. rectius fortasse. — 48) est deest apud P. — sunt qualitalis et quantitalis. — 3+) kAiWiV.iuvenis ¥j) sed lunc /loc utimur V. — 50) f.?i deest apud P. — iunior per syncopam. — 35) pro seciindo gradu P. — 61) et deesl apud P. — 5;^) Pro praeponitur in Cod. Sfi) /lanc P. — 37) sunl hunus et malus et magnus P. puniliir. Vitium oitum cx compendio ppvnilur. — ■
— 38) Addit P. magnus, maior, ma.ximus. llic et .'33) Putsdiii liaec lectio est. Codcx exliibet: Et graecae pauilo ante nianifesle se prodit rnanus intcrpolaloiis. — dec/inalivnis rpicenvn ut prumiscuum, qiie. — 04) et Sy) idem deest apud P. — 40) a decst apud P. Sed inlerponil P.
B*
12 DONATI ARS GRAIVmATICA.
masculina, intellectu feminina, vtEunuchus comoedia, Orcsies tragoedla, Centaurus navis. Alia sono feminina, intellectu masculina, ut Fcnestella scrijHor, Aquila orator. Alia sono neutia, in- tellectu feminina, ut Phroncsium mulier \el Gli/cerinm^. Alia sono feminina , intellectu neutra, ut pocma, schcma^. Alia sono masculina, intellectu neutra , ut j^clagus, vulgus.
2. Sunt praeterea nomina in singulari numero alterius generis, et aiterius in plurali, ut bal- neum, Tartarus, caclum, porrum, ccpe, locus, iocus, forum^. Sunt item noniina incerti generis inter masculinuni et femininuin, ut corlcx, silex, radix^, finis, stirps'', jjinus, pampinus, dies. Sunt incerti generis inter masculinum et ncutrum, iitfrcnum^, clipcus, vulgus, sj)ccus. Sunt incerti generis inter femininum et neutrum , ut fjuxus, jjirus, j)runus, malus^. Sed neutro fructum , femi- nino ipsas arbores sacpe dicimus.
3. Siint etiam genera nominum fixa, sunt mobilia. Fiva sunt, quae in alterum genus flecti non possunt, ut matcr, soror, paler, fralc)'^. Mobilia autem" aut propria sunt et duo genera'" faciunt, ut Gaius, Gaia; Marcius, Marcia^^; aut aj)pellativa sunt, et tria^'' faciunt, ut Ijonus, hona, hoimm; malus, niala, malum. Sunt item alia nec in toto fixa nec in toto'' mobilia, ut c/raco, draccna; Ico, lcaeiui^*; g(dlus, gallma; rcx, rcgina. Sunt alia deminutiva, quae non servant genera'', quae ex nomiiiibus primae positionis adveniunt'*', ut sculu)n, scutcllu^^; j)ist)'inum, j)ist)'illa; ca^iis, ccmicula; rana, ra)umculus; stalua, sluluncidu)))^^.
4. Nomen in « vocalem desinens nominativo casu numero singulari aut niasculinum est, ut j4grij)pa; aut femininum, ut M«m«'^; aut commune, ut udvcna; aut neutrum, uttorcuma, sed tamen Graecum est. Nomen in e vocalem desinens nominativo casu numero singulari aut femininum Graecum est, ut^^ Eutc)'j)c, aut neutruin Latinum, utsedile^*. Nomen in / vocalem desinens [1748] nominativo casu numero singulari aut neutrum Graccum est, ut gunii^^, sinajji; aut trium generuin est'''' etaptoton, ut frugi, nihili. Nomen in o vocalem desiiieiis nomiiiativo casu nuinero singulari, aut masculinum est, ut Scij)io; aut femininum , utiuno'*; aut commune, ut j)omilio vel paj)iIio^^. Nomen in u vocalem desinens nominativo casu nuinero siiigulari tantum neutrum, ut cor)m, gcnu, gelu, spccu^^', vcru. Sed liaec omnia" et quae in consonantes desinunt, et^" diversas regulas et multiplices habent.
1) iit P/ironesiiiTn, Ghceriiiin, Soplironium, cjucic ponitP. , quod ileiii inter lineas in Cod., sed addilum
mulieres suiil. P. In Coil. vox Sop/ironiuin supra v. ibi c.v se. — 13) iii ioium — in iotum P., quod ex
67icfri«OT a rec. ni. adscripta. ApuJ Ponipeiujn pariter correctione Codex. — 14) Coi.. leena, quam scripta-
liaec duo t.-nituui, P/ironc.siuin et 6yic<v7>;;rt leguntur. — rain eliani Poinpeius exliibet. — 15) Codex inter lineas
2) bi CoJ. a rec. m. supia lin. addiluin: cinli/cina. — addit: priinilivoruin siioruni. — 16) ucceperunt P.,
3) cticpe, /oca, fori naviiim P, Codex quidem /octis, quod idem ex correctione in Cod. — 17) scutu/a Cod. ioca cxliibet; sed recte Pompeius p. 151. iocus liabet supra lineani. Sed *«;/<//« etiam apud Poinp. p. 154. seq. Imnc locuin citans. — 4) cortex, radix, si/ex P. — Cf. Priscian. III, 7. fm. Consent. p. 2027. — i?,) statun- 5) slirpis P. Tum pro \. pinus (orlassalegendmn pe- c«///* P. et Cod. cx corr. Optime Codexa pr. m. neulrum. — nus. Cf. quae notavi ad Pomp. p. 152. — 6) frenus 19) Scquentia ita apud P. : aut neutrum, iit ioreuma, P. Ponipeius exbibet //■(/;«.?, c/ipeuni. Apud cuiulcm sed tamcn graecum est ; aut coinniune, ut advena; aut peciis \no \. spccus. — 7) tiuxus, p\ rus, piniis, nia- tpicoenon, ut aqui/a. Verba postrcma: aut cpiLenon iit /us P. Cuiii Codice plane consentit Ponip. p. 153. Ce- aqiii/a sic leguntur iii Cod. supra lin. , quae serioris esse lerum diligenlius de lioc genere uoniinum egit Priscian. originisostendunt Consentius p. 2028- ct Porap p. 155.— lib. V, 1. — &) pater, mater , frater , soror P. — 2o) m< deest in Cod. — 21) 7«i)«//t add. Cod. supra lin., 9) antem abest a P. — 10) ex sc inlerponit P. quod quod idem additur a Pomp., qui tamen etiani /"tTO//!//e item inter lineas legitur in Cod. rccte iorlasse. — 11) addit. — Z2) gumniiP, — 23) <.*« deest apud P. et iii Caius, Caia, Martius, MartiaP. Cura Codicis scri- Cod. a rec. man. expunctum. — 24) Addit Cod. inter ptura consenlit Pompeius p. 153. — li) generaialer- linn. virgo, quod idem deest apud Pompeimn. —
LIB. II. SEGM. IV— VIII. 13
S E G M. V. D e N u m e r o n o m i n u m ^^. Numcri'" snnt «luo, singularis et pluralis; singularis, ut hic sfipicns, pluralis, ut hi sajJicntes. Est et dualis numerus, qui singuiariter enunciari non potest, ut hi ainfjo^', hi duo. Sunt etiam noniina numero communia, ut res., nuhes, dics. Sunt semper singularia generis masculini, ut puliiis, sanguis ; semper pluralia'', ut Manes, Quiriles, canreUi^*. Semper singularia generis feniinini, ut ^iax, lux; semper pluralia^"*, ut halendae, nundinae, feriac, quadrigae, nupliuc, scalac, seopue. Semper singularia generis neutri, ut piis, virus, aurnm, argentum, nlcttm, ferrujn^*', tritictim, et fere^' caetera, quae atl mensuram pondusve referuntur; quamquam multa consuefudine usurpata sint^, ut vina, mella, hordea. Sunt^'' semper pluralia eiusdem generis, ut armu, moenia, Floraiia, Siittir- 7»«//«/"*. Sunt quaedam positione singularia, intellectu pluralia, ut jjoptdus, convenlus, concio, plebs". Sunt quaedam positione pluralia, intellectu singularia, ut Athenue, Cumuc, Thchuc, Mijcenae.
S E G M. VI. D e F i g u r i s n o m i n u m ^^. Figurae nominibus accidunt duae, simplex et conposita; simplex, ut doctus^^, prudens; conposita, ut indocltis, imjn-iidcns. Conponuntur autem nomina modis qualtuor; ex duobus integris, nt suhurhanus ; ex duobus corruptis, ut cfficax, municeps; ex integro et corrupto, ut incptus, in- sidsus; ex corrupto et integro, ut pinnipotcns, nugigerulus^^. Conponuntur etiani ex pluribus*', ut inexpugnuhilis , inpcrterrilus.
S E G M. VII. D e c o n n e X i s n o m i n i b u s**^. In declinatione conpositivorum^' nominum animadvertere debemus ea, quae ev duobus [1749] nominativis conposita fuerint, per omnes casus declinari'^ ut etpiesromunus, practorurhunus ; quae ex nominativo et^' quolibet alio casu conposita fuerint, ea parte declinari tantum, qua fuerunt nominativi casus^", utprucfcclusccpiilum, senatusconsulliim. Providendum est autem, ne ea nomina conpona- mus, quae aut conposita sunt, aut conponi omni modo^' non possunt.
S E G M. VIII. D € C a s i b u s n o m i n u m ^^. Casus^' sunt sex: nominativus, genitivus, dativus, accusativus, vocativus, ablativus. Ex his
25) aiit commune, ut Iwmo P. In niargine Cod. iiiter- Conscntiuin ]). 2029- — 4l) Muhiludo adilunt P. ct
pretauicnlunilegilur: yja/T//^* /(07710. Post v./)ay)///o Cod. Codex sujira lin. — 42) Deest Iiacc inscriplio apud P.
inter lincas habct: aut ,piLenoii , ut stelio. Kiliil lio- y^t F/^t„/ /.v inscnplio apud Ponip. ]>. 165. — 43) Addi-
rum neque apud Pomjieiuni neque aj^ud Cousentium. — tur in Cod. supr. Jin. polens et paullo post impolens. —
25) 477tc7i deest apud P. Pompcius hubel picu. — 27) 44) Emendalor Cod. penuipvtens, nui;igerulus, sic, ac-
noinina P. — 28) el deest apud P. — 29) Hecst Iiacc ceiilu notalo. — 4.5) f.v conplurihus voluit emendator
inscriplio apud P. Pompeius liabet Ue Nunieris. — 30) Cod, — 4fi) Deest liaec insciiptio apud P., quae eadeni
Cod. supra lin. aMii iwminum. — 3l) ci interponilur non legilur apud Pompeiuin p. 188. — 47) conposito-
a P. et legilur in Cod. inler linn. — 32) Addit Cod. rum, P. — 48) quod ea, quae — per vmnes casus ex
supra lin. cinis , quod deest a])ud Pompeium. — 33) utraque parie declinari possunt P. et Cod. a rec. ni.
&unt semper pluralia P. In Cod. addilur: eiusdem supra liri. Unde intelligitur, quam foede corruptus sit
generis supra lin. — 34) cancelli deest apud P. Idcm eleganlissimus hic libellus a serioribus niagistellis. — 49)
vocabulum cxhibct etiam Poni))eius p. 161. In seqq. f.v intcrponit P. el Cod. sup. lin. — .10) qua fucrit
quolies recurrit semper , apud P. sunt setnper. — 35) iwminaliuus casus P. et Cod. ex coit. Fortasse tanien
kAd. Cod. h\i[n-di\\n. eiusdcm fTeneris. — 36) Add. Cod. \e^md\im fuerint. Cf. infra Segm. XI, 4. — Sl) om-
supra lin. phunhum, quod idem abest apud Porapeium I. nino P. et Cod. ex corr. Fortasse rectius. — .62) He-
c. — 37) haec et fere P. — 38) sunl P. — 39) II. est haec inscriplio apud P. Sed lcgitur bis apud Pomp.
1. etiam Cod. Sunt exhibet. — • 40) Falcanalia, Con- p. 169 et p. 194. •— 53) Casus iwminum P. et Codex
pitalia add. Cod. inter liiin. , quae eliam destint apud inter linn.
14 DONATI ARS GRAMMATICA.
duo recti appellantur, nomiiiativus et vocativus; reliqui obliqui vel appendices*. Ablativum Graeci non habent. Hunc quidam Latinum'', nonnulli sextuni casuni appellant. Est autem noaiinativus liic Cato^ genitivus ' huhis Cittoiiis, dAthus huic Caloiii, accusAtwus hunc Catonciti , vocalivus o Ca/o, ablativus, ab hoc Catonc. Quidani absumunt^ septinium casum, qui est ablativo siniilis, sed sine praepositione «6 , ut sit ablativus casus : ab oralore vcnio : septimus casus: oratorc mugialro utor.
S E G M. IX. D c F o r 7n i s c a s u u m ^. Sunt autem formae casuales sex, ex quibus sunt nomina alia triptota, alia tetraptota, alia pentaptota, alia hexaptota. Sunt praeter haec" aptota, quae neque per casus neque per numeros declinantur, ut fru<>^i, nihili, ncquain,fas, ncfus, nugas. In qua forma sunt etiam nomina numerorum a quatluor usque ad ccntnni; nam ab uno usque ad tres per omnes casus numeri deciinantur. Item a duccnlis et deinceps praeter niillc. Sunt' nomina, quorum nominativus in usu non est, ut si quis dicat hunc lutcrtm aut** uh hac dicione. Item per ceteros casus nomina multa tleliciunt". Sunt praeterea '", quorum alia genilivum casum trahunt, i\t igtiurus fjcUi, sccurus umorum^^ ; alia dativum, ul inimicus fnalis, congrnus purl/jus; alia accusativum, sed flgurate, ut exosus fjcUu, prucscius fuluru; alia ablativum, ut sccundus a Ilomulo, uUer ab SijUa^^; alia septimum casum, ut dignus muncre, muclus rirtule. [1750]
S E G M. X. D e a b l u t i V o c a s u^^.
1. Omnia nomina ablativo casu singulari quinqne litteris vocalibus terminantur, sed ea duntaxat'^, quae non sunt aptota. In illis enim regula non tenetur. Quaecumque nomina ablativo casu singulari u littera fuerint terminata, genitivum pluralem in 7'um syllabam mittunt, dativum et ab- lativum in is, ut ub h(u- Musu , huritm Ahtsurum, his et ub his Musis. Necesse est autem contra lianc regulam declinari'^ ea nomina, iii quibus genera discernenda sunt, ut ub huc Deu, huriim Dearum, his et ub his Dcubus; ne, si /J//s dixerimus , X>tos non iJtas signiiicare videamur.
2. Quaecumque nomina abiativo casu singulari e littera correpta fuerint terminata, genitivum pluralem in ju» sjliabam mittunt, dativum et ablativum in 6«a', ut «6 hoc puriele, horum purictum, his et ub his purictibus. Contra lianc rpgulam invenimus, ut ab hoc iHtse, horum i^usorum, his et ub his rusis. Si vero e producta fuerint terminata, genitivum pluralem in rum syllabam mittunt, dativum et ablativum in bus, ut ub hac re, hurum 7-critin, his ct ub his rcbus ; et"" haec regula proprie feminini generis putatur.
3. Quaccumque nomina ablativo casu singulari / littera fuerint terminata, genitivum pluralem in ium syllabam mittunt, dativum et ablativum in bus, ut ub huc piippi, hurum puppium , his et ab
l) reliqui autem obliqui 'P. Reliqua desunl ap. P. nomina. item Cod. corr. — II) armorum P. neque
Codex vero inter linn. exhibet: nam. reliqui ohliqui aliter Cod., sed expuiicto /•. Recle. — 1%) alier a Slla
.sunlv.a. Ceteruni Cod. firpf/K//cf4. — 2) Hunc qui- (sic) P. — 13) Inscriptio deest apud P. In Cod. est:
dam Sepiimum P. — 3) Cod. hic et supra et ubique de omnibus nominibns ablaiivo canu. — 14) duntaxat
conslanter giuetii/us. — q) assujnunt etiam. V. — 5) supra lin. iii Cod. leijilur. — 15) contra hanc regulam
Inscriptio deest apud P. el apud Pompeium p. 199- — fi) ut dec/iiuntur P. ut conlra lianc regulam declinentur
jjraeterea haec P. — 7) Sunt et P. Sunt etiam corr. Cod. corrector. — 16) sed P. et corr. Cod. — 17)
Cod. — 8) aut deest apud P. Ceterum de industria Addilur iu Cod. supra lin. turris. Apud Putschium vero
retinui Cod. scripturam (//«((«f, ita scribendum esse exi- sequunlur haec: qitia puppim , navim, clavim et non
stimans. Cf. quae nolavi ad Pompeium p. 205. seq. — puppem^ navem, c/avem, quae s|)uria esse sponte ap-
9) AdditP. utspoule, iabo. Cod. suyira Vm. ul sponte, paret. — IS) gcnitivo casii p/ura/i. Ita recte P. Codex
tabo, natu, Kecte oniilLi haec vidcnlur, quani suspicio- mendo.se accusativum exliibet. — 19) nominibus sin-
nem confirniat Consentius p, 2034. scq. — 10) Addit P. gu/aris Cod. nominativo casu singu/ari P. Facilis
LIB. II. SEGM. IX— XI. 15
his puppibus. Huiusmorli nomina casum accusativum pluralem propter ilifFerentiam melius in /*•, quam in es svllabam terminant, ut /»/*■ jjj(y;j;/s, iiavi>>\, clatus". Eoruni autem nominum, quae genitivo casu plurali^*' in jum sjllabam exire posiunt, trina regula est. Prima eorum est, quae nominativos singularis''' n et s litteris terminant^", ut moiis, montium. Altera eorum, quae, ablativo casu singulari c correpto finita, feminina sunt"', ut ah liac chidc, harum cladium ., cacdc, cacdium^^. Tertia eorum, quae ablativo casu singulari / liftera terminantur, ut ah hac rcsti., harum [1751] restium-^. Seil^* haec regula etiam accusativum casum singularem interdum per i litteram refert^% ut hunc rcstim, hunc puppim. Horum multa cernimus consuetudine conmutata.
4. Quaecumque nomina abiativo casu singulari o littera fuerint terminata , genitivum piura- lem in rum sjllabam mittunt, dativum et ablativum in is, ut ab hoc docto, horum doctorum, his et a(f his doctis. Contra lianc regulam invenimus, ut ab hoc domo , domoruni, doiiiifjus; et «6 hoc iugero, iugcrorum, iugeribus^^. Sed scire debemus, multa quidem veteres aliter declinasse, ut a6 hac domu, harum domuum, domibus; et ab hoc iugerc, iugcrum, iugeribus^' ; verum^** euphoniam in dictionibus plus interdum valere, quam analogiam vel regulam praeceptorum.
5. Quaecumque nomina ablativo casu singulari u littera fuerint terminata, genitivum pluralem in iium^^ sjllabam mittunt, geminata i/ littera, dativum et ablativum in bus, u% ub hoc fructu^^, horum frucluum, his et ab his fructibus. Nam nihil necesse est, retinere i/ litteram tt fructubus dicere, cum urtubus necessitate dicamus, nc quis nos urtes, non urtus significare velle existimet^'.
6. In hanc regulam non veniunt, utdictumest, aptota nomina, ut est^«s, nefas, ncquum, nihili^^; non veniunt tantum pluralia, iit S(durnuUu, 1 ulcanulia, Compituliu; nonveniunt, quae a Graecis sumpsimus, ut cmblcmu, epigrammu, stigmu, poemu, schetnu^^. Nam huius formae iiomina veteres etiam feminino genere declinabant. In his regulis analogia vel ex collatione positivo- rum'" nominum vel ex diminutione cognoscitur. l^Ieminerimus autem Graeca'*"' nomina ad Graecam formam melius declinari, etsi illa nonnulli ad Latinos casus conantur inflectere. Duodecim autem omnino"' litteris nominativo casu singulari Latina nomina terminantur'^'; vocalibus quinque u, [1752] e, i, o, u; semivocalibus sex Z, m, 7i, r, s, .r; muta una <,• ut tubulu, sedile, frugi, rutio, genu, inel, scamnum , flumen , arbor, os, nox, cuput^^. Quidam adiciunt c, utluc, vel alec.^^.
S E G M. XI. D e P r o n o m i n c.
1. Pronomen est pars orationis, quae pro nomine posita, tantumdem pene significat, perso- namque interdum recipit. Pronomini accidunt sex; qualitas, genus, numerus, figura, casus, persona^".
2. Qualitas pronominum duplex est. Aut enim finita sunt pronomina, aut infinita. Finita sunt, quae recipiunt personas, ut e^o, tu, ille; inlinita sunt, quae non recipiunt personas, ut (piis,
erat emeiidatio. — 20) ttrminanliu- P. — 21) e cor- .syllabam P. — SO) al> hoc Jluctit. P. et corr. Cod. et
repttim fiaitur Jeminina sunt CoJ. e curreptu finiuntur sic iii seqq. — Sl) cxtimet Cod. — 32) nugas add.
ttj',6. P. Einendatio in proinplu erat. — 2i) ah hac corr. Cod. — S3) sclietna , poema, sttmma P. ste-
clade , itarum clailium , his et ab his clailibus; et ab gma, potma, scema CoJ. — 34) positorum P. Co-
Jtac caei/e , liarum caedium, his el ab Itis caedibus P. dex iuter linn. a/ii appositorum, a/ii compositorum.
— 23) AdJit P. Itis et ab Itis reslibus. — 24) Set Cod. Verum est posilivorum, quod Cod. a pr. Bfl. exliibet. —
— 26) interdum per in s\liabam terminat P. Cete- 35) Memiiicrimus haec Graeca P. — 36) Deest om- rum fortasse legendum effert pro refert; Codex tamen nino ap. P. — 37) omnia nomina casu nominativo manifeslc referl. — 26) ab /lac domo , harum domo- numero singu/ari terminantur P. — 38) a, ut tahu/a, rum, /lis et ah /lis domibus P. et Cod. corr. et similitcr e, ut seiiiie , i, utfrugi, o, utratio, u, ut genu, /, in seqq. — 27) ab Itac domu, Itariim domuum, his et ab ut me/ , m, ut scamnum, n, ut J/umen, r, ut arbor, s, ftis domibus P. et Cod. corr. et similitcr in seqq. — 28) utj/os, x, ut nox , t, ut caput P. — 39) /ac et alec verum meinincrimus P. et Cod. corr. — 29) in um P, — 4o) JigurOy persona et casus P.
16 UONATI AHS GRA^^LMATICA.
qttac, quod^. Sunt'' pronomina minus quara finita, ntipsc, istc. Sunt praepositiva , nt qiiis, hic. Sunt subiunctiva vel relativa, ut qiii, idem^. Sunt alia gentis, ut cuias, noslfas; ciiiates, nostratcsK Alia ortlinis, ut qtiotus, totiis. Alia numeri, ut quot, tot". Aiia ad aliquid infinita^, quae nec personani, nec locum, nec tempus designant, ut cttitts, cuia, cuitim. Alia ad aliquid iinita', ut mcus, tuus, illitis^. Haec etiam possessiva dicuntur. Sunt item alia qualitatis, ut qiialis, talis; alia quantitatis, ut quaiittis, tauttis. Sunt alia^ demonstrativa, quae rem praesentem notant, nt hic, huec, hoc. Alia relativa, quae rem absentem significant, ut is, ea, id. Sunt alia magis deraonstrativa , ut ecctim , eccam , cllum , cllam '".
3. Genera pronominibus, ita ut nominibus, accidunt pene omnia; masculinum, ut qtiis, feraininura, ut quae, neutrum, ut quod , commune, ut quidis, talis, trium generum'*, ego, tu.
4. Numeri pronominibus accidunt uterque'^; singularis, ut islc, pluralis, ut /*7/. Sunt etiam numero conmiunia, ut qui, qtiae. Dicimus enim qui vir et cpii viri; qiiae mulicr et cjiuae mulieres. Sunt pronomina tota singularia, ut metis, tiius, suus. Sunt tota pluralia, ut [1753] nostri, vestri. Sunt'^ ex parte singularia, ut mei, ttii, ex parte pluralia, ut nostcr, iwster.
5. Figura etiam in pronominibus duplex est. Aut enim simplicia sunt pronomina, ut quis, aut conposita, ut quisquis. Conposita pronomina" secundum formam nominum ea parte''' declinan- lur, qua pronomen fuerit casus nominativi, cuius rei exempla sunt haec: quisquis, quisnam, cpiispiam, o//^'m/s et caetera. ^nm idem, quod constat ex duobus corruptis, cum producitur, masculinum pro- noraen est, cum corripitur, neutrum; ut hic, correptum, pronomen est; productum, adverbium loci'*.
6. Personae finitis proiiomiiiibus accidunt tres. Prima, ut co^o, secunda, ut tu, tertia, ut illc. .Sed persona prima et secunda'' generis sunt omnis, et persona prima in hoc pronomine, cum est numeri singularis, non habet vocativum, plurali vero habet'*.
7. Casus item pronominum sex sunt, quemadmodum nominum'". Nominativus ///c, genitivus huius, dativus /jh/c , accusativus /i««c, vocativus o, ablativus ab hoc'". Sunt pronomina, quae non per omnes casus declinantur, ut cicum, cccam; ellum, ellam; ctiiiis, ctiia, ctiium; cuiatis, noslrutis. Sunt etiam alia sine nominativo et vocativo, ut stii, sihi, sc, a sc. Haec etiam numeri sunt communis, Sunt etiam sine vocativo, utc^'o, mci vel inis, mihi, mc, u me. Nullura autem pronoraen recipit conparationem , (piamvis et qualitatem signilicant et quantitatem'^'.
8. Intir pronomiiia et aiticulos hoc iiiterest, quod" pronomina ea putautur, quae, cum sola sint, vicem nomiiiis impleiit-', ut quis, istc, ille; articuli vero, quod^* pronominibus, aut nominibus, aut participiis adiunguntur'^-': hic, huius, huic, hunc, o, abhoc; et pluraliter: hi, horum, his, hos,
1) guid _P. — 2) Sitiit ilium P. — 3) Sunt corr. Cocl. — 15) ex ea parte P. et corr. Cod. Cf.
subiectiva ut is , ideni P. /y iii Cocl. sujn-. Jin. — 4) supra lib. II, segni. VII, — 16) «< deesl npud P. To-
cuiuli& , nunirali.s P. — 5) Sequuntur in Cod. haec: luni auteni coinma , a vocc. ut liio ad v. loti additicium
Sed si per d scribatur pronumeu impersonale esi, si per esse videtur, sed respexit ad id Pompeius p. 253. qua-
t, numeri. Additicia suiit. • — 6) ad aliquid dicia propter rciinui. — 17) prima persoiui et secundaV. —
infinila P. — 7) ad aliquid dicla finita P. — 8) 18) vucaiivum casum , plurulis vero liabet P. et Cod.
Suus pro V. illius apuil P. Quod ipsum expuiicta voce e corr. Ceteium Cod. a pr. in. veruni pro vero. — 19)
illius supra lin. lcgilur in Cod. — 9) Codex iniporlune Quemadniudum numinum desunt in Cod. perperam.
intrudit /«(/^'■/a, quod ex seqq. liuc receptum est. — lo) — 2P) Post casuum noinina P. et Cod. corr. ubique z/f
ellam deest apud P. ■ — ll) addilur ut apud P. — 12) inlrudunt. — 21) quamvis qualiiaiem aut quaniila-
Numerus accidii pronomiiiiljus uierqiie P., quod ex cor- tem significet P. — 22) i/««f Cod. ex errore , qui ex
rectione fluxisse videtiu-. — 13) Dccst apud P. Erasum ignoratione compcndii orlus. — 23) complent P. et
etiam, sed ita ut appareat adliuc, in Cod. *«/;/, scd puto corr. Cod. — 24) ciim P. — 25) iit interponit P. —
conveuire baic loco. — 14) Nam cumpositapi . P, et 2C) Codex hic interposita, sed expuncta liabet: De in-
LIB. II. SEGM. XI. XII. 17
0, ah liis. Haec eadem pronomina et pro articulis et pro demonstratione ponuntur^*. Neuler., uler, umis, omnis", alter, alius, uUus, ambo, uterque, sunt qui noniina, sunt qui pronomiiia [1754] existimant^, ideo quod"' articulis in dccliiiatione non indigent.
S E G M. Xll. D c V c r b o.
1. Verbum est pars orationis cum tempore et persona siiie casu™, aut agere aliquid aut pati aut neutrum significans. Verbo accidunt septem: qualitas, coniugatio, genus, numerus, figura, tempus, persona.
2. Qualitas verborum in modis est et in formis^'. Modi autem sunt, ut multi existimant, scptem: indicativus, qui et prouuiiciativus dicitur, ut lego; imperativus, ut lege; promissivus, ut legam; sed liunc nos modiim^- non accipimus; optativus^' utinam legcrcm; coniunctivus^* cum^^ legam; infinitivus™ legere; inpersonalis'" legilnr. Hunc quidam modum'^^ pro genere ac signifi- catione verbi accipiunt, cuius verba aut in fur exeuiit, aut in it, aut in ct. Sed quae in tur et in it exeunt, haec ab indicativo oriuntur, ut lego, legilur, contingo, contingit. Quae in et^^ exeunt, duas formas hal)ent; alia enim ab indicativo veiiiiint, ut misereo^^, miseret; alia a se oriuntur, ut pudet, taedct, poenitet, Ubct^^. Qualitas veiborum etiam in formis est constituta, quas formas alii verboruni generibus veP'' significationibus admiscent.
3. Formae igitur quattuor sunt: perfecta, meditativa, inchoativa, frequentativa"; perfecta, ut lego; meditativa, ut lecturio; inchoativa, wifervesco, culesco; frequentativa, ut lectito**. Sed frequentativa^'' semper primae coniugationis suiit; inchoativa non per omnia tempora declinantur, quia quae inchoantur, praeteritum tempus non habent et oriuntur a neutrali verbo^". Sunt etiam frequen- tativa de noinine venientia, iit jiulrissat, graccissat. Sunt quasi deminutiva", quae a perfecta forma veniunt, ut sorbillo, sugillo. Suiit sine origine perfectae formae, ut pitisso, vacillo. Et [1755] frequentativa saepe in tres gradus ducunt^** verbuin, ut curro, curso, cursito; saepe in duos^' tantum, ut i'olo, volito. Sunt verba inchoativis simiiia, quae inchoativa non esse, temporum consideratione dignoscimus^", ut compesco, couipescui. Sunt etiam inchoativa^', quae a perfecta forma veniunt, ut horreo, horrcsco. Sunt, quae originem sui non haljent, ut consuesco, quiesco.
4. Coniugationes verbis accidunt tres, priina, secunda, tertia. Priina est, quae indicativo modo, tempore praeseiUi, numero singulari, secunda persona, veibo activo et neutrali « productum habet ante novis>iinam litteram; passivo, communi et deponeiiti ante novissiinam sj^Uabam, ut voco vocas, vocor vocuris; et futurum tempus eiusdein modi^^ in bo et in bor s^llabam mittit, ut foco
certis pronominihu.i. — 27) lioc expunctum iii Cotl. — gine sic rxliibet: nam et in is dcficit graeca lingua. \\\-
28) \\\ Coilice corr. exisiimenl. — 29) ithoqiic V. — sulsuin scioli alicuius addilaiuenlum aperlc se pvodit. —
SO) Cilat liunc locuin Poinp. p. 262. seq. sed non ver- 4+) Veiba Laec: freqiicntaliva , ut leclitu P. et corr.
batini. — 3l) in modis et furmis est. P. — 32) Sed Cod. paullo anle post v. lccturio intcrponunt; male,
nos liunc m. P. — SS) ut iitinam P. — 34) Codex tjuod vel ex superioribus intelligitur. — 45) Frequen-
viliose: coniunclatihiis. A\md V. Suhiunctivus. — 35) taliva verha P. ct corr. Cod. — 1^%) a neutralibus ver-
ut cum P. — 36) ut inlrudit P. — 37) ut intrudit bis P. et corr. Cod. — 47) diminuiiva P. et Codcx.
P. — 38) Sed luinc moduni qiiidamV. — 39) Quae Sed deminutiva ubique scribcndum. — 4S) deducunt
autem in el P. cl corr. Cod. — 40) miscreor P. et P. et corr. Cod. — 49) duas Cod. Sed duos recte P.
corr. Cod. malc. — 41) Addit serior nianus iii Codice: — .')0) Cod. diiwscimus. — 51) Siint item ahu in-
decet , uporlet. Celerum P. ct corr. Cod. in margine clwativa Putscli. sunt item inclioativa corr. Cod. —
adiiciunt: ejuamvis iieteresdixerinlpudcu taedeopoeniteo. 52) uiusdem modi Codex sed emendaluui: liuiusdcm
— 42) id est sign. P. — 43) Addunlur apud P. Nam modi. el in his graeca lingua deficit, Quae corr, Cod. in mur-
GnA.MMAT. LAT. I. ^
18 DONATI ARS GRAMMATICA.
t^ocabo, i^ocor vocabor. Secunda est, quae indicativo moilo, tempore praesenti, numeio singulari, secunda persona, verbo activo et neutraii e productum hal)et ante novissimam litteram; passivo, com- muni et deponenti ante novissimam svllabam, ut monco motics, moneor moiicris ; et futurum tempus eiusdein modi in bo et in /jor sjllabam mittit, ut monco moucho, moneor monehor. Tertia est, quae indicativo modo, tempore praesenti, numero singulari, secunda persona, verbo activo et neutrali i' interdum correptum interdum productum" liabet ante novissimam iitteram; passivo, communi et de- ponenti pro / littera^ e correptum vel / productum^ habet ante novissimam svllabam, ut hgo lcgis, legor lcgcris ; uudio audis, audior audiris; et futurum tempus eiusdem'' modi in «??? et in ar sjUabam mittit, ut lcgo legam, Icgor lcgar, audio audiam, audior audiar. Est et* altera species tertiae coniugationis, quae in ' / producto'^ enuncialur. Hanc noiniulli quartam^ coniugationem putant, quae futinum tempiis iii am et in (tr, iii 60 et in bor sjllabam mittit, ut scrrio scrvis, [1756] scrviam, scrvi/w; luncior vinciris, vinciar, vinci/jor^^. Quae'^ quidam refutantes negant in 60 et in /)or rite exire posse tertiam coniiigationem, nisi in'" eo verbo, quod in piima persona iiidicativi modi, teinporis praesentis, nuineri singiilaris e ante o liabuerit, ut co, quco; cam, queam; ibo, quibo; eta'^ passivo ^rj/eo/', qucar; ibor, qui/jor, et si qiia sunt similia.
5. Genera verborum, quae ab aliis signilicationes dicantur, sunt quinque, activa, passiva, neutra, communia, deponentia. Activasunt, qiiae o littera terminantur et accepta »• littera faciunt e\ se passiva, ut Icgo, lcgor. Passiva sunt, quae r littera terminaiitur et ea amis^ia^' rcdeunt iii activa, ut lcgor, lego. ISeutrasunt, quae o littera terminantur et accepta /• iittera Latina non sunt, ut sto, curro. Sunt etiani, quae neutra /'^ littera terniiiiantur, ut odi, novi^'', mcmini. Sunt item", quae in MHJ syllabain desinunt, ut*MW, j)rcsum; item'**, quae in Mitteram cxeunt, inperso- nalia dicuntur^'', ut pudct , tacdcl, pocnitct^", tibct. Sed haec et similia defectiva existimanda sunt^'. Coinmunia sunt, quae r littera termiiiantur et in duas formas cadunt, patientis et agentis, ut scrutor, criminor; dicimus enim *(;-m/o*" le ct scrutor a te; criminor tc et criminor a te. Dcpo- nentia siint, quae /• littera terininantur et ea amissa Latina non sunt, ut convivor, colluctor. Sunt verba extra hanc regulam, quae inaequalia dicuntur, ut solco, facio, fio, /ido, audco, gaudco, vescor, fero, mcdcor, reddo, edo, pando, mando, nolo, volo^'. Sunt quae declinari rite non possuiit, ut cedo, avc,faxo, sis'^^, umabo, inflt, inquam, quacso, aio'K Sunt etiam^* mono-
1) l litferam P. — 2) correptam — prudiicta?/i scere non sil diiricile. Ea quod striptum voluit, dedi-
P. — S) Verba pro i liLlera dcsuiit apuJ P. — 4) mus. ApuJ Putscliiuai veio pessime sic legitur totus
correptam — prodiictam P. — 5) /luiicidem Cod. sed locus: Siint praeterea neulro passira, ut gaudeo,
corr. eiusdem. — 6) ei deest apud P. — 7) /?j deest gavisus sum, soleu solitus sum, audeo ausus sum , fio
apud P. — 8) producla P. — 9) esse intruditur a factus sum, fido fisus sum. Deponentia sunt, quae
P. — 10) Totus hic locus ila exliibetur apud P. quod r littera terminantur, et ea amissa Latina non sunt,
futi/iinn teinpus eiusdem modi in am (t in ar — mittit, ut convit ior, (Cod. convivor ut dedimus) colluctor.
ut servio servis, serviam, serviho; vincio vincis, vinciam Communia siint , quae r lillera terminantur et in duas
vincibo; vincior vinciris , vinciar vincibor. — II) formas cadunt, patieniis et agentis, ut scrutor,
Quod P. — 12) Codex e corr. ab. — 13) a dcest cr iminor. Dicimus enim scrutor te et scrutor
apud P. in Cod corr. in. — 14) ca admissa Cod. — a te; criminor te et criminor a te. Sunt verha
15) Sunt etiam neiitra, quae i P. — 16) Addit P. extra lianc cet. — 22) Addit P. et corr. Cod. malo,
coepi. — 17) Corr. iu Cod. etiam. — 18) prosum, eo. — 23) P. fa.xo, fa.ns, infil, inquam. — 24) Cod.
ohsum. Sunt item P. — 19) et impersonalia d. P. — supra lin. alii aiunt. — 25) item P. — 26) Quae
20) Addit P. oporlel ; sic etiam corr. Cod. — £1) Quae etiam ixlra regiilam sunt producta P. quae etiam e.v-
inde ab Iioc loco apud P. Ic^unlur, partiiii desunl in ira regulum sola producta sunt corr. Cod. — 27)
Cod., paitiui in locis rasis lej^untur, partini inler lineas munio, patior, munero , populor, assentior, adulor,
adscripta exstant, ila tamcu, ut auLiquam ujanmn coguo- luctor, arguor P. — 28) Jlaec enim omnia verha P.
LIB. II. SEGM. XII. 19
s_yll.iba, qiiae sola producta sunt-% ut sto, do, Jlo, no. Sunt verba Jncertae significationis , ut tondco, liibo, fuhrko, j)unio, miinio, pario , popidor, udscnlio, adidor, luctor, auouror". Haec oninia''*' et in o et in r litterani iiniuntur et his verbis tenipora participiorum accidunt [17r>7] paene oninia. Sunt iteni verba, quae conponere possuinus, ut pono, trulio; repono cl retraho; sunt, quae non possunt^'', ut aio, quueso.
6. Numeri verbis accidunt duo, singularis et pluralis. Singularis, ut lego, pluralis, ut legimus. Itein secundum quosdam dualis, ut legere^'^.
7. Figurae verborum duae suiit, siinplev et conposita^'. Aut enim simplicia sunt verba, ut scriho, aut conposita , ut dcscriho'^^. Conponuntur autein^* verballll" modis, sicut ceteiae^"' par- tes orationis. Ex duobus corruptis, ut ofjicio; ex duobus integris, ut ohduco; ex corrupto et integro, ut alligo; ex integro et coirupto, ui dcfringo. Sunt verba conposita, quae simplicia fieri possunt, ui reimno^^, dislraho; sunt, quae iion possunt, ut suscipio^^ , conpleo.
8. Tempora verbis accidunt tria, praesens, praeterituin et futurum. Praesens, ut lego; praeteritum, ut lcgi; futurum, ut leguin. Pr.ieteiiti temporis difterentiae sunt tres, inperfecta, perfecta, plusquamperfecta. Inperfecta, ut legehum; perfecta, ut legi; plusquamperfecta, ut legeram. Ergo in inodis"'*' verboruin quinque tempora numeravimus^', praesens, praeteritum inper- fectuin, praeteritum perfectuin, praeteritum plusquamperfectuin, et futurum.
9. Personae verbis^" acciilunt tres, prima, secunda, tertia. Prima est, quae dicit: lego; secunda est, cui dicitur: legis; tertia, de qua dicitur: legit^^. Et prima persona non eget^^ casu, sed admittit plerumque noniinativum, ut vcrheror innocens, liher servio. Secunda persona traliit casuin vocativum, ut verhcraris iiinocens, servis liher. Tertia trahit nominativuin, ut iwrhcratur innocens, servit lihcr. Quin etiain^^ verba inpersonalia, quae in tur exeunt, casui serviunt^' ab- lativo, ut gerilur a me, ate, ah illo^". Quae vero in i/ exeunt, casui seiviunt dativo, ut contingit mihi, tihi , illi. Quae vero in e< exeunt, ea inodo dativo inodo accusativo ^*" casui serviunt; [1758] dativo, ui lihct mihi , tihi^ illi: accusativo^', ut decetme, te, illum. Sunt verba praeterea, quo- rum alia genitivi casus'** formulam servant, ut^' misercor, reminiscor ; alia dativi, ut maledico, suadeo""; alia accusativi^' ut uccuso, invoco; alia ablativi, ut ahscedo^^, uvertor ; aUa septimi casus, ut fruor, potior.
— 29) Adcle cunponi , quod ncquc apud P. iicquc in tiosc. — 44) dcttivo et ahlativo P. et corr. Cod. — Cod. exstat, sed ueccssariuin est. — oO) Resjiexit ad 45) Adduut P. et corr. Cod.: dlcitur mi/ii , tibi, illi. Lunc locuin Pompeius )). 311., ubi tanien iiegare dicitur ■ — V-i) Cod. liabet accussativu. Cf. Niebulir. ad Fiasm. Donalus, liunc iiumciuin ailniitli posse. — 31) Veiba: or. Cic. pro Fontcio p. 55. — 47) H. 1. ununi .? liabet siniphx ct cunpusila dcsunt apud P. In Codice liiiea Cod. — 43) Cod. genetibus casu formolatn, sed corr. subler ducla notantur. — 32) Cod. a pr. ni. discribu. — 49) Pessime apud P. ut misereor mei , tui, sui.
— 3;) ttiain P. — 34) (jualuur modis P. — 'ih) sicut Alia. — 50) ut maledicu tibi , suadeo illi P. — 51) et c. P. — 36) repunu sciiptum in loco raso, ubi |)iius accussalivi. Sic rursum li. 1. Cod. duplici s. Cf. Eciiplum fuit veibuin, quod in beu vel hu desiiiil. — supra. — 52) accusativi, ut abscedu. Ita Codex, cor- 37) snspiciu P. furlasse recle. — 38) in declinatiune rujite quidem eiectis mediis, sed quod veram scriplu- verboruni P. — 39) numcrcunus P. Forlasse legcn- ram ostendat. Locus ita exliibelur apud P. ; j4lia dum numerabimus. — 4i') Cod. disertc i'f//)ci;7/OT ex- accusatiii, ut accuso ilium, invocu illum. llibet, quod iion adinittendum putavi. Rccle P. z/f/i/.y, Alia ablativi, ut discedo ab illo, avertor cib quod retinui. — 4l) Cod. aperlc vitiosa rxhibcl: cjuae illo. yiha septimi cet. Unde patet, lineolaiii a li- dicit h-iris, — cjucie dicit hf;il. Quapropter correclo- brario omissam. Accedit, quod in Cod. \. absrcdo in rem secutus siim, quocum facit P., nisi quod ]iic aiite loco raso scriptum est, cx quo coUigitur, accuso exempla ut iiilrudil. Stalim posl Scd pio et idem P. scriplum fuisse, sed librarium a v. accuso ad v. cib-
— 42) non indiget P. — 43) Cod. iiuitt eiicim, vi- scedu aberrasse.
c*
20 DONATI ARS GRAMMATICA.
10. Omnia verba modi indicativi , temporis piaesentis*, primae personae aut c, aut /, aut « ante o habent. Si aulem vocalem ante o litteram non liabebunt^, exceptis f et /;; et q, ceteras omnes Latinas consonantes recipiunt, ut sedco, lunlo, iiinio, libo, voco, riido, ago, traho, impello, amo, cano, scalpo, curro, lasso, pcto, texo*. His accedunt /, u pro consonantibus, ut aio, adittvo. Nam triiimpho per p et h scribitur. K o litterae non potest praeponi*. Item q sine u praeferri o litterae non potest.
11. Sunt verba alia defectiva^ per modos , ut cedo, alia per formas, \it focesso, alia per coniugationes, iit adsum, alia per genera, ut gaudeo, alia per numeros, ut faxo, alia per figuras, ut imjdco, alia per tempora, ut fcro, alia per personas, ut ccdo, facesso, adsum, solco, faxo, impleo, fcro, edo. Verba (luoque inpersonaiia cum per omnes modos declinari possunt'', inveuiuntur quaedam defectiva, ut liquct, miscrct.
S E G M. XIII. D e 4 d V e r h i 0.
1. Adverbium est pars orationis, quae adiecta verbo signilicationem eius explanat atque implet; ut iam faciam \el 7ion faciam\ Adverbia aut a se nascuntur, ut heri, hodie, ntiper; aut ab aliis partibus orationis*. Veniunt a nomine appellativo, utdoctus, doctc; a proprio, ut [1759] TuUiiis, Tiilliane; a vocabulo, ut oslium, ostiulim; a pronomine, ut mcalim, tiiatim; a verbo, ut cursim, striclim; a nomine et verbo, ut pedctcmptim; a participio, ut indulgens , indulgenter. A nomine venientia aut in a eveunt, ut una; aut in e productum, ut doctc; aut in e correptum^, ut rite; aut in j, ut vesperi; aut in o productum, ut falso; aut in o correptum, utmodo; aut in ;i, ut noctu; aut in l, ut semcl; aut in ?«, ut puiilutim; aut in r, ut breviter; aut in s, ut fimditus. Adverbia, quae in e exeunt, produci debent jiraeter illa, quae non'" conparaiitur, ut »v7e; aut con- paraliouis regulam non servant, ut bcnc, mulc; faciunt enim iewe, meUus, oplime; mule, jieius, pessintc; aut ea, quae a nomine verbove non veniunt, ut iiipunc, sucpe. Cett^rumfucile et dif/icile, quae ut'' adverbia ponuntur, nomina potius esse dicenda sunt. Nam sunt nomina pro adverbiis^^ posita, ut est torvum clumut, horrcndiim rcsonat. Ergo adverbia, quae in e productum'' exeunt, ab eo noniine veniunt, quod dativo casu singulari o iittera terminatur'*, ut huic docto, docte; et huic sediilo, scdiile. Quae in r litteram exeunt, ab eo nomine veniunt, quod dativo casu singulari / littera termlnatur'^, ut huic agiU, agiliter. Contra quam'" regulam multa saepius usurpavit auctoritas. Nam quaedam, ut diximus, et in dativo casu in o permanent, et adverbium similiter" faciunt, ut
falso, scdtdo. Quaedam"* contra faciunt, ut htiicdiiro, iwndurc, se(\ dttrifer.
2. Adverbio accidunt tria, significatio, conparatio, figura. Significatio adverbiorum in hoc secernitur, quia sunt adverbia loci, ut hic^^; temporis, ut hodie, ^iiqicr'^"; numeri, ut scmelt
1) Adclit P. et corr. Cod. nunuri singuhiri.f. — eosdein Donali libros liabef, scd in usuni scliolarum in-
2) habuerint P. et corr. Cod. — 3) Haec ita apud P. terrogationibus distinclos, exliibet quod dedimus, quod
e, ut sedeu, i, ut iacio, u, iit ruo, b, ut bibo, idein cuni duclibus non jdaiie erasis iii lioc iioslro loco,
c, ut voco, d, ut vado, g, ut ago, li , ut tralio, et tuin iis , quae Cledoiiius sciipsit p. 1874- optime
/, ut iinp c llo, m, ut amo, n, ut caiio, p, ut coiispirat. Idein coiifirniat Fia^niciiluin de adverbio
scalpo, r, ut curro, t, ut peto, x, ut texo. Mss., quod mecuin servo, et quod Luic tonio adiiciaui.
Exeniplutn lillerae « apud P. oinissuin. — 4) mm — 8) Ftniunt bis scriptuin iii P., ut allerum ad prae-
praepunilur P. — 5) dcfectiva alia P. — 6) pos.tint cedenlia , alterum ad consequenlia referalur. — 9)
P. — 7) Alia exliibet P. et corr. Cod. aut cumpht, producta?ii — correptam P. ct sic eliani in seqq. —
aut mutal, aut minuit, ut iam faciain vel non faci- 10) ciuue aut non P. — 11) ut deest apud P. — 12)
am , parum faciam ; quae corrupla esse sponte palet. <■*.*■< dicenda sunt pro adverbiis V. Excidit versus in-
Jn Cod. rasurae sunt, ut vix iiUelligi possit, quid leger, abcrrante librario a v. nomina ad alterain ean-
scriptum fueril a pr. ni. Sed ea purs Codicis, quae dein, quam lacunam optime explet Cod. nosler. —
LIB. II. SEGM. XII. XIII. 21
i/s^',* negamli, utnon^; adfinnamli, utcthnn, quidni^ ; tlemonstramli , ut e;i, cccc; optandi, ut utinam; liortandi, ut <?/«,• ordinis, ut dcindc^*; intenogandi, ut (■«;•■", quarc, quamobrcm; sinii- litudinis, ut qnasi, ccu; qualitafii, ut doclc, jiulcrc; quantitatis, ut niullum, jiarittn; dubitandi, ut foriiitan^'', forlassc; personalia, ut mccum, tccum, sccum, jiofjiscuin, i^obiscum; vocandi, [1760] ut hcus"; respondendi, ut cu^**; separandi, ut scorsum; iurandi, ut cdcpol, castor'^^ , hcrclc, mediiisjidius; eligcndi, ut ^;o//ms, immo; congregandi, ut siinul, tma^^; prohibendi, ut ne. Eventus, utfortc, fortuila^^ ; conparandi, ut magis, rcl, tam.^^.
3. Sunt etiani adverbia inllnita, ut ubi, quando. Sunt finita, ut hic, modo. Adverbia loci dnas species liabent, inloco et «rf /ocj/m signilicantes; in loco, ut intus, foris; ad locuni, ut intro, foras. Dicimus enim intussum, foris sum; intro co, foras co. Adiciunt^^ quidani c/e loco, quod sic dicitur, tamquam^^ in loco, ut intus cxco, foris i^cnio. Adiciunt^^ quidam etiam jjc»- locum, ut hac, illuc. Hciis et eu interiectiones inulti, non adverbia, putaverunt, quia non semper sequitur verbum'^
4. Conparatio accidit adverbio, quia hic" quoque conparationis gradus sunt tres, positivus, conparativus , superlativus,- positivus, ut doclc, conparativus, ut doctius, superlativus, ut doctis- simc. Et quoniam adverbia quoque sunt, quac per onines gradus ire non possunt, ideo his ad augen- dam signilicationem pro conparativo et superlativo ?nagis et maxime coniungimus, ad minuendam mimis et minime.
Quemadmodum conparantur, ita et deminuuntur^^ adverbia; ntprimum, primule^\ longe, longule; a conparativo, ut tnclius, mcliusculc, longius, longiuscule. A superlativo*" vel nulla exempla, vel perrara sunt.
5. Figurae adverbiornm duae sunt. Aut enim simplicia sunt advcrbia, ut doctc, prudenter; aut conposita, ut indoctc, inprudcntcr. Conponuntur etiam adverbia modis quattuor.
Sunt multae dictiones dubiae^' intcr adverbium et nomcn, ut falso; inter adverbium et pro- nomen, ut ^mo; inler adverbium et verbum, ut jionc; inter adverbium et participium, ut profccto; inter adverbium et coniunctionem, ut cpiando; inter adverbium et praepositioncm, ut proptcr; [1761] hiter adverbium et intcricctionem, ut eu. llorum quaedam accentu disceriiimus, quaedam sensu.
Sunt item advcrbia loci, quae inprudenter" putant noinina; in loco, ut liomac sum; de loco, ut Roma iienio ; ad locum , ut Romam pcrgo. His pracpositio non praeponitur^'', quae pro- vinciis, locis rcgionibusve adici solcl^*, quia^^ dc significalione nominis non rccidunt, ut de ylfricu venio, ad Siciliam jicrgo, in Jtalia sum. Praepositio separatim adverbiis non adplicabitur, quam- vis legerimus dcsursum, dcsubito*^, et cxinde, et abusque, et dehinc. Sed haec tamquam unam partem orationis sub uno accentu pronunciabimus.
13) productam P. — 14) (jiiae — terniinanliir CoJ. Sic onines libri. — 32) magis et tam, P. — 33)
viliose. — 15) quae — terminunlur Cod. vilio.sc. — Jdiiciunt P. — S-t) qua.-ii P. — 35) Adiiciunt P. —
16) lianc P. — 17) Deest nimiliter apud P. — 18) 35) ideu, (luia uon semjier subsecpiuntur verbum P. —
Cod. addit mulla. Ex ditlograj)l)ia. Foitassc niulla 37) huic P. et corr. Cod. — 38) Quemadmodum enim
pro (juatdttni rcjioiienduin. — 19) /lic, ubi, ibi P. cuniparanlur , ita et minuuntur P. pessime. — 39)
et Cod. ab allcra n)anu. — Sn) Addit altera in. Cod. a pusilivu ut primum, primule P. et corr. Cod. —
tum, cras. — 21) Addil a. ni. iii Cod. ter. — 22) P. 40) a superlativo autem gradu P. — 41) Sunt aulem
adjit: nihil; a. m. Cod. nc(jue. — 23) Videbatur iii m. d. P. Sunt multae dicliones sunt dubiae. CoA. —
Cod. a pr. m. csse: (puidim. Sed in Donato scholastico 4»') imprudenles P. — 43) ncn anteponilur P. non
clare scriptum (juidni. — 24) Corr. Cod. addit: dtin- antc praeponitur Cod. — 44) solent Cod. — 45)
ceps. — 2S) Apud Don. schol. tjunr. — 26) Forsan idio tjuia P. — 46) derepente addunt P. ct corr.
P. — 27) Uteniue Doii. Ms. heus. — 28) heu P. — Cod. 29) Lege: ecastor. — 30) Addit P. pariter, — Sl)
22 DONATl ARS GRAMMATICA.
S E G M. XIV. D e P a r t i c i ji i 0.
1. Participiuin est pais oialionis, dicta quoil' paitcin capiat nominis paitemque veibi. Recipit enim a nomlHe genera et casus, a verbo tempora et signilicationes. Ab utroque numerum et iiaurara. Participiis^ acciduiit sex, genus, casus, signilicatio , tempus, numerus, ligura.
2. Genera participiis acciclunt quattuor; masculinum, ut lcctus, iemininum, ut lecta^ neutrum, ut lcctuni, cominune ut lcgens. Nam omnia participia praesentis temporis generis sunt communis. — Casus totidem sunt participiorum , quot et nominum; nam per omnes casus etiam participia dedinantur. — Tempora participiis accidunt tria, praesens, praeteritum et futurum, ut luctaiis, liictulits, hictatunis.
3. Signiiicationes participiorum a generibus verborum sumuntur. Veniunt enim participia ab activo^ duo, praesentis teniporis et futuri, ut legcns, lecturus; a passivo duo, praeteiiti tem- poris et futuri, ut lectiis*, legenclus; a neutro duo, sicut alj activo, praesentis temporis et iuturi, ut stans, slatitrus; a deponenti tria, praesentis, praeteriti et futuri, ut (uctans, ludalus^, luctalurus; a commuiii qtiattuor, praesentis, praeteriti'' et duo futura, ut criiiiinans, criiiiinatus, [1762] criininuturus^ , criininatnhis. Inchoativa participia praesentis temporis sunt tantum, ut liorrescens, tepescens, calescens. Defectiva interduin alicuius sunt temporuin*', ut soleo, soleiis, solilus. Iii- terdum millius, ut ab eo quod est memini nuUuin participium reperitur. Interdiim a non defectivo verbo participia defectiva sunt, ut*' studco, studens; et futurum teinpus non habet '". Ab inpersonali verbo paiticipia, nisi usurpata, non veniunt'^
4. Numeri participiis accidunt*'' uterque, singularis et pluralis; singularis, ut hic hgens, pluralis, ut hi legcntes.
Figura item participiorum duplex est; aut eniin siinplicia siint participia, ut scribcns, aut conposita, ut describcns. Conpoiiuntur etiam participia modis (iiiattuor".
5. Sunt nomina speciem participiorum liabentia, ut lunicalus, galcatus, qiiae qiiia a verbo non veniunt, non sunt ad participia applicanda'^. E\ quibus sunt etiam iila, (puie participia ^identur'", verborum tamen signilicatione privata siint, ut pransus, cocnatiis, phtcila, nujita, triumphata, regnala. ]\ain prandeor , coenor, phtccor, niihor, Iriitmphor , regnor iion dicilur. Sunt eliaiu alia participia, quae accepla praepositioiie et a verbis et a participiis rece(hint ''', ut nocens, innocens; nain noceo dicitur, innvceo iwn dicitiir. .Siint vehiti participia, <(uae a verbo veniuiit, et quia tempiis non hal)ent, nomina magis, quam participia iudicantur, ut furi/jundus, niorifjitndus^^. Suiit multa participia eadein et nomina, ut pussus, visus, ciiltus^^, quae tamen et in'" casibus discrepant et de temporibus dignoscuntur''. Sunt participia defectiva, quae per oinnia teinpora ire non possunt, ut est coeptus, urguendus". Sunt participia, (juae accepta conparatione liunt luimina, iit acceplior,inceiisior^. Adverbia de participiis iieri posse, nonnulli negant; sed hoc^^ plurimae lectionis revincit auctoritas.
1) (licla cu quod P. — 2) 1'aiticipio P. — 3) supra lin. contra rtgulam. — 12) Numerus — ao-
verho adduiit P. et corr. Cod. ita laiiien, ut iu P. a cii/ii P. — 13) P. scculus suui. Codex \itiosa baec:
verbo aciivo , \\\ Cod. ai> activo m-rbu lcgatur. — 4) Cviijnmuntur autem participia mu(//x llll. poxxuiif.
Intruditur et iu P. — 5) Intrudilur et iu P. — 6) Adduiitur a poster. iii. supia liu. ul reponens, sujji-
praesens, praeteritum P. — 7) et criminandus P. — ciens, incipiens, suspendtns. — 1-i) non suiit parti-
8) alicuius iempuris suiU P. — 9) ut ab e<> quud est cipia appellanda P. — 15) quae cum parlicipia vi-
studeo P. — 10) noii kabet in iisu P. Cori\ Cod. daiitur P. et eiuend. Cod. — 16) recidunt Cod. a pr.
oninein locuin sic dedit: ut ah eo quod esl studeo m. — 17) ludibundus addit P. et corr. Cod. — 18)
tludeiis, et cresco crescens; et fulurum tempus non sapiens , indulgeiis addit P. ct post. ni. in Cod. —
/labet in usu. — ll) fuerinl , non vcniunl P. el corr. 19) in abcst a P. — 20) de abest a P. — S'l) et
Cod. Ad voc. usurpata glossa adscripta est in Cod. cumparuta mutantur addit P. et corr. Cod, Dinoscun-
LIB. II. SEGM. XIV— XVI. 23
S E G M. XV^ D e C 0 n i u n c t i 0 n e. [1763]
1. Coniunctio est pars orationis adnectens onlinansque sententiam. Coniunctioni accitlunt tria, potestas. figura, ordo'''.
Potestas coniunctionum in quinque species «liviclifur. Sunt enim copulativae, disiunctivae, expletivae, causales, rationales. Sex'^^ copulativae hae sunt: ef, <jrHP, at , afcpie, ac, ast. Sex^^ disiunctivae sunt: aut , «'e, i'cl, ne, ncc, ncqiic^^. Undecim expletivae sunt: quidcni, equidcm, saltim, iiidclicct, quamquam , f/uamvis, quoque, cnim, porro, autcm'^^, tatnen. Triginta quat- tuor""* causales: si, etsi, etiam, etiamsi, acsi^\ tamctsi, siquidcm'^', qitundo, quandoquidcm, quin, quinetiam, quatcnus, sin, seu, sive, neve, nam, namque, ni, nitfi, nisisi'^\ cnim'^\ clcnini, ne, sed , interea, quamobrcm , praesertim, item, itcmque, caetcrum, alioquin, jiraclereu. Quindecim^" rationales: itu , ituque, cnim, enimvero, quia^^ , quupropler , quonium, quoniam- quidem^^ , quippe, ergo, ideo, igitur, scilicet, propterea, idcirco^^.
2. Figurae coniunctionum duae sunt; simplex, \ii num, conposita, i\i numque.
Ordo coniunctionum in lioc est, quia aut praepositivae sunt coniunctiones, ut at, ast; aut subiunctivae , ut ^hc, uutcm; autcommunes, Mict, igilur.
3. Sunt etiam dictiones, quas incertum est, utrum coniunctiones, an praepositiones, au adverbia nominemus, ut cum et ut. Haec"' nisi sententiam consideraverimus, incerta sunt; quae tamen omnes sensu facile dignoscuntur*". Nam et coniunctiones pro aliis coniunctionibus positae inveniuntur potestate mutata*'.
S E G M. XVT. D e Praepositione.
1. Praepositio est pars orationis, quae 2>raeposita aliis partibus orationis significationem earum aut nuitaf, aut conplet, aut minuit. Nam aut nomini praeponitur, ut invulidus; aut pronomini praeponitur, ui prue mc", vel subponitur^^, ui jnccum, tccum^^, vobiscum, vobiscum; aut verbum praecedit, ui pcrfcro, aut adverbium, ut expresse, aut participium, ui prucccdens-, aut [1764] coniunctionem , ui ahsquc, aut ipsam^^, ui circumcirca.
2. Praepositiones aut casibus serviunt aut loquelis; aut et^® casibus et loquelis. Haeque" aut coniunguntur aut separantur, aut et^** coniunguntur et separanfur. Coniungunfur^'*, ut di, dis, re, se, am"", con; dicimus enim diduco, dislruho, recipio, sccubo, amplector, congredior. Separanfur, ut apud, pcnes. Coniungimtur et separantur caeterae omnes. Ex quibus in et con praepositiones, si ita conpositae luerint, ut eas stafim s veiyiitterae consequantur , plerumque pro- ducuntur, ut insulu, infula^^, co7isilium, confcssio.
3. Praepositioni accidit casus tantum. Casus namque in praepositionibus duo sunl, accusativus
tur Cod. — 22) non possunt , quae a verho veniunt, 37) Pro quoniamquid^m repetit P. quandoquidem, ex
ut esl ceplus, urgendus P. — 23) acceplus , ac- superioribus. — 38) iftvVro P. — 39) Verba: ut cum
ceplior , incensus , incensior P. et corr. Cod. — 24) el ul, /i«fc desunt ap. P. — 40) discernunlur P. In Cod.
Sed lios P. et corr. Cod. — 25) et ordu P. — 26) est dinoscunlur. — 41) mutataeP. — A2) pir me P. Cod.
Sex deest apud P. — 27) Septem corr. Cod. Vox plane supra lin. ultra me, quod glossema. — 43) supponitur P.
deest apud P. — 28) an, neque P. et corr. Cod. — ^ 44) Addit jtrw/re P. el corr. Cod. — 4!i) semetipsamP.
29) licet, tamen P. et corr. Cod. — 30) Triginta seipsam corr.Coil. Citalur bic locus a Prisciano, lib.XIV,
quattuor deest apud P. — 31) eliam, etiamsi, acsi 3. p 598. tom. I., ubi profero pro perfero et se ipsam
desunt ap. P. — 32) siquid P. — 33) nisisi deest pro ipsam. — 46) aut aeque casibus P. — 47) Ilaec P.
ap. P. — 34) Male a])ud P. nisienim , uiia voce. — — 48) et deest apud P. — 49) Quae loquelis serviunt,
35) Quindecim deest apud P. — 36) quia, quare P. — coniunguntur P, — 50) an P. — 51) infusa P.
214 DONATI ARS GRAMMATICA.
et ablativiH. Aliae enini accusativo casui praeponuntur ' , aliae ablativo, aliae utriusque casus sunt*. Accusativi ca-us praepositioncs sunt hae: «rf, apud, unte, adrcrsiim, c/s, citra, circmn, circa, contra, crgc/, e.rtra, intcr, intra, infra, itt.vla, oh, pone^ pcr, prope, sccnndum, post, trans, uUra, praclcr, proptcr, supra, circiter, usque^, pcnes. Dicimus enini «rf 2'"''"'^"'' apud viUam, ante aedcs, ailvcrsum hostcs* , cis Ilcnuin^, citrajorum, circum t^icinos, circa tcmplum, contru liostem, crga propincpios, e.rtra tcrminos, intcr iiavcs, intramoenia, infra tectum, iu.rta maccl- lum, ob augurium, ponc tribunal, pcr parictem, prope fenestram", sccundum fores, post tergum, Irans ripam., ultra Jincs, jiraetcr officium, proptcr mercatum^ , supra coclum, circitcr annos, jiscpic Occanum^ , jicncs arbitros. ii\ his ad et apud cuni unius casus sint, diverso modo ponuntur. DiciniHs enim: ad amicuin i'ado, apud amiciim sum. Nani neque apud amicum vado recte dicitur, neque of/ amicuiii sum. Uscjuc praepositio plurimis non videtur, quia siiie aliqua praejiosilione pro- ferri recte non polest^; unde adiungitur utrique casui pro qualitate praepositionis eius, cui fuerit copu- lata, ut uscpie ad et usquc ab.
4. Ablativi casus praepositiones sunt liae: a, ah, abs, cum, coram, clam, de, e, [1785] e.r, pro, prac, palam, sinc, absquc, tcnus. Dicimus enim a domo, ah hominc, abs cpiolibet '", cutn exercitu, coriimtcslibus, clam cu.stodihus, defvro, c iure, c.v pracfcctiira , pro cliciitihus, prcte timorc, jialam omnibus, sinc labore, ahscpie iniuria, teiius puhc. Sed haec praepositio propter euphoniam subicitur" et facit jj*/6e teniis. Clam praepositio casibus servit ambobus.
5, Utriusque casus praepositiones sunt hae: in, suh, siiper, subter; quarum in et sm6 tunc accusativi casussunt'^, cum ad locum vel nos vel quoslibet ire, isse, ituros esse significamus; tunc ablativi, cum vel nos, vel quosiibet in loco esse, fuisse, futuros esse signilicamus; cuius rei exempla sunt haec. In accusativi casus, ut
Jtur in anticpiam silvam^\ In ablativi casus,
Stttns cclsu in piippi^*. Siih accusativi casus, postesquc suh ij)S0s^^
Nituntiir grudibiis. Suh ablativi casus,
Arma siib advcrsct jwsitit radictntict qucrcu^^. Siiper vero ct siibtcr cuin accusativo casui naturaiitor praeponantur, et ablativo" plerumque iunguntur, ut
gcmiiia sujicr tirborc sidunt "^. Et: Fcrre iubcl^^ suhter tensti tcstudinc casus.
1) yiliae cnim pracpoaitiones accusaiivo casui ser- propterea P. seculus ea recepi. — 10) P. e vilio tj^-po-
t/iiint P. el corr. Cod. — 2) aiiae utrique casui P. nrapbico: alM(jue quolibet. — 11) Suhiiciiur P. —
et corr. Cod. — 3) secus addit P. et corr. Cod. — 12) quarum iii et sub iunc praejmsitiones accusativi
4) inimicos P. et con\ Cod. — 5) Rhenuiii P. — 6) casus sunt, cum adversum vel anie signijicani, ut
Posl liacc lej^uiUur in P. et in Cod. a ser. ni. proplir ibai in Eurxalum ei siib ipsum Arciurum,
disciplinam. — 7) propier niercalum. Sic videtur pro anle. Tunc ab/alivi casus, cum vim recte > e-
legenduin esse; nam erasac sunt duae vv. in Codice. — iineni, nec pro cwcusalivis praeposiiionibus ponuniur.
8) secus vos inlrudunt et P. cl Cod. , sed susluli aucto- Jlem accusalivi casus sunl , cani ad lucum vel nos,
ritate eius libraiii, qui scripsil Doiiati arteni in usuni vel quoslibet ire, isse, iluros es.se significamus, cuius
scholarum in Cod. Bcr. , de quo supra. Legilur eniiu rti e.xeinpla suni /laec. Sic inlcrpolata Laec sunt apud
ibi: secus viam quod iwn esi in Domiiu. — t)) Quac P. — 13) Virj;. Acn. VI, 179. — 14) Viig. Aen. Jll,
sequuntur verba usquc ad vv. usque <tb, dosunl in Cod., 527. VIII, 680. X, 261. — 15) Virg. Aen. 11, 442.
sed altera niaims adscripsit. ISou recte vidcbaiitur abesse, ■ — 16) \ iig. Aen. Vlll, 616. — i") /«/nera addit P. et
LIB. U. SEGM. XVI. XVII. LIB. UI. SEGM. L 25
Quamquam multi sunt, qui non putant ambiguas^" praepositiones, nisi duas, in et sub; caeterum suj)er etsubter, cuni locum sigiiilicant, figurate abiativo iungi^'. Exlra quam formam SJ//jer prae- positio, cum de significat, hoc est, mentionem de aliquofieri, ablativi casus est tantum, ut
Multa supcr Pricitno rogitans, super Hectore multu^^. Hoc est, de Priumo et de Hectore.
6. Separatae praepositiones acuuntur; coniunctae-'casibusautloquelis^*vimsuamsaepe [1766] commutant et graves fiunt^^ Praepositiones aut verba^^, cum conponuntur, corrumpunt, ut conficio, aut ipsae corrunipuntur, ut uffcro, aut et'" corrumpunt et corrumpuntur, \\t suscipio. Antiqui prae- positiones etiam genitivo casui coniungebant^'^, ut cruruin tenus. Item post et ante et circum utrisque casibus'''' iunctas invenimus. Seil scire nos convenit, praepositiones ius suum™ tunc retinere, cum praeponnntur; suppositas vero et signilicationem suam'' et vim nominis et legeni propriam non habere. Separatae praepositiones separatis praepositionibus non cohaerent'' et adveibiuni faciunt, si quando illas non subsequitur casus. Sunt qui putant , accidere praepositioni et figuram et ordinem ; figuram , quia sunt praepositiones ^^ conpositae , ut ubsque ; ordinem, quia sunt praepositiones praepositivae, ut sine, sunt subiunctivae, ut tenus. Sed haec nos et similia in his numerabimus'*\ quae inaequalla nominantur^.
S E G M. XVII. D e Interiectione.
Interiectio est pars orationis interiecta aliis partibus orationis ad exprimendos animi adfectus; aut metuentis, utei, eu^^; aut optantis, ut o; aut dolentis, ut heia, et heu^^ ; aut admirantis, ut jiupae^; aut laetantis, ut euax. Sed haec apud Graecos adverbiis adplicantur^', quod ideo Latini non faciunt, quia huiuscemodi voces non statim subsequitur verbum. Licet autem pro interiectione etiam alias partes orationis singulas pluresve subponere '", ut nefus, pro ncfus*^. Accentus in*^ inter- iectionibus certi esse non possunt, ut fere in aliis vocibus, quas inconditas invenimus.
LIBER TERTIUS.
S E G M. I. D e B a r b a r i s m o.
1. Barbarismus est una pars orationis vitiosa in communi sermone. In poemate [1767] metaplasmus. Itemque in nostra loquela barbarismus", in peregrina barbaros lexis** dicitur, ut si quis dicat mastrucu^^ , cateia, jnagulia*^. Barbarismus fit duobus modis, pronunciatione et scripto.
con-. Cod. — 18) Virg. Aen. VI, 203- — 19) Lege: sunt apud P. pessime. — 33) Simplices ut abs in-
Ferre lubet P. Ferre iuvat. Cf. Poiiip. Comiii. aitis tiudunt P. et corr. CoJ. — 3+) in his adnumeravi-
Uon. p. 403. Locus est Virg. Aen. IX, 514. — ^o) mus P. — 35) uumerantur Cod. perperam. — 35)
esse addit P. — 21) iunguntur iiiale apud P. et corr. Pro ei eu apud P. enim, atat P. atat ab altera m.
Cod. — 2^) Virg. Aen. j , 750. — 23) vero a<\ii\l P. adscr. in Cod. Lef;e: oiti, atat. — 37) Cod. eu; heia
— 24:) futrint interj)oi)ilur in Codice, sed induclum erasum. — 38) Verba; aiit admiranlis ut p ap ae ab est. — 25) Citatur liic locus tolidem veibis a Pri- altera in. Cod. profecta. Exslant apud P. Mibi viJe- sciano lib. XIV, 1. ]>. 585. Ton). I. Kr. — 1'6) ipsa bantur necessaria. — 3y) Sed haec Graeci adverbiis addit P. et corr. Cod. — -27) et li. 1. dcest ajjuj P. applirunt P. — 4o) supponere P. — 4l) pro est iii-
— 28) iungebanl P. — 29) utrique casui P. ct corr. tericclio, quae vulgo proh scribitur. — 42) in deest Cod. — 3o) vim suam P. — 31) .s«a//i Cod. ab al- apuJ P. — 'tS) I/fmt/ue burbarismus i. n.l.P. — ii) bur- tera m. et P. omittit. — 32) Verba: Separalae prue- /n(/o/t.v«A- P. et corr. Cod. — \S) mastrugaV.,q\xoA e{\ata positiones separatis praepositionibus non cohaerent de- apud Pompeiuui est. — . 45) acinacis addit P. et corr. Cod.
GrAMMAT. I.AT. I. U
26
DONATI ARS GRAMMATICA.
His pipertitis' quattuor species subponuntur: adiectio, detractio, immutatio, transmutatio ; litterae, sj^llabae, teniporis, tonl, adspirationis.
2. Per adiectionem litterae fiunt barbarismi, sicut:
Relliquius Dunanm^ ; cum rcUquias per unum l^ dicere debeamus. Sjliabae, ut
Nos abiisse rati*; pro abissc. Temporis, ut
Italium futo pi^ofugus^ ; cum Itulia correpfa" prima littera dicere debeamus. Per detractionem litterae, sicut:
infuntihiC parvis^ ; pro infantibus. Syllabae, ut salmcntum, pro sulsumentum. Temporis, ut
Unius ob noxum^ ; pro miius.
Per immutationem litterae, ut' oUi, pro ilU. Sjllabae, ut pernucies^^ pro jiernicies. Temporis , ut
Fervere Leucuten^^ ; pro fervere;
et Actia beUa vidcbis; cum, si secundae coniugationis est, producte dici debeat'^
Per transmutationem litterae, sicut: Evcmdre, \ixo Evcmder. Syllabae, ut dispUcinu ., pro discipUna. Temporis, ut si quis IJeos producta prima syllaba et correpta posteriore pronunciet.
3. Toni quoque slmiiiter per has quattuor spccies commutantur. Nam et ipsi adiciuntur'*, detrahuntur, immutantur, transmutantur; quorum exempla ultro se offerent, si quis inquirat.
Totidem modis etiam per adspirationem " deprelienditur barbarismus, quem quidam [1768] scripto, quidam pronunciationi iudicant adscribendum, piopter h scilicet, quam alii litteram, alii adspirationis notam deputunt'^
4. Fiunt etiam barbarismi per hiatus. Sunt etiam malae conpositiones, id est, xaxoavf&aTa^^, quas nonnulli barbarismos putant, in quibus sunt Metacisnii, Labdacismi, lotacismi, hiatus, collisiones, et omnia, quae plus aequo minusve sonantia ab eruditis auribus respuuntur. Nos cavenda haec vitia" .praelocuti, controversiam de nomine x^ertinacibus relinquamus'^.
1) Cod. viliose: bipertis. — i) atqiieimmilis^chil- lis V. (i.i.Miillicon.CoA. Virg. Aen. I, 30. — 5) jw uiiitni l dcsuiit apud P. — 4) et veiilo peliisse M\ - cencis. Addit P. et corr. Cod. Virg. Aen. II, 25. '— 5) Laviiiaqiie venit add. P. et corr. Cod. Virg. Aen. I 2. — 6) IlaUani correple P. — 7) Cf. Diomed. ]). 424. Valer. Prob. p. 1438. el Pompeius p. 30. — 8) et furias Aiacis Oilei addit solus P. Viig. Aen. I, 41. — 9) «c, ut P. et corr. Cod. — 10) Cod. a pr. ui. pcrnulies, quod niutaluni in pernilies. Fortasse recte pernnlie.i. Nisi forlc dc una syllaba ti h. I. ser- nio est, de cuius pronunciatione cf. Pomp. Grainni. p. 424- — li) AdditF. auioqueej/u/gerejluctus. Virg.
Aen. VIII, 677. — 12) Dedi Codicis scripturarn; quae mihi non dubiuni est, quin veram scriploris nianum servet. Apud P. totus locus ita comparatus est: Fertiere — fluctus. Cum fervere sit se- cundae coniiigalionis el producte dici debeat. Gram- niuticus nienioriae vitio plures Viigilii versus in ununi conlraxit; quod postea emeiidarunt librarii. Virgilii versus hi sunt Aen. VIII, 675.
In medio classes aeratas , Actia hella Cernere erat; tolumque iiistrucluni Marte videres Fervere Leucaten auroque ejjulgere Jluctus. Quos versus ila coniunctos exhibere volebat Graium, : Fervere Leucaten et Actia bella videbis;
LIB. III. SEGM. I. II. 27
S E G M. II. D e S 0 l o e c i s m 0.
1. Soloecismus est vitium in contextu partium orationis, contra regulam artis Grammaticae factum. Inter soloecismum et barbarismum hoc interest, quod soloecisnius discrepantes aut incon- sequentes in se dictiones habet; barbarismus autem in singulis verbis fit, scriptis vel pronunciatis. Quamquam niulti erunt'', qui putant, etiam in una parte oratioriis fieri soloecismum , si aut demon- strantes virum, /laHC dicamus, aut feminam, hunc; aut interrogati, quo pcrgamus, respondeamus Romue; aut unum sahitantes'''' sulvete dicamus; cum utique praecedens demonstratio aut interrogatio Vel salutatio vim contextae^' orationis obtineat. Multi etiam dubitaverunt, scala, scopa, quadrlga, soloecismus an barbarismus esset, cum scilicet id genus dictionis barbarismus ^^ esse vel ex ipsius vitii definiticne faciio possit agnosci.
2. Soloecismus fit duobus modis, aut per partes orationis, aut per ea, quae accidunt parti- bus orationis'^. Per partes orationis fiunt soioecismi , cum alia pro alia ponitur, ut
torvumque repente [1769]
Chimat^*; pro torve. Nomen pro adverbio positum est. Fit etiam in eadem^ parte orationis hoc vitium, cura ipsa pro se non in loco suo^^ neque ut convenit, ponitur, ut
Cui de te tantum licuit". pro in te. Et apud amicum eo, pro ad umicum; et intro sum, pro intussum; etforisexeo, ^roforas.
3. Per accidentia partibus^ orationis tot niodis fiunt soloecismi, quot sunt accidentia parti- bus^' orationis. Sed exhis propter compendium exempli causa perpauca monstrabimus. Nam^" per qualitates nominum fiunt soloecismi, sicut
Huuriut hunc oculis ignem crudelis ah aJto
Durdanus *^ ; pro Dardanius; proprium pro appellativo posuit. Per genera, sicut: validi silicis et amarae cor~ ticis^^ et cqUus collaria curct^^. Per numeros, ut"
Purs in frusta secunt^'; pro secut. Per conparationem'^, sicut
Respondit luno Suturnia sancta Deurum^^ ; pro sanctissima, Per casus, ut^"
Urbem, quam stutuo, vestra est^^; pro urbs, quum stuluo. Per modos verborum, sicut
Ilis, para//s arma quum j)rimutn, viri^" ;
sed post bemistichium interposuit annotalionem giam- VII, 399. — 25) Cod. Fit et in ea. — 26) suu de-
maticam: pro fervere, atque ita versum diremit. — est apuJ P. — 27) Cod. vitiose (//WJ/. Apud P. est:
13) adiiciunlur P. — 14) aspiratione P. — 15) Cui tantum. de te licuil , mild fama suprema. —
putant P. — 16) Cod. kako sintelon. — 17) /uiec Virg. Aen. VI, 502- — 28) partium corr. Cod. —
omma vilia P. — 18) Respicit Imnc locum Pomiieius 29) pariium corr. Cod. — 30) Nam deest apud P.
p. 428 liis verbis: yiit Donalus , nos quidern liaec 31) Virg. Aen. IV, 661. — 32) WiWi «Vic f* fi ama/-ae
vilia docuimus. Quomodo dicamus ista ipsa vilia, cortices P. — 33) Plaul. Captiv. II, 2, 107., ubi
rtliquit aliis quaerenda et abstinuit se. — 19) errant legendum collari pro coUaria. — 34) sicut P. 35)
P. et corr. Cod. — 20) resalulantes P. et corr. Cod. Virg. Aen. I, 212. — 36) comparationes P. — 37)
— 81) connexae P, — 2i) barbarismum P. et corr. Vcrsus Ennii, ut lestatur Servius ad Virg. Aen. IV,
Cod. — ii) aut per accidailia partibus or. P. Sed 576. — 38) sicut P. — 39) Virg. Aen. I. 573. —
corr. Cod. a. p. a. partium or. — 24) Virg. Aen. 4o) Incerti poctae. Habet eundem Pomp. p. 43j.
28 DONATI ARS GRAMMATICA.
pro ite, parate. Indicafivum modum, pro imperativo posuit. Per significationem ' , sicut
Spolianfur^ eos, et corpora nuda relinquunt; pro spoliant. Pcr tempora, sicut*
ceciditque^ superbum
llium, et omnis humo fumat Neptunia Troia; pro cecidit et jumavit. Per personas, sicut
Danai, qui parent Alridis, quam primum arma sumite^ ; pro qui paretis, sumite. Per adverbia, sicut intus co, pro intro; etforas sfo, pro foris^ ; et Italiam venio et ad Romam jiergo^. Per praepositiones, cum aiia pro alia ponenda sit, aut necessaria^ [1770] subtrahitur. Alia pro alia ponitur, ut sub lucem^ pro ante lucem. Necessaria"' subtrahitur, ut
Silvis te, Ti/rrhene, feras agitare putasti^^; pro in silvis. Per coniunctionem , sjcut
subiectisque tirere fJammis^"^; ■pro subiectisve^^. Et non autcm fieri dcbct, cum (Victndvm sit: fiei-i aidem non debet^*. Fiunt praeterea soloecismi pluribus modis, quos repreheudendo potius, quam imitando , possumus adnotare. Soioecismus est'" in prosa oratione, in poemate schema nominatur.
S E G M. III. D e c a e t e r i s v i t i i s.
1. Cura barbarismo et soloecismo vitia duodecim numerantur"" hoc modo. Sag^agta/iiog, GoXotxta/.t6g^^, axv^okoyia^ xaxtfKfUTOP^^, nXeovaa/iog^ negiaaoloyla, fiaxgoXoyia , ravTO^oyia, ix),£i\\)tg, Tantivioaig, xaxoavv&eTOv , u/i(piiioUa^^.
2. '^xvQokoyia est inpropria dictio, ut
Hunc ego si jtofui tantum sperare dolorem^'^; Sj^crare^^ dixit pro timere.
Kuxi^KfaTQv^^ est obscoena enunciatio, vel in conposita dictione-' vel in uno verbo, ut numerum cum navibus aequat^*; et
Arrige aures Pamphilc^^. nitovaa/iog est adiectio verbi supervacui ad plenam significationem, ut sic ore locuta est''^; pro sic locuta est.
IliQiaaoXoyia est supervacua verborum adiectio sine ulla vi rerum, ut
1) sif^nijtcationes P. — 2) Ex.ipulianlur P. — Ceteruin apud P. Piaecipitare iubent additur. — 13)
Ennii perliibelur hic versus, queui Pouip. etiam exbi- pro i/t P. — 14) Plane alia P. et corr. Cod. Per
bet p. 435, qui idem spoliantur. — 3) ut P. — 4) ordinem coniuncliunis, ut autem fieri non debet, cum
Addit P. Imnierilam visum superis. Locus est Virg. dicendum sit cet. — 15) est erasit corr. Cod. —
Aeii. III, 3. — 5) Locus unde deproniptus sit , non 16) i'itia decem nominantur P. — 17) Veiba
constat. Cctcrum iu CoJice a pr. in. fuisse videtur: Qia^wg, cokoixtGnoi desuut apud P. Ceteruin iii Cod.
Atrides. Atridi babet Pomp., qui liunc versum citat oinnia lafiuis lilteris scripta. — 18) Y.ar.kifaxov P. —
p. 436- — 6) foris exeo, pro foras P. — 7) Perpe- 19) afig)i/3oAoyia P. — 20) Virg. Aen. IV, 419- — 21)
ram apud P. Jlalia venio , pro de Italia et ad Ro- enim addit P. et corr. Cod. — 22) KaKECpazov P. —
mam perffu, pro Romam. Cum praepositio nominibus S3) vel inconpo.nta dictio Cod. a pr. nianu. — 2i)
separalim addenda sit , non adverbiis. Per praepo- Curpora fundat humo — aequet P. Cetprum v. est
sitiunes cet. Posteriora eliam corr. Cod. — 8) neces- Virg. Acn. I, 193. — 25) Terent. Andria V, 4, 30- —
sario P. — 9) ibant addit P. — 10) Neces.sario P. 26) ^d qucm sic roseo T/iaumantias ore locuta e.st P.
— 11) Virg. Aen. XI, 686- — 12) Virg. Aen. U, 37. — 27) Incerti poetae locus. Cf. Pompeium in com-
LIB. in. SEGM. III. IV. 29
Ibant, qua poterant, qna non poterant, non ihant'". MaxQoXoyia est longa sententia res non necessarias conprehendens, ut: Legati non impetrata pace, retro unde venerant'^* ^ domum revcrsi sunt'^'\
Tavro)>oyict est eiusdem dicti repetitio vitiosa, ut egomet ipse.
"ExXiixpiQ est defectus quidain necessariae dictionis, quamdesideratpraecisasententia, ut [1771] Haec secMm^". Deest emm-^loquebatur.
Taniirmaig est humilitas rei magnae, non id agente sententia", ut penitusque cavernas, Ingentes^^; et
Pelide stomachum cedere nescii^. Kaxoavv&STOv est vitiosa conpositio dictionum, ut versaque iuvencum Terga fatiganms hasta^^. 'AfKpiPoXiu^^ est anibiguitas dictionis, quae fit aut per casum accusativum, ut si quis dicat: audio seculorem retiurium superasse; aut per commune verbum, ut si quis dicat: criminatur Cato, vadulur Tullius, nec addat (/jjchi, ye\ a quo; per distinctionem, ut: vidi statuam auream hastam tenentem. Fit et per homonjma, ut si qiiis aciem dicat, et non addat ocM^orum aut exem7H« aut ferri^^. Fit praeterea plurimis" modis, quos recensere omnes, ne nimis longum sit, non oportet.
S E G M. IV. D e M e t a p l a s m o.
1. Metaplasmus est transformatio quaedam recti solutique sermonis in alteram speciem metri, ornatusve'" causa. Huius species sunt qualtuordecim: nQo&taig^^, iniv&iaig, naQayviyi], d(paiQsaig, ovyxoTTj], dnoxonij, txraatg, avaroXij, dtalQtatg, intavvalot(fi'i^'' , avvaXoKftj, ix&lixpig, avri- ■&taig, /.iiTu&tatg.
2. IlQo&eatg^^ est appositio quaedam ad principium dictionis, litterae ant syllabae, [1772] ut gnato pro nuto; tetulit pro tuUt.
'Eniv&tatg est appositio ad medium dictionis^^ litterae aut sjUabae, ut relliquias pro reliquias; indupcrator pro imperulor. Et " lianc alii epenthesin , aiii pareiithesin dicunt.
IluQayaiytj est appositio ad finem dictionis litterae aut sjllabae, ut mugi pro magi et jtote pro potest^K Hanc alii nQOsnaQdXtjiptv appeliant.
ment. in Donati de barb. et met. p. 441- — 28) P. JSt: Dulicliius vexasse rates et gurgite in
veneiutit, quod idein apud Pouipeium 1. c. — 29) alto. El: Pelidae stomachum cedere nescii.
Unde locus depromptus sit, non conslat. Cf. Pomp. 1. — 34) Omne aevum ferro teritur, versaque iuvencum
c. — 30) mene incepto desislere victarn? addit P. lerga fatigamus liasla, nec tarda senectus. P. — 35)
Ceferum cst locus Virj,'. Aen. f, 37. — 31) nun id 'yl^tpt^oXoyLU P. Cf. Pompeium p. 443. — 36) oculo-
agentc sentcnlin, rjiiod demonstrat P. Locus utrobi- rum, exercitus, an ferri P. — 37) pluribus P. —
que corruptus vidctur. — 32) Virg. Aen. It, 19- — 38) meiri, ornatus, necessilatisi/e P. — 39) 7iQ0S9eGig
33) Locum sic exhibuimus, uti a pr. m. in Codice P. male. Cf. Ponipeius p. 446. — 40) avvctlQeSLgP. et
scriptus lcgitur. Allera manus emendavit: J'e/ides Codex ab a. ni. cf. Pompeius p. 446- Episynaloepbam
stomac/io cederc nescit. — Ceterum totus de tapinosi pro synaeresi ponit eliam M. Valerius Probus p. 1438.
locus ila exbibctur a P. ut : Inr/uduut caeco — 41) Jlqoa&iSig V. — 42) ad mediam dictionemP.
lateripenilusqiie cavernas Ingenles, ule- ■ — 43) Et decst apud P. — 44) Dedi Cod. scnptu-
rumque arrnatu rnilile cornplent. Id est mul- )'ani ad litleram. Apud P. est; ut rnage pro magis
tae legiones urmatorum mi/itum impieverunt cavernas. ct potestur pro p otest. Locus corruptus est. lor-
30 DONATI ARS GRAMMATICA.
'^(pttiQiGis est ablatio de principio clictionis, contraria prothesi, ut ^nitfe pro omilte^ et temno pro coiilrwno.
2i'vyy.on)j est ablatio de media dictione, contraria epenthesi, ut aiidactcr pro audaciter, commorat pro commcmorat.
'A:ioy.ont] est ablalio de fine dictionis^ paragogae contraria, ut Achilli pro Achillis et potis pro jiotis cst^.
"E/.Tuaig est extensio svllabae contra naturam verbi, ut Italiam fato jirofugus*; cum Italia correpte dici debeat.
2::i'OToh'i est correptio contra naturam verbi'' contraria ectasi, ut Aquosus Orion; cum Orion producte dici debeat^
AiaiQtaig est discissio svUabae unius in duas facta, ut' Olli 7'es2)ondit re.r Alhai Longai^.
'EntavvttloKfTi]^ est conghitinatio duarum sjUabarum in unam facta, contraria diaeresi, ut Phaethon pro Phacthon., jScri pro Nerei^", acripcdem pro acripedcm.
^vvaloicfi']^^ est per interceptionem '^ concurrentium vocalium lubrica quaedam lenisque collisio, ut
Atque ca divcrsa penitus dum parte gerantur^^. Haec a quibusdam svnchvsis'^ nominatur.
"Ex&^ixfig est consonantium cum vocalibus aspere concurrentium quaedam difficilis ac dura collisio, ut
Multum illc ct tcrris iactatus et alto^''.
'AvTl&saig est litterae pro liltera positio, ut olli pro iUi.
3l6TU&eaiQ est translatio litterarum in alienum locum, nulla tamen e\ dictione [1773] sublata, ut Evandre, pro Evandcr^'',
S E G M. \. D e S c h e 7n a t i b u s L e .r e o s.
1. Schemata lexeos et dianocas sunt, id est, figurae verborum et sensuum". Sed schemata dianoeas ad oralores pertiiient. ad Grammaticos, le\eos, quae cum multa slnt, e\ omnibus necessaria fere sunt decem et septem'". quorum haec sunt noniina: nQohjipig, ^svyfin, vno^fv^ig, avlhjXlitg, uvuoin/.ioatc, uvutfo^u, inuvu?.?jipig, tnisiViig, nuQovojiiuaitt , axtaig ovouutiov , na^ofioiov , 6/iioionrcoTOv , 6/noiOTe').iVTOv, nokvnrcoTov , iiQfiog, nokvavv&eTov^", diuhiTOV.
tasse legendum: ui maffis pro mage, po/ estur \^ro potest. dici dtheat. Cf. Ponip. p. 451. — 7) ut est P. — 8)
Polestur saltem in eadeni caussa j)io exemplo ponilur a Versus Ennianus. Cf. Ennii fragm. ed. Hessel. p. 17-
Pompeio j).446- Sed quia oto^< non usitatuni cst, vide, Addit P. pro eo qiiod est Alhae longae. — 9) Svv-
ne polius lenendum sit acciiigier pio accingi. Cf. 51. aiQtaig P. ut supra. — 10) Neri pro Nerei desunt
Valerium Pjobum p. 1438. — 1) In Codice a pr. m. apud P. Corriye liinc Pompoii locum p. 449. — H)
demitte. — 2) Addit P. litterae atit s\Nahae. — S) Totus Lic arliculus cuin scquente comnmtatus in P.
et poles pro putest P. — 4) Virg. Aen. I, 2- — 5) iegitur, ita ut ille prior, liic posterior. — 12) in-
Verba: coiitra naturam verhi desunt in Cod. — 6) teriectionem Cod. a pr. m. — IS) Viig. Aen. IX, 1.
Turbae in Cod. iit Orion pro Orion producte dici — l<t) Smaeresis P. male. — 15) Virg. Aen. I, 3. —
deheat. Priori tamen 0/7on vox (7i/;/o««* super scripta. 16) T/nmhre pro T/nmher addit P. et corr. Cod. — .
Apud P. vcro sic: i/t citjii siihito assnrgens 17) Verba : id est /igi/rae v. e. seiisuum desut^l apuii P.,
fiuctu nimbosus Orion; cum Orion producia ubi ita legitur: Hc/iemata /e.vevs suiit et dianoeas. —
LIB. III. SEGM. V. 31
2. IIg6Xt]ipi? est praesumptio rerum ordinem secuturarum praecedens ^' , nt Contimio regcs ingenti mole Latinus^^; et caetera.
Zivyfia est unius verbi conclusio diversis clausulis apte coniuncta, ut Troiugena, interpres diiHun, qui numina Phoehi, Qui tripodas, Ctarii lauros, qui sidera sentis^^; et caetera''*.
'Tno^tvltg est figura superiori contraria, ubi diversa verba singulis quibusque^ proprie subiunguntur'^'', ut
Regem adit et regi memorat nomcnque genusque^ ; et caetera^.
SvX},rm!ti est dissimilium clausularum per unum verbum conglutinata conceptio, ut hic illius urma, Hic currus fuit ^'. Hoc schema ita^* late patet, ut '^ fieri soleat non solum per partes orationis, sed etiam per accidentia partibus oralionis. Item syllcpsis , cum singularis dictio pluraii verbo adiungitur , ut
sunt nobis mitia poma, Castaneae molles et pressi copia lactis^"^. 'j4vadinhoGti; est congeminatio dictionis ex ultimo ioco praecedentis versus et principio sequentis, ut
sequitur jiulcerrimus Astor, Astor eqito Jidcns^^. 'AvacpOQu est relatio eiusdem verbi per principia versuum plurimorum, ut
Wate mcae vires, mea magna potentia solits, [ll74J
jSate i^atris summi, qui telu Typhoea temnis^^. 'Enavdhjxpig est verbi in principio versus positi in eiusdem fine repetitio, ut
Ante etiam sccptrum Dictuei 7'egis et unte^^. 'Eni^tvlig est eiusdem verbi in eodem versu sine aliqua dilatatione"' congeminatio , ut
Me, mc, udsum qui fcci, in me convertile fcrrum^^. IlaQovo(.ia(iia est veluti quaedam denominatio'*'', ut
Nam inceptio umcntium, haut amantium^^. ^yjats 6vo/.ittT0}v est mullitudo nomiiium coniunctorum quodam ambitu copulandi, ut Marsa munus, Pelignu cohors, Fcstinu lurum vis^*^.
18) XVII. P. Codex Jecim et s. — 19) naQol^iov — 32) Tolus liic locus a vv. Ilem sxlhpsin usque ad
P. male. — 20) Cod. polisinllieloii. Vei uiii est no- copia laclis plaiie deest apud P. — SS) Lh bs Etrusca
livavv&ixov. — 21) urdiiie seciilanim, iil P. — 22) solu ; sequiliir pulclierrimus ^stur , Astur equo jidetis
PraeUrea reges cet. P. Est locus Virg. Aeii. XII, .161- et versicoloribiis armis. P. Locus est Virg. Aen. X,
ubi nunc editur: Interea reges e\.c. — 23) Virg. Acn. 180. — 34) Virg. Aen. I, 664. seq. — 35) Virg. Ge.
III, 395. seq. — 24) et caetera desunt apud P. — II, 536. — 36) dilatione P. — 37) Virg. Aen. IX,
2.5) quibusque deest apud P. — 26) proprie deest 427- — 38) quotiescunque de nomine alLud efjicilur
apud P. — 27) Virg. Aen. X, 149- — 28) et cae~ nomen, veluli q. d. P. — 39) Post v. inceptio inter-
fe/-a desuut apud P. — as) Posthubila coluisse Samo; poiiunt P. et corr. Cod. est. Locus est Terent. Andr.
hic illius arma, hic currus fiiit, lioc regiium Dea I, 3, 13. — 4o) Versus est Ennianus. Cf. Hessel.
gentibus esse. P. Ceterum Jocus esl Virg. Aen. 1 , 16. 2^- 150. — 30) Deest ita apud P. — 31) Pro ut iu Cod. et.
32 DONATI ARS GRAMMATICA.
UaQOfio/ov est cum ab isdem^ litteris diversa verba sumuntur, ut
O Tite tiite Tati tihi tunta Tyranne tuUsti\ 'OftoioiircoTov* est, cum iii similes casus exeunt verba diversa, ut
Moercrites, Jfentes, lacrimantes, commiserantcs^. 'OfiocoTtltVTov est, cum simili modo" dictiones plurimae finiuntur, ut: Eos revehi'', quam rcUnqui, dcveJii , quam deseri malui.
IloXvjirviTov est muititudo casuum varietate diiitincta, ut Littora litloribus contraria, Jluctibus undas Imprecor, arma armis, pugnent ipsique ncpotesque^. Ei^fiog est series orationis tenorem suum usque ad ultimum servans, ut Principio coelum ac terras, camposque Uqucntes Lucentemque globum Lunae Titaniaque astra Spiritus intus alit". IJokvavv&erov^'^ est multis connexa'* coniunctionibus dictio, ut Acamasque Thousque^^ Pelidesque Neoptolemusque '^ et caetera.
^tttXvrov vel davvderov est figura superiori contraria, carens coniunctionibus , ut
ite, [1775]
Ferte citi flammas, date tela^^.
S E G M. VI. D e T r 0 p i s.
1. Tropus est dictio translata a propria significatione ad non propriam^' similitudinem orna- tus necessitatisve causa. Sunt autem tropi tredecim: fieracfoQu, xaTaxQtjaig, fiarahjipic, ftfTfovvfiia, ttvrovofiaaia, ini&erov, Gvvtxdox'}, ovofiaTonouu, 7i£Ql(p^ua/g, VJitfJ^uTOv, imtQ^oXi}, uXhjyo^iu, 6fio/coa/g.
2. MiTurpoQtt est rerum verborumque translatio. Haec fit modis quattuor: ab aniniali ad animale, ab inanimali ad inanimale, ab animali ad inanimale, ab inanimali ad animale. Ergo ab animali ad animaie, ut
Tiphijn anrigam ceJcres fccere carinae^^ ; nam et auriga et guhcriu/^or animam liabent. Ab inanimali ad inanimale, ut
Lll peh/gus tenucre rates" ; et naves et 7'ates^*^ animam non liabent. Ab animali ad inanimale, ut
1) naqol^aov vitiose P. — £) ab eiidem P. — liibuit. Locus est Virg. Aen. II, 263. — 14) Diri-
S) Vulgo versus Labelur Eniiiaiius; cf. quae moiiui ad pianlque rates alii navalibus ; ile Ferte citi Jlammas
Prisc. libruin de vers. Aen. p. 339- — 4) Sequeus date vela, impellile remos. P. Verba impellite remus
articulus anle liuiic posilus cst apud P. — 5) Vcrsus iii Cod. adiecta suiit ab allera ni. Apud Virg. Aen.
inter Eunii reliquias invenitur. Hessel. p. 137. — 6) IV, 592-, uiide locus petitus est, legilur: date vela. —
similiter P. — 7) reduci P. et einciid. Cod. — 8) 15) non ad propriam Cod. — 16) Incerti poelae ver-
ipsique nepoles P. In Cod. a pr. in. liaec: ipsique nec sus , quein inulti excitant Graininatici tacito auctoris
■potesteque. Locus est Virg. Aen. IV, 628. seq. — noniine. Cf. quae iiotavi ad Ponip. p. 464- — 1~)
9) Virg. Aen. VI, 726. seqq. — 10) Cod. PoUsinteton. Addit P. nec iam amplius iilla. — 18) Cod. et pe-
cf. supra. — ll^ nexa P. — 1:^) apud P. uitha- lagus et nabes P. ab initio addit nam. Cf. Pomp. p.
masque Thoasque. In Cod. est Achamasque Th. Cl. 464. Virg. Aen. V, 8. — 19) et vento quassatur et
Ponip. p. 463. — 13) P. ut solet versus intcgros ex- imbre add. P. et corr. Cod. Locus est Virg. Aen. IV,
LIB. lU. SEGM. VI. 33
Atlantis clnctum assidue cui nubibus atris Piimifcrum caput ; etcaetera". \am ut liaec animalis sunt, ita mons animam non habet, cui membra hominis ascribun- tur'^". Ab inanimali ad animale, ut
si tantum pectore robur Concipis^^ ; nam ut robur animam iion habet, sic utique Tunius animam habet, cui haec tlicuntur^^ Scire autem debemus, metaplioras alias esse reciprocas, alias partis unius.
A'«T«'xp'/'j'? est usurpatio nominis alieni, ut y;</rmv(/«Mi dicimus, qui occiderit J^m/mn, et 2}iscinam quae^j/ices non habet. Haec enim nisi extrinsecus sumantur'^, suuni vocabulum non habent^^ JHsrdhjxptg est dictio gradatim pergens ad id quod ostendit, ut spcluncis abdidil atris; et
Post alicpiot mca rcgna vidcns mirabar aristas^^. [1776]
3ItT(i)vvi.uu est dictio quaedani, vehiti transnominatio. Huius muUae sunt species. Aut enim per id, quod continet, id quod continetur ostendit, ut v
Nunc pateras libate lovi'''^;
aut contra, ut . ^sr
vina coronant ;
aut per inventorem id quod inventum est ostendit, ut
Sine Cerere et Libero friget J enus-^ ; aut contra, ut
J initm precanmr, nam hic Deus jiracsens adest'^^. Haec exempli causa diligentius posita etiam reliqua demonstrabunt^".
'yifTovoftuatu est significatio vice nominis posita, quae lit modis tribus: ab animo, a corpore, extrinsecus. Ab animo, ut
Magnanimus Anchisiades^^ ; a corpore, ut
ipse arduus altacpte pulsat
Sidcra^^; extrinsecus, ut
Infclix pucr atcptc impar congressus AchiUi^. 'Bnid^fTov est praeposita dictio proprio nomini ". Nam antonomasia vicem nominis sustinet, epitheton autem'*'' numquam est sine nomine, ut
248. — JO) mcmbra auimantiiim adscribuntiir P. — p. 468. Ceterum in Cod. a pr. in. est: precatur , apud
21) Virg. Aen. XI, 368. — 22) sic Turnus, cui liacc Porap. precemur. Locus ascribilur Plauto a Servio ad
dicunlur, animam habet P. — 23) sumerent P. — Virg. Aen. I, 723- — 30) Jlaec exempli causa pusita
24) non haberent P. — 25) Haec ita exhibuit P. ut adJiscentibus sunt , reliqua demunstrabit hctio P.
Sed pater omnipotens speluncis abdidit Haec e. c. ddigentibus posita eliam reliqua demon-
atris. Post alitjuod mea regna videns mi- slrabuntur. Cod. a pr. m. — 31) Magnanimusqite
rabor aristas. Locus rst Virg. EcL I, 70. — 2G) ..4nc/iisiades et puiidus et ipsa P. Locus est Virg. Aen.
Virg. VII, 133. — 27) Aclrlit P'. ct corr. Cod. Cra- V, 407. — 3-J) In P. haec tautum : ipse arduus. Lo-
tcras magm/s slaluunt el. Lurus est Virg. Aeri. i, 7. cus est Virg. Aeii. III, 619. — i^) Virg. Aen. I, 475.
— 28) Terent. Eunuch. IV, 5, 6. — 2!.') Verba : uani, — .3l) est superpusita d. cum prupriu nomine P. est
hic Dtus praesens adest a P. noii versui ascribunliir, stiperposita dictio proprio numini. Corr. Cod. —
sed verba Donati habenlur. Perperauj. Cf. Poinpeius .}5) autem. deest apud P.
GnAJlMAT. I.AT. I.
E
34 DONATI ARS GRAMMATICA.
dira Celaeno^;
et
iliva^ Camilla.
Fit etiam epiflieton moilis tribus. Ab animo, a corpore, extrinsecus. His duobus tropis vel
vituperamus aiiquem vel ornamus.
2vv£x8oxri est significatio pleni intellectus capax, cum plus minusve pronunciet'. Aut
enim a parte totum ostendit, ut
imppesque tuae puhesque tuorum*;
aut contra, ut*
ingens a vertice pontm^
In puppim ferit''.
fontcmque ignemque ferehant *.
Meminisse autem debemus, quum fit a parte totum, ab insigni parte faciendum.
'Ovo/j.aT07TOti'a est nomen de sono factum, ut titinitus aeris-, clangor tuharum .
ntQUfQaaii est circumlocutio, quae fit aut ornandae rei causa, quae pulchra est, aut
vitandae, quae turpis est, ut
Et iam prima novo spargehat lumine tei^ras,
Tithoni croceum linquens Auroru cuhile^".
Et: . . , , .
mmio ne luxu obtunsior usus
Sit genitali arvo^^ ;
et caetera.
'TneQiSaTOV est transccnsio '" quaedam verborum ordinem turbans, cuius species [17T7]
sunt quinque: voTeQoloyia , dvaGTQ0(ft'j , naQtv&fGiQ, Tfitjaig, avyxvats^^.
'TGTtQo^oyla vel vGTfQov nQOTtQov est sententiae cum verbis ordo mutatus, ut
Torrcrc parunt fliimmis ct frungere saxo '^.
'j4vaaTQ0cp)] est verborum taiitum ordo praeposterus, ut
Italiam contra^";
pro contra Ituliam.
UaQtv&satg est interposita ratiocinatio divisae^^ sententiae, ut
Aeneas, neque cnim palrius consistere mentem
Passus atnor, rapidum ad naves praemitlit Achaten".
1) Hus mihi praedixit liictus non dira Cthieno Georg. in, 135- Cf. Pompeium p. 472. et quae ibi
P. Locus est Virg. Aen. III, 211. — 2) Codex supra notavi. Cetcrum liae verba nimio ne — et caetera
lineam liabct: alii d i a. Ceteruni P. integrum versuni una cum intcrposilis oninia desunt apud P. — 12)
pro more suo exliibet: Ilalides, quas ipsa decits sihi Cod. transcessio a pr. m. — 13) In CoA. esi sint/iesis.
diva Camilla. Virg. IX, 657. — 3) pronunciat P. — Cf. infra. — 14) Apud P. praepouitur Et. Locus est
4) Virg. Aen. I, 369. Integrum versum exhlbet P. — Virg. Aen. I, 179. — 15) Virg. Aen. I, 13. Inte-
5) aut contra , ut desunt apud P. — 6) Virg. Aen. I, grum versum exliibuit P. — 16) diversae P. — 17) 114. Duo integros versus habet P. — 7) Post haec Virg. Aen. I, 643. — 18) Virg. Georg. III, 381. — leguntur in Cod. et non ulique pontiis in puppim ferit. 19) Vulgo Ennio tribuitur. Cf. Enn. Fragm. ed. Hess. sed dcleta. — 8) Apud P. post versum supcrioreoi p. 151. et quos ibi citatos invenies. — 20) Vitiose omisso et statim sequilur: Gramineas alii fontemque apuJ P. portant. Cf. quae notavi ad Porap. p. 475. — ignemque ferehant. Manifestae onines Lae interpola- 21) In Codice est Sintliesis, sed supra scriptis lilteris tiones. Locus est Virg. Acn. XII, 119. — 9) In Cod. cre emendatum Si/icresis , quod fortasse corrector avy- scr. glangor. — 10) Virg. Aeii. IV , 585. — 11) Viig. xpacig voluit. Sed veruni est, quod dedi. Cf. Porap.
et: et:
LIB. m. SEGM. VI. 35
TfilJGis est unius compositi aut simplicis verbi sectio , una dictione vel pluribus interiectis , ut
septem - suhiecta - trioni '" ;
saxo cere - comminuit - hrum " ,•
Massili-i^ortuhant'^ iuvencs ad litlora-tanas. Svyxvoi^^^ est hyperbaton ex omni parte confusum, ut
Tres-^ 7iotus adrcptas'^^ in saxa latentia toi'quet, Saxa vocant Itali tnediisque^* in Jluctibus aras. Est enimhic ordo : tresaiheptas Notusin saxa torquet, quae saxa mediis influctibus latentialtali aras vocant^^ 'TneQijohj est dictio fidem"*"* excedens, augendi minuendive causa; ut nive candidior; minuendi, ut tardior testudine.
^AV.nyoqta est tropus, quo aliud significatur, quam dicitur, ut Et iam tempus equum fumantia solvere colla". hoc est, carmen Jinire^^. Huius species multae sunt, ex quibus eminent septem, eiQcoveia, dvtifpQaGig , aiviy/na, ;f«()«fyT/a|Uo'e, TiaQot/^iiaj auQxuaftog, dareia/:iog. EiQwviia est tropus per contraria quod conatur extendens ^** , ut
Egregiam vero laudem et spolia ampla refertis [1778]
Tuque puerque tuus^^\ Et caetera. Hanc nisi gravitas pronunciationis adiuverit'', confiteri videbitur, quod negare contendit'^ 'Avri(fQaaig est unius verbi ironia, ut hcllum, lucus, et Parcae^^. Bellum hoc est minime bellum; et lucus eo quod non hiceat et Purcae eo quod nulii parcant. •^iviy/ia est obscura sententia per occultam similitudinem rerum, ut Muter me genuit, eudcm mox gignitur cx me^*; cum significet, aquam in glaciem convertere^^ et ex eadem rursus effluere.
Xa()tfyT<o/tog est tropus, quo dura dictu gratius proferuntur, ut cum interrogantibus nobis, quis^^ nos quaesierit, respondetur": honu fortunu. Exinde intelligitur**, neminem nos quaesisse.
IlaQoi/iiu est accommodatum rebus temporibusque proverbium, ut advcrsum stimulum^^ calces; et lupus in fahula.
^aQKua/iog est plena odio atque hostilis inri.sio*", ut En agros, et quam hcllo, Troiane, petisti, Hcsperium metire iucens!^^
p. 475. _ 22) Sic Cod. a pr. m. Correclum tris. — 33) Totus locus sic scribitur apud P. ut heUum, hoc
23) Ita Cod. Apud Virg. Aen. I, 108. est abrtptas. — ent minime belluni. Lucus , quod miiiime luceat. Par-
24) Codicis scii|)turaiii exhibui. Anud Vira;. est /««/iV? cae, quud miitime parcant. (Juac longe deleriora esse quae. Cf. Poiii|). p. 475- — 25) lluius cxplicalionis iis, quae Codex exhibet, sponte iiilclligitur. — 34) Laec taiituin verba in Cod. restaiit: hUcnLia llali aras Nescitur, cuius pocfae sit. Cf. Poiiip. p. 477. — 35) vocanl. — 26) In Cod. apparet lacuna, rasura facta, co/iyfj/t.' P. quod minime est neccssarium. — 36) Num unius quidem voculae. — 27) Virg. Georg. II, 542. qais nos P. Sed corr. Cod. voluil: numquil nos q. — 28) c. fiiiiri P. et corr. Cod. — 29) per conlra- aliquis. — 37) responderetur P. respundilur Cod. a rium, quod cunatur , oslendens P. et corr. Cod. — pr. m. sed corr. ut dedimus. — 38) iiilelligrlur P. 30) In line vcrsus antec. sigla etc. exslat apud P. ita Ccterum de hoc tropo cf. eliam Ponip. p. 477. seq. ut vcrba: Tuque puerque tuiis non coinpareant. Me- iibi ideni cxeiiiplum. — 39) aduersus st. P. et corr. lius Codcx. LucusestVirg.Acn.lv, 93. — 31) ad- Cod. — 40) irrisio P. ct corr. Cod. — 41) Virg. iuvet — videtur P. — 3^;) Cod. a pr. ni. adiuhcrit, Aen. XII, 359. Cf. Pomp. p. 479-
videbilur quod negare ostendit. Sed correclum. —
E*
36 DONATI ARS GRAMMATICA. LIB. UL SEGM. YI.
'y^aTstafiSe est tropus multiplex, numerosaeqne i-irtutis. Namque darfiafioe putator qnid- quid &implicitate rustica caret, et faceta satis urbanitate est expolituni', ut est illud: Qui Buvium non odit, amct tua carmitia, Maevi, Atque idem iungat vulpes^ et nmlgeat hircos. 'Ojiioiaaig est minus notae rei per similitudinem eius, quae magis nota est, demonstratio. Huius species sunt tres: etxcov , 7ia(Jafiohj , nuQaSatyfia.
Eixav est personarum inter se vel eorum, quae personis accidunt, conparatio, ut
Os humerosque Deo similis^. IlaQa^oh] est rerum genere dissimilium conparatio, ut ^ualis mugitus fugit cum saucius aram Taurus * ,• et caetera.
naQadstyixu est enarratio exempli hortantis aut deterrentis; hortantis*, ut [1779]
Anlenor potuit mediis elapsus Achivis^ et caetera; deterrentis, ut
At non sic Phrygius pcnetrat Lacedaemona pastor, Ledeamque'' Helenam Troianas vexit ad urbes^.
1) expolitum est P. — 2) ^UlQV.vulpes iungat. est Virg. Aen. 11, 223. — 5) deterrenlis ; ut Ant.
Ceterum locus est Virg. Eclog. 111, 90. — S) Additum omissa v. Jwrtantis P. — 6) P. sequenteni versum
apuil P. reliquum hemisticliiuni : nanique ipsa decoram; adJil: Illyricos penetrare sinus atque intima tutus.
quod plaue insulsum. Virg. Aen. I, 589- — 4) Ad- Locus est Virg. Aen. I, 242. — 7) Ledaeamque P.
dit P. : et incertam excussit cervice securim. Locus recte fortasse. — 8) Locus est Virg. Aeii. VII, 363.
M. VALERII PROBI
INSTITUTIONUM GRAMMATICARLM L I B R I II
E CODICE SANCTI COLUMBANI BOBIENSIS DILIGENTISSIME
E D 1 T I.
PRAEFATIO EDITORIS.
k^eqiiitur iam Probiis, non ille quidem anliquus M, Voleriu^ Probiis, quem Suetonius in libello de Grammaticis illustribus „nimis pauca et exigua de quibusdam minutis quaestiunculis edidisse" testatur, sed liaud dubie serior quidam eiusdcm nominis. Credibile tamen est, ne liuius serioris quidem Probi libros ad nos pervenisse integros, quum in antiquissimo illo Codice, ex quo hos libros nunc denuo emendatos edidi, librum Sancti Columbani Bobiensis intelligo, quem in bibliotheca Vindobonensi contiili, inrentum sit Fragmentum Grcimmaticum aliquot plagularum, quod cum huius Probi Cathohcis maxime consentiebat iisque persimile esset, sed longe uberiora et ampHus exposita continebat, quam quae in his excerptis habentur. Etiam subscriptio hbri in Codice haec erat: Finil de CatJwlicis Probi. Sed seque- batur tamen etiam cdia subscriptio, ita comparata: Felicitev ars Probi, Grammatici Urbis, explicit Catholica. Ut igitur ex liis subnotationibus nihil magnopere certi coUigi possit. Codex, quem dixi, e Bobiensibus est, dih- gentissime exaratus, quippe ab eadem, qua scriptus, manu expunctis et correctis tantum non omnibus, quaecumque supervacanea essent vel scri- ptoris errata, ut videtur, inter primam descriptionem animadverso errore. Nihil habet distinctionis praeter quaedam puncta ad Htteras vocabulorum non plene perscriptorum posita; interdum virgulae ad dislinguenda singula
40 PRAEFATIO EDITORIS.
verba sub lineam annexae, nam scriptura est continua. Litterae initiales nullae vel admoclum paucae, sed ipse ductus litterarum paullum tantum a quadratis sive maiusculis deflectens , ita ut verbi caussa iV nusquam a ma- iuscula eadem diiFerat. Membrana tenuis et flava, seu potius fusca. In fine versuum non semper plane perscripta sunt verba, nunc compendio significata, mmc plane omissa vel in margine detrita. Ceterum compendia nulla vel paucissima. Loca poetarum liaud raro litteris singulorum voca- bulorum initialibus tantum scripta. Codex est seculi septimi vei ineuntis octavi, ut milii significabat Eichenfeldius , Vir Clarissimus, bibliothecae Vindobonensis publicae Custos. Ceterum nisi unicus, at antiquissimus fons est hic Codex Probi et aliorum scriptorum Grammaticorum, quae in eo servata sunt, atque etiam ex parte est rescriptus, sed scriptura antiquior nihil continet memorabile. Continet idem eliam Sacerdotis Gramraatici in- gens volumen, quod una cum Probi plagulis superius significatis aliisque fragmentis Grammaticis proxime editurus est Eichenfeldius , cuius erga me benivolentiam summis laudibus efFerre debeo.
Ex reliquis, quae mihi praesto erant, auxiliis consulto non nisi Ascensianam editionem adhibui. Reliquae ediliones deteviores videbantur omnes. Insuper addidi lectiones PufscJui, ut par erat. Sic factum, ut lii Probi libri in paucissimis adhuc locis tantum corrupti nunc prodeant, (|uae res maxime illi Codici Bobiensi debetur. Scripsi in Gymnasio Zittaviensi Nonis lan. cidiocccxxviu.
PROBI INSTITUTIONUM GRAMMATICARUM
LIBERPRIMUS.
AD CAELESTINUM.
PRAEFATIO.
A-Ccipe nostra tuis audacius^ edita iussis, [1386]
Caelestine'' potens, et mentibus insere dicta. Quo cumulante mihi seniper fortuna favorem^ Haud invita dedit sese, comitante benigno, Quem superi voluere virum , milii condere famam. Ausus enim incipio, quoniam tua iussa fatigant, Tenipora vel numeros verborum et commata verbis, Ut possum , monstrare meis ; licet alta subire Mens humilis vetet, et res metrica fortius artet*. Aptius esse tamen conantes iussa fatemur Arta^ subire nimis, quam voce animoque silere.
Segm. I. D e e l e m c n l i s l i t l c r a r u m\ [1387]
1. Litterarum' elementa tria sunt, quae planius genera memoramus, unum vocalium,
alterum semivocalium, postremum mutarum. Elementum vocalium littcrarum, quibus ex vocali-
tate inditum nomen est, aput*^ nos quinque litteris continetur'', aput Graecos septem. Harum
1) yludacibu.i Asc. — 2) Caele.stine. Sic Asc. mihi condere famam, liceL contorta , lamen ab Luius
cuni Cod. CoeUxline P. — 3) fabore Cod. favore generis scriptoribus nou alicna videri debet. — 4) ar-
V. Quod exliibuinius, iam est in Asc. Ordo au- cel cx errore P. arclet Asc. Nos Codicem socuti su-
leui vcrborum est : Quo cumulanle mihi favorcm, mus. — 5) Ita Cod. ArcLu Asc. P. — G) Iiiscri-
fnluna haud invila sexe dcdil, mihi condere famam, ptiones segmentorum in Codice, ut cas cxhibuimus.
tomilanU bcnigno , quem virum xuperi voluerc: i. e. — 7) liUrurum Asc. P. CodesL coiisLanler ////. —
eo viro comite , cjuem superi comitcm niibi addere 8) Ila conslunter Cod. — 9) conlinentiuin Asc. — volueruiil. Cclerum loculio ista: forluna se dcdil,
Gtiammai'. j.at. I. *'
42 PROBI INSTITUTIONUM GRAMMATICARUM
illi aliqiias et corripiunt et producunt; aliquas semper longas, aliquas semper breves habent. Nos vero qiioniam nuniero sunius exigui vocalium litterarum, pro natura uniuscuiusque sjllabae eas- dem corrij)ere et producere possumus. Sunt autem Iiae; «, e, /, o, u. His quaecumque' sjl- laba aut singularlbus constat, ut:
j4 virgo infdiv^, et:
O Dca^; aut adliaerentibus ex qualibet parte consonantibus, ut:
JSc pclc connubiiti^ nutain , et:
En qiiid ago ^ ; aut duplicatis vocalibus, quod Graeci diplitliongos'' vocant; interdum sine aliqua consonante, ut:
Ocnotri^ cohicrc viri; aliquando praecedentibus^ consoiiantibus, ut:
Pructcrca gcnus " ; aut interdum consequentibus, ut:
Acstatcm incrcpilans scram '". 2. Elementum semivocaiium septem litteris constat, quae per se quideni proferri singu- lae possunt, sine vocali tamen per se sjllabam facere nequeunt. Ideoque semivocales dictae; quod'' per se proferantur, vocalitatis nomen attingunt; quod per se sjllabam non faciant, niutis similes inveniuntur. Sunt autem numero septem : f, 1, m, n, »•, s, x. Elementum mutarum lit- terarum novem litteris constat, quibus ex natura suum vocabulum cessit. Ideo enim mutae di- cuntur, quoniam per vocales litteras pronunciantur, neque etiam per se sjllabam facere possunt Sunt autem numero novem: b, c, d, g, h, h, p, q, t. Harum omniuni diversi elementi littera- rum vim naturamque per ordinem meraorabo.
Segm. II. De vocalibus l i t t e r i s^^. [1388]
1. Yocales litterae quinque sunt. Ex liis omnibus o littera specialem contlnet rationem et to Graecam semper productam, non tamen plenius imitatur'^ Nam etsi naturaliter brevis fue- rit, pro longa poni potest; in ultima" dumtavat sjllaba saepe contingit quibuscumque partibus oratioiiis. In nominibus masculinis et femininis casu nominativo recte o littera producitur, quia et in genitivo singulari producta est, ut Cato et ratio; ut:
Quis tc, magnc Cato, lucitum^"; ut:
Arduus, arma tcncns; non tc rationis egenlem^^.
1) Quaecuiiiqiic. Ila in Cod. — 2) Virg. Ecl. VI, quod quum per se. Nos codiceni seculi sumus, quicura
47- Ulii edilur yt/i v. — S) Virg. Aen. I, 372- — conseiilit Asceiisiaiia. — 12) Ilaec iiiscriiitio in Cod.
4) Cod. coiuibii.i. Locus est Virg. Aen. VII, 96. — conlineiitcr scripta, eodem iii versu alque reliqua.
5) Viig. Acii. IV, 534. — 6) Cod. diftongox. Asc. — 13) emillaluv viliose Asc. — 14) inlullimct Cod. diplu/iungon. P, difp&oyyov. Male. — 7) Ita Cod. Sed sed punclo supposilo notalur prius t supervacaneuin Asc. el P. Oenolrii. Locus cst Virg. Aen. I, 532-, ubi esse. — 15) Virg. Aen. VI , 841. — 16 ) Virg. Aen. nunc recte scribitur Oenviri, licet varient Codices. — VIII, 299. — 17) Lucan. Pliars. II, 285. — 18) Nocte 8) Procedintibus Cod. — 9) Virg. Georg. II, 83. — /. ^. >■. Cod. Ita non plene perscri]>ta ultinia voce. 10) Virg. Georg. IV, 138. — 11) P. ex eniendalione : Locus est Virg. Aen. VII, 331. — 1'-») Virg. Aen. IV,
LIB. I. SEGM. II. III. 43
Lucanus vero brevem posult o syllabain superioris nominis, nt:
Arcano sairas rethlit Calo peclore t^occs". Hic eam, «juoiiiam ultiina svliaba pedis est, videtur corripuisse; ille quoniam non solum pedi faciat caput, sed etiam quod inanileste loiiga bit, produxit. At iii hoc nomiiie: virgo, Wr^ /h/s, ubi nianifeste bievis est, qiioniam genilivo delicitj queinadmodum eam longain poneret Virgilius in boc versu:
Hunc niihi ila j)roprium, virgo sata nocte, la/joron^^, nisi eam pro longa poni posse secundum eius litterae naturam sciret.-' Non quod initiuni pedi faciat, ut quibusdam placet. In verbis quoque iicet brevis sit, pro longa ponitur, ut:
En (piid ago^^;
Lustra domosque Iraho^". Ne verearis ergo hanc vocalem ultimam veibi, non pedis, in qualibet parte orationis producere.
2. .4 autein et e naturam suae vocalitatis, sive correptae, sive productae, custodiunt. Duae vero, i et m, nunc vocales, nunc pro consonantibus ponuutur, ea ratione, si eas praece- dentis^^ aut vocalis aliqua de superioribus consequatur, ut:
Inveni, germana , i'iam-'; aut harum duarum, de quibus agiinus, alteram praecedentem quaelibet fuerit altera^' consecuta, ut:
Tum luno omnipotens'^; et:
Altius ad uiuum persedit'". Nec inmerito^'' prior a posteriore conprimitur", quia facuKas obraendi praecedentem a [1389] tergo insidiantibus exhibetur.
3. Praeterea vim naturamque i litterae vocalis plenissime debemus cognoscere, quod duo- rum^ interdum loco consonantium ponatur. Hanc eniin ex suo nuinero vocales duplicem litteram mittunt, ut caetera elementa litterarum singulas duplices mittunt; de quibus suo disputavimus-" loco. Illa ergo ratione i littera duplicem sonum designat, una quamvis llgura forma sit, si undique fuerit cincta vocalibus, ut:
acerrimus Aiax^°; et:
Aio te Aeacida Romanos vincei'e posse^^.
S E G 51. III. D e aemivocalibus^^.
1. Semivocales litterae septem sunt: /, I, m, n, r, s, x. Harum natura generalis ea est, nt omnes consonantum^' loco ponantur; nam et semivocales mutae consonantes appellantur. Verum tamen istarum quattuor: /, m, n, r, liquidae sunt, si consonantibus aliis^*, in una tamen sed posteriore'^ dumtaxat^'' sjUaba, postponantur^'. Idcirco dictae liquidae, quoniain postpositae
634. — 20) Cod.: lustra JuTnosque dumo. KX. Asc. Futscli. — 2d) dUputahimusVu^.&ch. ksc. ioHvii&& racixas.
et PulscL. ut edidiinus. Locus legitur Virg. Aeii. III, — 30) Virg. Acn. II, 414. — 31) Citalur a compluriniis
647. — 21) Sic Cod. et Asc. praectdenlecs P. — 22) Grannnalicis. Est autem Ennii , invenilurque iam
Virg. Aen. IV, 478. — 23) a/ttram Cod. et Asc. Enien- apud Cic. de Div. II, 56. — 32) Haec inscriptio in
davit P. — 24) Virg. Acn. IV, 693. — 25) ytd ui- Codii:c per se versuui efficit. — S.3) consonaitlum.
uum. Ita discrlc Cod. Locus est Virg. Georg. III, 442. Ita Cod. consoiianlium Asc. P. — S4) alis Cod. —
— 2fi) Sic Cod. , a cujus scriplura nolui disce- 3.5) poslcrior Asc, P. ex crrore. — 36) Ila Cod. dun-
dere, etsi iion vcra videlui\ — 27) Ita Cod. Compr. iaxal Asc. P. id quod paullo anle notare oinisi. —
Asc. P. — 28) duoru/n diserte Cod. duarum Asc. 37) postponaiur Cod. Asc. P., sed mauircsto errore. —
44 PROBI INSTITUTIOXUM GRAMMATICARUM
propriam vim potestatemque deperdunt, dum earuin^ sonus liquescit et tcnuatur, et nunc bre- vem, nunc longam conimunemque syllabam per positionem eani, quae praecesserit, pro arbitrio scribentis efficiunt; si tamen consonans una praecesserit liquidam, ut:
Phocbe gravls- Troiae; et:
Evandrum Evandrique domus^. Nam si duae liquidam praecesserint niutae^ necessario fiet* praecedens sj^llaba positione longa. Recte igitur liquidae dictae, quod sibi inliaerere non possunt, exceptis duobus nominibus, ut Mnesthcus et Mnasi/los^.
2. X quoque specialem vim tenet, quod quamvis una consonans^ sit, tamen pro du- plici semper praecedit et sola facit positione longam, sive in praecedenti sjilaba sit', sive \n consequenti; in praecedenti, ut:
Nox crut^; \n consequcnli, ut:
Axem humero^ torcfict. Hanc ergo semivocales littcram duplicem mittunt.
3. Mutae litterae novem sunt: 6, r, rf, g; h, /;, q, p, f". Hae omnes praeter c in [1390] orationcm positae", simplices sunt, quoniam c littera duplex in solis dumtaxat pronominibus in- venitur, et una pro duabus consonantibus cedit, quoniam crassum sonum reddit ac duplicem, ut :
Hoc illud, germana^^ ;
et:
Pro luppitcr ihil^^
et: ^'^' *"''■
Hoc erat , alma parens ". In caeteris autem partibus orationis duplicem non optinet'^ potestatem. Nam si dicas: jSec erat almu purcns; Nec ait ; pro una cedit et vis illa soni deficit crassioris. H litteram vero scire debemus consonantis loco poni non posse, quia nota est aspirationis "", quam " solida littera, quam Graeci non tam'* figura aliqua litterae, quam titulo pronunciationis ostendunt.
4. Graecae litterae duae sunt in oratione Latinitatis: y et z, quarum diversa natura est. y vocalis est, quae et produci et corripi possit". Producitur in hoc:
Quos ncque Ti/didcs '^ ; corripitur in hoc:
Sic dcmum lucos Sli/giue'^^. Z^^ autem consonans est. Has Latinitas^ de Graeco fonte derivavit non tam^* suorum necessi-
1) coritm Asc. P. Codex diserte earum. — 2) salivum e cod. ascivi. — 12) Virg. Aen. IV, 675- —
graveis P. gravis Cod. et Asc. Locus est Virg. 13) Virg. Aen. IV, 590. — M) Virg. Aen. II, 664-
Aen, VI, 56. — 3) Virg. Aen. XI, 140. ubi legitur clu~ — I.S) Scrijitura est Codicis. Vulgo obtinet. — 16) Sic
mos. — 4) fiat. P. Jiet Cod. Asc. — 5) Ita Cod. scriplum exstat ia Cod., )ion aJspiratiunis. — 17) nvn
Mncisyfas Ase. Mnasj/us P. — 6) consona Asc. — suliila pro quam sol. exbibent Asc. P. £go codicem
7) Jit Cod. — 8) Virg. Aen. III, 147. Idem ibid. seculus suni. — 18) lam deest iu Cod. , quod reci-
VIl/, 26. — 9) Cod. umero. Locus est Virg. Aen. piendum putavi ex Asc. et P. — 19) Ita Cod. potest
IV, 482. — 10) Hic ordo in Cod. Vulgo : l; p, q, t. Asc. P. — 20) Virg. Aen. 11, 197. — 21) St\giae.
Attjue ita Asc. P. — 11) Cod. in rationem puni si Ita in Cod. Htjgius Asc. P. Locus est Virg. VI, 154.
siiiip/ices. Asc. P. in uratione posilae simplices. Accu- — 22) Putscb. errore typogi-aplii Iiabct L autem cef.
LIB. 1. SEGM. III. IV. 45
tate verbonim, quam Graecorum nominum ratione, Secl z littera aput Graecos duplex est; ita et aput Latinos invenitur, ut est:
Contcnqitorque deiim Mezentius^ ; et:
At medias inter cacdes exsultat Amazon ^.
Segm. IV. D e s y l l a b i s n a t u r a l i h u s.
1. Vocalis littera naturae" deservit, consonans positioni. Ex littera syllaba nascitur, ex syllaba pes, ex pede comma, ex commate versus, ex versu colon, ex coio periodos. Comma est % ut ** cum particula versus vim sensus ostendit , ut :
O jmter^\ colon ^' , cum in fine versus ex maxima parte sensus concluditur , ut :
O pater , o hominum rerumque aetcrnu poleslas^'. Periodos est^*, cum protractus per multa sensus sequenti versu plenius explicatur, ut: [1391]
O patcT, o hominum rerunu/ue aelernu poteslas;
JSumcpie cdiud quid sit, quod ium^* inplorare queamus?
2. Natura sjllabarum brevium atque longarum in nominibus ceterisque^" orationis parti- bus per ordinem nulla potest ratione artis conprehendi"', sed sola auctoritate investigari potest. Neque enim omnium nominum Graecorum atque nostrorum possumus numerum conprehendere diversorum. Ergo licct profunda sit atque diflicilis ratio, syllabarum naturalium vim qualitatemque raonstrare , tamen de postremis sjllabis regulariter disputabo.
3. Syllaba naturaliter longa est quattuor^'^ modis. Ea enim aut constat, aut incipit, aut habef, aut desinit. Constat, dicitur, quando sola vocalis syllabara facit, ut:
O decus^^. Incipit, cum in principio syllabae fuerit, ut:
En ego victa situ^^. Habet, cum in medio fuerit, ut:
J os aeterni ignes*^. Desinit, quando in fine posita est, ut:
Te quocpie., tnugna Pcdes^.
4. Nominativus singularis duodecim litteris terminatur; per has omnis** novissimarum syllabarum naturas aperiam. Nominativus singularis a littera terminatus in omni genere postre- mara syllabam brevem facit; masculino, ut:
— 23) Ilas latinas Cod. — 24) tam decst in Cod, — conpraehemU. Ita vitiose in Cod. — 37) Cod. con-
Exliibent Asc. P. — 25) Virg. Aen. Vlll, 1. — 26) Virg. prae/iendere. Asc. comprehendere. P. deprehendere.
Aen. XI, 648. — S7) Cod. nalitra. — 28) pcr/udos — 38) r/iiatliu>r. Ilaec est scriptura Codicis , id quod
xoniia, Comma e.sl P. Ut nos dedinius, exliibent supra notare omisinius. — 39) Virg. Georg. II, 14- —
Cod. et Asc. — 29) ui deest in Asc. et P. — 30) 40) Hoc loco Cod. sic: ut vos aeterni ignc.s en ego
Virg. Aen. VI, 719. Id. ibid. X, 18. — 31) xcSAov, vicla situ. Sed verba vos ael. ignesXmta traducta de-
Colon P. — 32) Virg. Aen. X, 18. — 33) jrfpioSo?, leta sunt. Locus est Virg. Aen. VII, 452- — 41) Virg.
Pcriodos cst P. — 34) Quod iam iam inplorarc Cod. Aen. II, 154. — 42) Virg. Georg. III, 1. — 43J tod.
quod iam imph,rare Asc. P. — 35) Ita li. 1. Cod. per hos omnis. Atque ita plane Asc. Per has omnes
caclerisque Asc. P. reclius. — 36) per ordine nulla Putsch.
46 PROBl INSTITUTIONUM GRAi\L\IATICARUM
advcna noslri ' ,• feminino, ut:
Iriin dc caclo misit Satnrnia Inno '. Neutro quoque in soli» noiuinibus Graecis, quoniam Latina non sunt, brevis est, ut Horatius in arte poetica:
Sic aniniis nalum invcntnmcpic pocma iuvandis^. Et communi geiiere eadem sjllaba brevis est, ne in exemplis diutissime remoremur.
5. Noniinativus singulavis e littera terminatus masculino et feminino genere nominum Graecorum est , et novissimam svllabam semper longam facit, ut:
Praclcrctc sctptrum llionc^;
et:
Non Bcroc vohis". Neutro autem ge.nere Latinorum nominum est, et semper brcvera recipit, ut:
Tnm vcro omnc mihi i^iaum considere '^ ; et:
JSominc (picmquc t^ocans^.
6. Nominativus singularis i iittera terminatus non fere accidit; tamen si evenerit, [1392] novissimam s^ilabam longam recipit. Nominativus singularis Latini nominis o littera terminatus, ut superius dictum est, semper longam recipit, interdum pro necessitate brevem, ut, si Graeca uomina fuerint, semper longam recipiunt^, ut:
^lccto torvam facicm^ ; Pyrgo tot Priami nutorum^^.
7. Nominativum singularem aptoti^^ nominis, neutri generis, u littera terminatum, in poemate aliquo non facilius invenies, ut, si facias''' hoc cornu, et hoc gcnu, vel hoc geJu. Nam haec nomina aput Virgilium septimo casu inveniuntur. Verum tamen^* si nominativum ca- suni conlocare'* volueris, ultimam lianc sjUabam longam ponito, quoniam necesse est, in abla- tivo eam produci, ut TuUius in Arato:
lam Tauri lacvum cornu dtxlerquc simid j^cs^^. Ibidem et corripuit, ut:
Huf proptcr laevum genu omnis partc locatus^^. In ablativo tamen sine ambiguitate producitur.
8. Nominativus singularis sev litteris semivocalibus terminatur: l, m, n, r, s, .v. No-
1) ac/i'. nostiU Asc. P. Eijo Cuil. scriplurani Lectt. IT, 14- pag. 351. — 9') \n Coik. yillecto. Locus est
cxprcssi. Locus cst Vir^'. Eel. IX, 2- Advena no- Viri;. Aeii. VII, 415. — 10) Virg. Aen. V, 645. — H) In
alri, Quod numjuam i'erili sumus, ut possessur agelli P. unziotov nominis aptoli. — 12) facies P. Cuni Cod.
Dicerel. — £) Virg. Acn. IX, 2. — • 3) Horat. A. P. conseiUit Asc. PauUo post et lioc genu decli e Cod. et
377. — 4) Virg. Aen. I, 653- — 5) Cod. veroe. deest Asc. P. — 13) Sic seinper Cod. zww/j/a/Tjf/j P. Asc.
Ita sa^pe v pro b m lioc Cod. Locus est Virg. Aen. — 14)Sic Cod. Asc. P. — 15) Hic versus in iis, (juaeLodie
V, 646. — G\ considerc deest apud Asc. et P. In exstaiit, non legitur. Fragnienlis igitur est annunicran-
Cod. visum c. puiicto ad exlreniani c lillcrani notato. dus. — 16) Ita Cod. et Asc. Viliosc apud P. genu nisi
Locus est Virg. Aen. II, 624. — 7) Viig. Acii. XI, parte /. Locus est Cic. AraLcor. 27- ubi cditur: ylt pro-
731. — 8) Haec verba oinnia: intcr(/um pro n. b. ]'lcr /iievurn genus omni e.x parle /ocatus. — 17^ ylnni-
u. s. Cr. n. f. s. longam recipiunl , apud P. cxcidc- ba/ P. Lociis cst Lucan. Phars. I, 305-, ubi editur trans.
ruiil. Exliibent ea Cod. et Asc. Pio u.l, si in Asc. cenderet. — l?)facisCoil.facias h.sc.i?. — 19) Virg. Aen.
ei , .v/, fortasse rccle. Celerum cl'. Dundam. Varr. VIII, 97- — 20) nun immerito (juia et P. ex prava cor-
LIB. I. SEGM. IV.
47
minativus singularis l litteia terminatus masculino et neutro genere, praecedentibus tribus vocali- bus a, e, u, novissimam syllabam brevem recipit, ut Lucanus:
quani si Poenus transcenderit Alpes,
Hannihal ". Et si facis^"* mel et fcl. Praecedente o littera longa est, ut:
Sol medium caeli '°. \am natura longa ubique est, non positione; non inmerito"" et in genitivo producitur, ut:
tSolis cqui^^.
9. ]\oniinativus singularis m littcra terminatus semper brevem facit; sed si sola restite- rit et in synaloepbam'^'* non ceciderit, duram structuram metro facit ct ideo aput Virgilium in synaloepham'-' semper cadit a vocali excepta, et lit positione longa, ut:
Ilium; et omnis humofumat^^; et:
Atquc^" ubi ium j)atria j)erventum-^. In hoc ergo vigilantia Virgiliana laudanda est, quod ubique haec littera linalis a vocali exci- piatur, aut ab aspiratione, ut sit synaloepliae" locus, et per se stare non possit.
10, Nominativus singularis n littera terminatus, praecedentibus vocalibus varias [1393] naturas sjllabarum facit, quas per singulas vocales ostendenuis. An syllaba nominativi casus sin- gularis, quae masculino et feminino genere in Graecis nominibus invenitur, semper longa est, ut:
quoruin alter Acarnun^^; et Lucanus:
Unde vcnit Tltan^^. Nominativus singularis en sjllaba terminatus ^" , Graeci nominis est, et masculino sive feminino genere semper longa est; masculino, ut Ilt/men, ut Seneca in Hecuba^':
(^uicumque hi/men funcstus inluetahilis^^. \eutro vero genere Latina sunt nomina et s_yllabam brevem semper recipiunt, ut:
Fulmen crat^^; et:
Fulmcn agit^. Sunt et masculina, ut'^:
Et tollens apicem generoso vertice flamen. Ergo quae Graeca sunt noniina, ultimani sjllabam producunt; Latlna corripiunt'^
reclione. Ubique est ubicunque et iiotionem Labet relativi, ut seiisus sit: ubicuiujue iioii posilione, sed iiatura longa est, cliain iu genilivo ])roJucitur. — 21) Virg. Acn. XII, 115. — •i.t) .s-\na/ifain Coil. syn- atipliam Asc. (ivva)iOl(pr]v .lynaluep/iam P. — 23) syn- ulifam Cod. syna/ip/uim Asc. ctivaAoK)P?}v sjna/ve- p/iam P. — 24) 1/ium el omnis Ii. f. Sic Asc. P. et oniillit Cod. nialc. Locus est Virg. Aen. III, 3. — 25) Cod. Adque. Tuni vulgo oinittitur voc. perventum; sed exstut in Cod.y^e/'. in /lor, sic, non plcnc scripta voce. «- go addidi e Cod. — 26) I.ocus est Virg. Acii. II , 634., ubi est: Alque ubi iam palriae perventum ad /iinina sedis.
— 27) synaiifae Cod. syna/ip/iae Asc. CvvctXoicpr] syn- a/uep/iae P. — 28) Virg. Aen. V, 298. — 2^) Lu- can. Pliars. I, 15. — 30) terminatur vitiose P. — S!) in aecuba Cod., quae scriplura orla ex non intel- lecta littera iniliali li , quain librarius pro .A accepit.
— 32) in/aelabi/is. Ita Cod. Asc. P. Locus est Se- iiecae in Troad. 864. — 33) Virg. Aen. VIII, 427.— 34) Flumeii agit Asc. Ilaud dubie recle. Inlelligitur enim locus Virg. Aen. IX, 814. — 35) Cod. vitiose: ut et attu//ens. atque ila eliam Asc. Ft oim- sit P. Sed apud Lucanuin I, 604- est: Et to//tns apicem cet. — 36) Latina curripunt errore typ. Asc.
48
PROBI IXSTITUTIOXUM GRAABIATICARU.M
11. Nomiiiativus singularis on syllaba terminatus masculino et feminino genere nomi- iiura Giaecoium longam lialjet. Masculiuo genere, ut:
Arniigtr .lulomcdon * ,
et:
Himc iichit^ intnanis Trilon; feminino, ut Calijdon, Babt/lon. Neutro sane genere ultima brevis est. Nominativus casus' sin- gularis /" vel un svllabis terminatus non fere contingit.
12. Nominativus singularis r littera finitus omni genere Graecis Latinisque nominibus brevem habct; Graecis, ut:
Hcctor ubi cst^- ;
Latinis, ut:
et:
et:
et:
Hic vir. hic esl^;
affcr ille medus^;
ipse doli fabrictdor Epeos^;
i\cc gcmcrc aeria ccssabil turtur ab tdino . 13. Nominativus singularis s littera terminatus per naturas vocalium ultimam syllabam pcr (liversa nomina et protlucit ct corripit. Has me necesse est explanare' per ordinem voca- liuni litterarum. .4s syllaba terniinatus nominativus in Graecis nominibus masculino dumtaxat ge- nere longam aliquando recipit:
Lna ingcns Periphas^^ ; et:
Fdius huic Pallas^^; interdum brevem, ut:
Arcas cqucs ''. Ergo in propria »]ualitatc nominis producitur: at in appellativa corripitur. Feminino autem ge- iiere Graeci cpioquc noniinis brevis est^ ut Horatius: [1394]
Pallas honorcs^^; dipodia dactylicc, ut sit dactylus et spondius"; ut Virgiiius: 4l(pic Ciciac atipic Ebrus ct Actias OrHhyia^". Latinis vero nominibus masculino genere et feminino semper producitur, ut:
l) Vijij. Aen. II, 477. — 2) Cod. veit inmanis. Asc. P. vehit immanis. Locus est Viig. Aeii. X, 209- — S) casii.s aJdit Cod., abest ab Asc. et P. — 4) Virg. Aen. Il[. 12. — 5) VirL'. Georg. 11, 243- — 6) Virg. Aeii. VJ, 792. — *) Epeos. Sic Cod. Eptus P. Asc. l.or.us e.st Virg. Aen. JI, 264., ubi editur F.peos ex oplimis libris. — 8) Virg. Ecl. I, 58. — -') Expla- narae ,P. cx rrrore l\ ()o;;ra|ilii. — 10) Virg. Acii. II, 476. _ 11) Virg. Aen.'viII, 104. Sed Irgiluribi: Pallas huic ftlias ana. Alius igilur locus intelligcii- dus esl ibid. VIII, 466.. qui iiHVa recurrit. — 12) Virg.
Aen. X, 239. — 13) Horat. Carmm. I, 12, 20- — 14) Ita Cod. Spondfns P. .spondaeas Asc. — 1.5) Hic versus sic scriptus legitur iii Cod. ; atque getae atque erous et a. c. sic punctis ad ultinias duas litteras ap— positis. Atque Getae atque Jltbrus atque .Actias Orithyia Asc. P. Signiflcant autem duae istae ulti- mae litlerae ^4clias, ut nomeii ()rilh\ia iii Cod. deesse existiinanduin sit. Praeclare Cod. et. Ceteruui locus cst Virg. Georg. IV, 463. — 16) Virg. Georg. IV, 2, — l7)Virg. Aen. II, 430. — 18) Ita Cod. Asc. P. aperte vitiose. ?*on enim ila solet singula ponere vo-
LIB. I. SEGM. IV. 49
Hanc etiam Maecenas^^ ; el:
Lahenlem pietas^^, sive crudelitas '^ i\on frustra ergo producitur, quia eadem « littera vocalis genitivo casu longa est, ut piclatis , crudelitatis. Item neutro loiiga est genere, ut:
Sit mihi fas audita^^ ; et in Lucano :
In commune nefas ^*'. 14. Es producta s;yllaba in Graecis nominibus nominativus singularis semper explicatur, ut:
Aeneas Anchisiades ^^ et:
Priamides^^. In Latinis autem nominibus alibi altera corripitur, alteram alibi produci necesse est. Corripitur in his nominibus, quae genitivum singularem in tis syllabam mittunt, ut comes, comilis, ut:
Films huic Pallas, illi comcs ibat Achalcs^^. Interdum tamen liuius declinationis cs sjllaba longa est, ut Virgilius posuit in Bucolicis:
— fyse aries etiam nunc vellera siccat^^; et:
Arehant herba et victum seges aegra ncgabant^. Ea vero nomina^", quae, genitivum lis aut mis, vel dis aut pis ceterisque sjllabis flniuntur, ul- timam syllabam producunt, ut Lucretius in sexto" libro de rerum natura:
Sustentata ruet moles et machina mundi; et Virgilius:
Haec erat illa fames^; et:
lllc velut pelagi rupes immota resistit"^. Illa quoque nomina sine ambiguitate semper producunt ultimam nominativi casus syllabam, quae genitivum singularis in e et i sjllabam mittunt, ut facies, faciei, ut:
7 isa maris facics ^" ; et huius declinationis analogia e litteram in ablativo casu semper producit, superiores autem corripiunt aliquae ; aliae producunt. Corripiunt, ut:
Mole tenet scopuli^^ ; producunt, ut Lucanus:
cabula Probus. Igitur aut versus ainissi sunt islae gere , quod saepe a Pulscliio factum viJemus. Locus
reliquiae, aut inleiposuit libraiius ob sequentia, ubi est Virg. Aen. JII, 142. ubi legitur: Arebant hcrbae,
est: piftatis crudelitatis. — 19) Aen. VI, 266. — et viclum seges aegra negabat. — 26) Nomine ex
20) Lucan. Pliars. I, 6. — 21) Virg. Aen. Vlil, 541. crrorc typ. apud P. — 27) Sic pcrscripto numero
22) Virg. Aen. Ilf, 346. 23) Virg. Aen. VJlf, Cod. Asc. Li FI libro P. Est lamen Jibri quinti ver-
466.— S^jVirg. Ecl. Ilf, 95. — 25) Ilacc sic legunlur sus 97. — 28) Virg. Acn. Vff, 128. — 29) Cod. sic:
in Cod. harebant herba el — negabant, ut cx parte rupes i. r. ita non plane scriptis dujbus ultiinis vo-
edi iussimus. Sed Asc. et vicLum seges aegra nega- cibus, unde lainen apparet, quid librarius iii suo
bat , oniissis vv. arebant et herba. Putscli. jirebant excniplo, quod describebat, Icgerit. Jninwla manebal
ct iam viclum seges aegra negabat. Piaculum est, Asc. P. Locus cst Virg. Aen. VII, 586. 30) Vijg. Aen.
buiusmodi versus et allegaliones ex auctoribus corri- V, 768> — 31) Virg. Aen. Vfl, 589. — Grammat. lat. L "
50 FROBl INSTITUTIONUM GRAMMATICARUM
Tlbcra slcca fame medios mitlenlur hi ignes ^. 15. Is sjllaba nominativi casus brevis est masculino sive feminino genere, atque com- muni. Masculino, ut:
JSamque siicim patria antiqua cinis ater habebut^. Feminino, ut Calvus in /o':
Frigida ium celeris peragrata Bori/stenis ora*. [1395]
In monosjllabis vero invenitur longa, ut:
Dcgcnerure tamen, ni i'is humana rpiotaimis". Os s^Uaba Graeci nominis masculino genere sive feminino brevis est, si aut nulla consonans vo- calem praecesserit, aut r littera praecesserit. Masculino , ut:
Chromis et Mnasylos in antro^; et:
Sco7'pios et iusta plus^ ;
^4ut Tmaros aut Rhodopc ^ Si autem n littera vocalem praecesserit, longa est, ut:
Quaesilor Minos urnum movet^. Hoc monosyllabo etiam nomine longa est, ut:
Tros, ait, Aenea, cessas^". Femiuino brevis, ut:
Dulichium Sameque et Neritos ardua saxis^^; et:
Desuper omtus eo terrore Aegyptos ct Indi^^. Neutro brevis, ut Virgilius:
Et chaos ct Phlegethon ". Latini nominis saepe producta est, ut:
Mos erut Hesperio in Lutio^* ; et:
et:
et:
Vomeris huc ct fcdcis honos^". Os humerosque deo similis^^;
Lucc sedct custos, aid sumrm culmine tecti^^. Et brevis invenitur, ut in hoc nomine hoc os, unde fit gcnitivus huius ossis.
1) Lucan. Pharsal. III, 352. — 2) Cod. ciui..9 a. h. et coeli iusla pl. sola Putsch. Locus est Virg. Georg.
bIc, non plaiie scriplis vocabulis. Atque ita eliam Ed. I, 35- — 8) Cod. aud maro.<t aut Rliodope. Virg.
Asc. — i)Caluus ini.o.CoA. ks,c.Cahnis iii io.Vi\A\c\x\& EcL VIII, 44. aul Ismuros aut lihodope Asc. P. —
V.Cahnis iii X. Infia Cod. Cahiis in io; unde scripsi 9) Virg. Aen. VI, 432- — 10) Viri;. Aen. VI, 52. —
in Jo, epi(;um Calvi carmen de loiie intelligCMs. — U) Virg. Aen. III, 271. Legitur ibi : Dulicliiumque
4) Codex: celeris uergatur ("hic finit versnsj uislinis Samecjue. — 12) Virg. Aen. VIK, 705. ubi vulgo legitur
ora. Ila viliose quideui. P. Asc. ccleri peragrala u^cg\ptas. — 13) Virg. Acn. VI, 265- — 1*) Virg.
Bor)slheiiis ora, aperlc cmcndatius, uisi quod cuin Cod. Aen. VII, 601- — 15) Virg. Aen. VII, 635. — 16) Virg.
C(/p/i« scribendura erat. — 5) Virg. Georg. 1, 198. Cod. f/t- Aen. L 589. — 17) Codex : aut summi «.. sic, puncto
generas e. Sed ?• et « in hoc Cod. saepe simillimae, ut ad litteram c apposito , sine extrema voce. Ego Asc.
iion recte inteUigi possit, lioc aii illud volueril librarius. et P. secutus sum. Locus cst Virg. Aen. IV, 186. —
Degenerasseksc.?. — 6) Virg. EcL VI, 13. — 7) Scorpios 18) Vii-g. Aen. VI, 873. — 19) /lunc inquit f. Ita
LIB. I. SEGM. IV. 51
16. Us syllaba masculino genere semper et neutro brevis est, ut: CamiMS aget gemitus^^;
et:
Hoc nemus, hutic, inquit, fontem^^. Feminino sane genere ea nomina ultimam svllabam corripiunt, qiiae aut similem genitivuni no- minativo liabuerint, ut:
At manus inferea muris tectisque propinqucmt'^'' ; aut quae genitivum littera concluserint vocali. Ea vero producunt, quae rocalem ultimae syl- labae nominativi casus in genitivo produxerint , et tis vel ris s^Uabam habuerint, ut virtus, vir- tutis; tellus^^ , tclluris, ut Lucanus:
i\e tanta incassum virtus eat^^. Et Virgilius:
Heu qtiae nunc tellus, inquit^, Etiam si duplex u fuerit, paenultima'^^ quoque corripitur, ut:
Carduus, et spinis^^; et:
Arduus arma tencns^^.
17. Y Graeca littera vocali et s Latina^^ terminatus nominativus longam habet, nt: Teque sifji generum Tethys cmat onmibus undis^.
At raascnlino brevis est, ut: [1396]
-4t Capys ct quorum melior^^. Eadem in accusativo brevis est, ut:
Aut Capyn aid celsis in puppihus arma Caici^". T littera terminatus nominativus, non tantummodo in nomine, sed ubique, novissimam sjllabara brevem facit, ut:
Hoc caput 0 cives^^. X littera finitus nominativus licet longam semper positione faciat sj^^IIabam, tamen naturaliter nunc corripit, nunc producit. Corripit in lioc:
Nox crut^'. Producit in Iioc:
Hic primum nova lux oculis^^; et:
Si fratrem Pollux^*.
puncto ad iiiitialem extremi vocabuli posito, ut su- om. as mancuUno (sic). Secutus sum Asc. et P. Locus
pra aliquoties commemoiatum est, in Cod. — 20) Mit- cst Virg. Georg. I, 31- — 29) Qitorum m. ultimo vo-
ris t. p. sic litteris initialibus lanlum uotatis iii Cod. cabulo non peiscripto Cod. Locus est Virg. Aen. 11,
Unde locus desumptus sit, ignoro. — 21) virtulis 35. — 30) In Cod. est: aut Cap\n aut c. (hic iinit
et te/ius Asc. P. — 22) Virtus erat Asc. Locus cst versus) T lillira. Credibile est, reliqua loci Viigi-
Lucan. If, 263. — 23) Virg. Aen. II, 69. — 24) Ila liani litteris initialibussignificata in margine fuisse. Nam
Cod. p entiltima Asc. P. — 25) Codex et Asc. lios Asc. habct: aut Capyn atit celsis in p. a. c. sic non per-
duos locoa ita exliibent: ut cariitius ct arduus arma scrijjtis extremis tribus voc. Locus est Aen. I, 183. —
tenens. Fortasse ita legendus tolus locus: ut cardtius 31) Pulsch. el Asc. //dc c«^^;c/, nihil amplius. Sed addit
et arditits , ut arduits arma tenens. Lorus jirior cst Cod. litleras u c, id est o cLves. Locus est eniiii Virg.
Virg. Ecl. V, 39. — 26) Virg. Aen. Vlll, 299. — Aen. XII, 572. — Si) Virg. Aeu. VIH, 26. — 33) Virg.
27) s Latini viliose Cod. — 28) Cod. Ttt/i^s /umat Aen. XI, 110. — 34) Virg. Aen. VI, 121. —
G *
52 PROBI IXSTITUTIOiMJM GRAMMATICARUM
Et ea, quae producuntur nominativo casu, eandem vocalem etiam in genitivo producunt paenul- timae s^llabae, ut:
Intonuit, radiisque ardentcm hicis et aiiro^ ; et:
Talis Amydaei domilus Pollucis habenis^. Hactenus de nominativo. Jam de genitivo disputandum est.
18. Genitivus singularis ac sjUaba terminatus diphtliongum faciente semper longam re- cipit in omni genere. J quoque litlera semper louga est. At si duplex i fuerit, paenultima gjUaba brevis erit, posterior, ut dixi^, longa:
Durdaniique rogum ^. Necessarium esse existimo, rationem horum nominum et declinationis exponere, quae genitivi singularis vel nominativi et vocativi phiralium i litteram idtimam debeant ihiplicare. Ea nomi- na, quae nominativo casu singulari / htteram vocalem ante uUimam svUabam habuerint, in omni genere / htteram debent necessario gcminare, non solum metri gratia, sed etiam propter vitium barbarismi ^* , et ut ne sit contra rationem nominativo brevior genitivus ut:
Chaoniique j)atris " ^ quia dicimus hic Aonius^. Ergo rite i Htteram geminavit, ut et^ Massylius, Massi/lii. At' si ante ullimam sjllabam in nominativo casu j'" littera non fuerit, nullo modo duplicari potest.
19. O littera genitivus terminatus Graecus est eamque produci necesse est, ut: [1397] Jn foribus letum Androgeo^^ ;
est enim proprie Graecus genitivus, hcet ahqui sic legunt:
In foribus letum Androgei, Graecae declinationis ignari; et:
Portusque subimus
Chaonio " , pro Chaonii maris portus; quamvis legatur:
Portusque subimus
Chaonios. Est ergo genitivus Chaonio.
Genitivus singularis es sjllaba termlnatus Graecam declinationem habet et longam recipit, ut Lucanus :
Acstiferae Libijcs " , ut Andromachcs, et Beroes.
1) In Cocl. est : radiisq. a. l. e. a. et talis Sed recte At scripsit P. — 10) U Uttera P. — Hj
sic litleris tantuin initialibus notatis. Asc. radiis. q. heium ubique Cod. Asc. leihum P. Locus est Virg.
a. l. et ialis pariter litleris liis punclo apposito. Aen. VI, 20. — 12) Subiinus haonio pro haonii pa-
Virg. Aen. VII, 142. — 2) Amyclei Cod. pollucis ris porius — haonios — haonio. Cod. Ceterum le-
/;. sic non perscripto ultiino vocabulo Cod. Virg. ctio liaec poriusque — Chaonio orta est ex genuina
Georg. III, 89- — 3) posterior longa, ut di.\:i. illa: portuque subimus Chaonio , quemadmoduin est
Asc. P. — 4) Virg. Aen. IV, 640. — 5) J'itium in melioribus Virgilii libris Aen. III, 292. — 13) Lu"
PaQliaQiGfiov P. Nos Cod. et Asc. secuti sumus. — can. Pliars. I, 206. — 14) vocalem In eodem. Sic
6) Cod. haoniique pair iis. Asc. P. Aoniiqiie patris. longa i pro duplici posita Cod. — 15) Ut deest apud
Locus est Virg. Geoig. II, 67. — 7) Hic aonius sic P. — 16) Virg. Aen. XI, 415. — 17) Fetu CoA.foetu
Cod. li. 1. Sic etiam Asc. P. apertc vitiose. Lege Chao- Asc. P. — 18) Cod. arbutus ho. sic iioii perscripto
nius. — 8) Et addidi e Cod. — 9) Ac Cod. et Asc. vocabulo. Cf. Virg. Georg. II, 69. — 19) Cod. inre-
LIB. I. SEGM. IV. 53
Tis vel ris aut dis et similis sj^^llaba qualibet praecedente consonante vocalem i in eodem'* casu genitivo semper brevis est, ut'":
Quumquum o si solitue quicquam virtutis adessct^^; et:
Inseritur vero ex fetu^^ nucis arbutus hoifida^^; et:
Evaditque ccler ripam inremeabilis undae^^. et:
Nec non ad templum summasque ad Pulladis arces'^". et:
Aspice ventosl ceciderunt murmuris aurae^^.
20. Genitivus sing^ularis os sjUaba terminatus in Graeca declinatione inveniri potest et eadem masculino genere et feminino corripitur^, ut:
Purrhusio dictum Panos de more Lycaci^. Feminino, ut Lucanus:
Ut Pagasea ratis peteret cum Phasidos^^. Et in tertio^-':
Quuque fretum torrens Maeotidos^^. Et Virgilius:
Cum DapJinidos ai-cum'^. Us syllaba terminatus genitivus Graeci nominis non cito apud poetas Latinos invenitur. Tamen si fuerit, longa est, ut si facias Didus et Allectus''^. Latini etiani nominis longa est, ut hmus manus et huius currus; ut discrepet a nominalivo genitivus, ut:
Attonilae mugna ora domus'^ et tulia futa^^.
21. Dativi casus omnis postrema sjllaba, quacunqne vocali terminata fuerit, semper longa est in omnibus generibus.
Accusativus singularis^" a littera correpta terminatur in omni genere et est Graecae de- [1398J clinationis. Masculino, ut:
Hectora circum^^. Feminino, ut:
Lampuda quassans^. Neutro sine dubio brevis. Accusativus singularis e littera correpta terminatus in generibus neu- tris invenitur, ut:
mealiliii und. et nec, non plane scriplo v. undae. P. canum fluctuat inter Mifofif/as egerit undas et llaeo-
irreineabilis undae. Asc. inremeahilis undae. Locus tidus e. u. — 27) Ilunc locuni invenire non potui.
est Virg. Aen. VI, 425. — 20) Cod. Falladis a. et — 28) Codex omitlit Graeca z/ifioiJ?, !/i^?;xTOiJg, quae
aspice. Sic non perscripta voce arces. Locus est ante Latine scripta haec noniina exliibet P. Codici
Virg. Aeii. XI, 477. — 21) Virg. Ecl. IX, 58- — 22) coiisenlit Asc. Celerum Cod. Jllectus; rectius. -^ 29)
Corrumpilur Cod. sed ab eadein mauu cmendatura 'l'alia /. Sic non perscripta extrenia voce Cod. Pro-
corripitur. — 23) Lycaeo Cod. Lycaei Asc. P. Aen, plerea fata scripsi e Virgilii Aen. VI, 53. Vulgo
VIII, 344. Ceterum recte Lycaei. — 24) Pagasea fatur. — 30) Voc. singularis addidi e Cod. —
Cod. Pagasaea Asc. Pegasea P. Cf. Lucaii. Pliarsal. 31) Virg. Aeu. VI, 166. — 32) Virg. Aen. VI,
II, 715. — 25) P. in Terentio. Asc. in Pu. Terenlio 587. Attacino. Utrumque ex correclione. Lucan. Pbars.
III, 277. — 26) Itholidoa Cod. Asc. Leclio apud Lu-
54
PROBI INSTITUTIONUM GRAMMATICARUM
et:
Infelix nati fantis crudele ' ,• Hoc ffemis acre virinn^.
Accusativus casus singularis / littera terminatus genere neutro in aptotis nominibus invenitur et longam habet ultimam, ut si facias hoc sinapi.
O littera terminatus accusativus Graeci nominis et fcminini generis invenitur, quam produci ne- cesse est , ut :
Luclijicam Allecto '. U littera terminatus accusativus singularis in genere neutro tantummodo invenitur et nominativo consentit, cuius de postrema syllaba superius* disputatum est. Scire autem oportet, quod in gene- ribus ueutris Graecis Latinisque tres casus similes sui, nominativus, accusativus et vocativus, utroque iiumero, ultimam sjUabam brevem habent.
L littera terminatus accusativus genere tantum neutro comprehenditur^, et semper brevem reci- pit. M littera terminatus accusativus in omni genere semper brevem habet. — i> littera termina- tum accusativum omnibus generibus repperies'', sed naturae diversae. Etenim raasculino et fe- rainino genere Graecorum nominum longa erit ultima, « littera praecedente, ut:
Aencan hoininum quisquam^ ^ e littera praecedente, ut:
Priumidcn Helenum ® ,•
Et patrio Andromachen^ • o littera praecedente brevis^", ut Virgilius:
Pelion hinnitu fugiens ". Feminino genere, ut Horatius primo carminum: [1399]
Sperne dilectam Cypron^^. Neutro autem genere Latina syllaba, et ubique, ut supra dixi, brevis.
22. 11 littera terminatus accusativus vel s aut t in generibus neutris semper brevem habet, ut superius dictum est. — Vocativus casus a littera terminatus Latmus'^ qiudera brevem syllabam recipit, ut:
Et scclcrum jiocnas^^^ et:
O Dca^K In Graecis vero nominibus'" ionga est, ut:
O Li/cida'';
1) Virg. Aeii. XI, 53. — 2) Virg. Geoig. II, 167. — 3) yllleclo. Ita Cod. Locus esl Viig. Acii. VII, 324. — 4) Superiun addidi e Cod. — 5) Cod. compraehen- dilur. — 6) Cod. termmatus accus. (sic) — reppe- ries. Asc. termiiialus accusativus — reperies. Putsch. ttrminalus accusativus — repcritur. ^Vitiuin orluni e compcildiis scribendi. — 7) Cod. aeneam (sic) huminum quisquisquam (sic). Asc. Aenean /lominum ijuisquam, ut dedimus. At P. ^enenii num quiscjuam, niendose.For- lasse scribendum ; Aentan num hominuin q- Locus cst
Virg. Aen. X, 65. — 8) Virg.Aen.III, 295. — 9) Virg. Aen. 111,297. — 10) C.oi..hreue s. — 11) Cod. et Asc.PfAore in- nitu. Locus est Virg. Georg. III, 94. — 12) Horat. Od. I, 30, 2. — 13) Cod. latinuquidem. Asc. Latina quidem. P. //: Latinis quidem. — 14) Virg. Aen. VIII, 668. Ad- dit P. : et te, Catilina, minaci ; (juae igiiorantur a Cod. Asc. — 15) Virg. Aen. I, 372. — 16) Addunt P. Asc. semper. — 17) Virg. Ecl. IX , 2. — 18) Virg. Aen. X, 649. — 19) Virg. Aen. I, 97. — 20) Cod. Lon- ga est , nisi quia et , atque ila ctiam Asc. longa quia
i
UB. I. SEGM. IV. 55
et:
Quofugis, Aenea^^. E littera vocativi casus longa est, Graeci dumtaxat nominis, ut:
Tydide, mene lUacis^^. Nec inmerito longa est, quia-" et in nominativo singulari producitur. Latina sane si fuerit, bre- vis est , ut :
Turne, quod optanti^^- et:
Aeole namque^^. i littera terminatus vocativus singularis interdum brevem habet, interdum longam. Brevem in hoc:
Ti/bri pater'^^ ; et:
O crudelis Alexi^^; et:
Daphni, quid antiquos signorum suspicis^. Item genere feminino, ut:
//•/, dccus coeli^^. I.ongam in hoc, ut":
Aiinc lacus tantos te, Lari maxime^'^ ; recte hic producitur postrema, quia nominativus ri et postea us syllabis explicatur, hoc est, hic Larius, huius Larii. Ergo ea nomina producuntur-" i Htteram, quae in genitivo duplica- verint. Nam quae '" is syllabam habuerint, eodem casu genitivo corripiunt''. O httera terminatus vocativus nominativo congruit. — U littera terminatus Graecis nominibus longam habet, ut:
^uo res summa loco, Panthi^"^? Neutro vero genere nominativo atque accusalivo respondit^' nominum Latinorum.
Vocativus singuiaris Latini nomiuis sive Graeci, quacumque fuerit consonante tinitus , brevem habebit ut nominativus.
23. Ablativus singularis qualibet vocaU terminatus, ultimam sjllabam longam habet'', praeter e litteram correptam; haec enim sola in isto casu duplex est. Producitur vero specia- liter, si nominativus habuerit es syllabam longam et genitivum suum e et i syllabis [1400] explicuerit, ut macies, maciei, spccics, spccici, ut:
Cum subito c silvis^'' macic conjecta^^ ; ut:
et P. — 21) Virg. Aen. IX, 6- tll ante v. Tume abest 3o) Asc. fjuiim. — 31) Sic omncs , etiam Cod. Sed
a Cod. — 22) Virg. Aen. I 65. Tibi addunt Cod. lcgenduni videtur: Nam qiiae U s\llahcim habuerint
ct Asc. — 23) Viig. Aen. VIII, 540. — 24) Virg. eodem casu, vuca/iuo conipiunl. — 32) Virg. Aen. II,
Ecl. II, 6. — 25) Asc. ct P. Dcip/ini quid anliquos, 322. — 33) Ira Cod. et Asc. renpundtt P. — 34)
nibil praelerea. At in Cod. addunlur duae lilterae ini- Ilic ordo in Cod. At Asc. P. quacunque consonanie Jini-
liales *. /•., fortasse pro *. *■. nam in lioc Cod. .» et r ius fuerit. — 35) longam habet uUimam s\llabam
saepe discerni ncijueunt. Nisi forle Grauimaticus voluit Asc. ct P. — 36) silvis Jiaec scriplura ubiijue in Cod.
signorum respicis , (juod tamcn niinus est |irobabile. — s)ivis P. Asc. Locus est Virg. Aeii. III, 590- — •'''/
26) Virg. Aen. IX, 18. — 27) 6"/! abest ab Asc. etP.— confecla suprema P. confectus Asc. ullima voce def.
28)Virg. G. U, 159. — 29)Sic.Cod. et A8C./jro(/acw«<P.— conf. (sic) Cod. omissa ullinia v. —
56 PROBI INSTITUTIONUM GRAMMATICARUM
Causa fuH, ncqne enlm spcclc famuve^. Potest etiam in his produci noiiiinibus, quae genitivo casu ab hac declinatione desciscunt, ut haec famcs, Jiiiius famis ■ nam longa est ultima nomiuativo et ablativo, ut:
Hacc crut illu fames^; et:
.^missis , ut fama , apibus morhoque fameque '. In aliquibus nominibus, es syllaba ut in nominativo brevis est, ita et in ablativo^, ut:
Iinpius haec tam culta novulia miles^ ; et alibi:
Jngcntcs, uterumque armato miUle conplent^. Inveniuntur etiam nomina, quae in ablativo postreraam e litteram vocalem corripiunt, cum in nominativo longa sit, ut:
Rupe sub aeria'' : et:
Mole tenet scojmli^; quare in his ambiguitatibus auctoritas inquirenda est. Verum si in nominibus Graecis ablativum nostrum, quem illi non habent, forniaveris; novissimam sjllabam brevem esse intelleges', ut:
Daphnis me 7nulus iirit; ego hanc in daphnidc luurum^"; et:
Postcra cum primo lustrubat lampude tcrras^^. Latina vero nomina, praesertim ea, quae nominativo cs et genitivos tis svllabas recipiunt, in ablativo casu semper brevem habent.
Segm. V. D e n u m e r 0 p l tt r a l i^^. 1. Plurali numero in ultimis nominum syllabis nullani difficultatera reperiea, Etenim noralnativus accusativus et vocativus omni in genere, exceptis nominibus Graecis et neutro genere nostro, postremara sj-Ilabara semper longam recipiunt. Graeca enim et neutra semper brevem nominativo casu, ut:
Ti/rrhcnique omncs^^; accusativo :
Arcadas accensos monitu^*; vocativo :
Arcades haec incpiit^'". Feminino item genere per nominativum casum, ut:
1) CoJ. ■•ipecie f. ( sic ) potesl. Asc. et P. adilunt Virg. VII, 148. Ceterum primo Cod. Asc. P. ut dedl-
movetur, quod ignoiat Cod. — 2) Virg. Aen. VII, mus; apud Virg. /j;/ot«. — 12) Haec inscriptio in Cod.
128.— 3) Virg. Georg. VI, 318. — 4) Haec iusto brevius extra ceterorum contincnlem scripturam. — 13) Locus
prolata. Forlasse omissa baec: brevein e facit. — est fortasse apud Virg. Aen.XI, 171. ubi tamen: ryrr/ic/ii-
5) Additur habebit iii Asc. P. Sed versura llniri in qtiediices; Tyrr/ienum exercitus omnis. Vel ibid. v. 93. Cod. et ultimum voc. in margine scriptum csse po- ubi Probus lortasse sic legit: Tum moesla phcclanx tuisse , nou reticebo. Locus est Virg. Ecl. I, 71. — Teucrique secjuuntur Tyrr/ienique omnes et versis .dr-
6) Ita Cod. complent Asc. et P. Locus est Virg. ccuies armis. Nunc vulgo Icgunt : Tyrr/ieniqiie duces. Aen. II, 20. — 7) Virg. Georg. IV, 508. — 8) teiunt — 14) Ita Cod. Arcades Asc. et P. Cf. Virg. Aen. X, P. Sed cuni Cod. consenlit Asc. Cf. Virg. Aen. VII, 589. 397. — 15) Virg. Aen. X, 491. — 16) Add. Asc. et P. — 9) Ita Cod. vulgo inlelliges. — 10) Virg. Ecl. VIK, armis, quod abest a Codice. Locus est Virg. XI, 660. 83. — 11) lusirabit Asc. P. recte lustrabat Cod. Cf. — 17) Metuenteis P. metuentis Cod. et Asc. Cf. Virg.
LIB. I. SEGM. V. 5t
Pulsant, et pictis hellantur Amazones^^. Et tamen Graeca nomina, quae nominativo casu plurali novissimam syllabara longam per diphthongum habent, hanc quoque in accusativo producunt, ut Virgilius: [14011
Arctos Oceani metucntis aequore tingi ^*. Item cs syllaba, ut supra diximus, Graeca, brevis est in accusativo:
Cyclades et crebris legimus^^; et vocativo, ut:
Aymphae noster amor Libethrides^^ ; et: ^- . , . .
JSaides indigno .
Neutro genere iu casibus supradictis sine ambiguitate brevis est Graecis Latinisqne nominibus per nominativum, ut:
Carmina vel caelo possunt^^ ; per accusativum, ut:
Arma manu^^ ; per vocativum:
O patria, o divum domus-". Graeci etiam nominis exempla subiciamus ^'. Ennius in primo:
]\am latos ^^ojmlos res afque poemata nostra Cluebant^\ Et in Virgiiio:
Arcuda piscosae cui circum Jlumina Lernae ^.
2. \ominativus phuahs i Uttera terminatus duas formas liabet, ut:
Cunctique fremebant^* ; aut interdum duplicem, ut:
O socii , ncque enim ignari sumus ante malorum^.
Utraque tamen forma novissimam sjllabam longam recipit. Geminata autem i littera paenulti-
mam sj^Ilabam brevem facit. Huius autem declinationis rationem^" in genitivo singulari plenissime
disputatum est. Nominativus pluralis'^' diphthongo linitus seniper longam habet.
3. Genitivus pluralis semper brevem Latino seu Graeco nomine, sed huic aut positio subvenire debet, ut longa fiat, aut a vocali excipi, ut sjnaloephara '^ faciat, sicut in accusativo singulari'^ diximus. — Dativus et ablativus pluralis™ duabus tantum, sed diversis, sjUabis ter- minantur, is et bus. Is sjllaba^' semper longa est, sed haec interdum unam Hitteram habet, ut:
Georg. 1, 246. — 15) Virg. III, 127. ubi tamen edi- Virg. Aen. XII, 218- — 24) Viig. Aen. X, 96. — 25)
tur Cycladas. — 16) Virg. Ecl. VII, 21- Cod. Lybe- Cod. Iiabel: numus uu (sic) deliL-iente ullimo vocabulo,
ilirides. — 17) Naiades P. naides Cod. Asc. Locus quod tamen in margiiie scriptum esse potuit, iiam fiuit
est Virg. Ecl. X, 10. — 18) Cod. habet; Carmina uil versus. Locus est Virg. Aen. I, 198. — 26) Ita Cod.
caelo p. per acc. Asc. Carminu vel coelo p. q. Per acc. Asc. P. Putabani olim scribendum esse : Ad — ra—
P. add. deducere liiiiam. Locus est Virg. £cl. VIII, 69- tionem, sed probabilius est, legendum esse: ratio —
19) Virg. Aen. VIII, 220. — 20) Virg. Aen. II, 241. dispulata est , orto eiTore ex non intellectis ultima-
Addunl Asc. ct P. plura. Illa sic: duium dumus llion rum syllabarum compendiis. — 27) Cod. Nominutivus
inchla htllo Moenia; haec ita: lliuni et iiichta bello singul. (sic) sed falsum est. — 28) Cod. s\nalifam. —
M, — 21) Ita Cod. subiiciamus Asc. P. — il2) Eini. 29) singulari addit Cod. — 30) Dativus pluralis et
fragm. cd. Hesscl. pag. H. nbi cluebal. Ne a/.i^cdog ablalivus P. et Asc. — 31) Is ante v. syllaba deest
sit versus alter, legendum forlasse Cluutbant. — 23) in Cod, —
Grajimat. 1,AT. I. "
58 PIIOBI IXSTITUTIOiNUM GRA.MMATICARUM
It comes et parihits curls i^estigia Jigit ^ ; - '[
interdum duplicem secHndum singularis genitivi- et nominativi pluralis formam, ut:
Corrcptis subilo mcdiis^ ; ut et*:
Saxum ingcns iiolvunt alii'" radiisque rotarum. Hic quoque casus , ut nominativus pluralis, paenultimam brevem facit. Bus autem syllaba sem- per brevis est, paenultima quoque corripitur. l)e postremis sjilabis" jiominum, in quan- [1402] tum voluimus, disputatum est; nunc ad pronomina veniamus.
S E G M. \T. D e P r 0 n o m i n e.
1. Pronomina quoniam non plurima sunt, neque multiplicibus sjllabis late distenta, idcirco non tantum de postremis sjllabis eorum, sed de omnibus «lispntabo. Pronomina perso- nalia sunt haec: ego, tu, ille. Primae personae ego, duabus brevibus constat, ut:
En ego victa silu^ ; et:
Hic ego namque tuas sortes^. Aliquando tamen ultima longa esse potest secundum naturam 0 litterae vocalis, quae frequenter in ultimo quidem" produci quam corrij^i potest. Genitivus huius pronominis ex brevi et longa constat :
Sccuri j)elagi atque mei^'^. Dativus interdum ex duabus brevibus constat, ut:
Est milii namque domi^^; interdum ex brevi et longa, ut:
Uic age namque mihi fallax ". Hoc autcm regularitcr accipiendum est, quod haec pronomina: nj//i/, tihi , novissimas syllabas et corripiunt et producunt^'. Longae sunt in his versibus:
Dic age namque mihi^*; et:
Aeole namque tihi^'. Breves in his:
Sunt mihi bis scjitem^^ ; et:
Nam tibi Tymhre caput". Accusativus, vocativus et ablativus'" longam habent; me, o et a me", ut:
1) Virg. Aen. VI, 159. — ^)Sic Coi.genitivisinffula- et Asc. — 10) securi Cod. securiis Asc. et P. Cf.
/•isAsc.l'. - 3) Virg. Aeii.X, 407. — 4)[laCod. etP. £f Virg. Aeu. VII, 304. — H) Virg. Ecl. III, 33. —
Asc. reclc. — 5) Adduni rac/ii.yijue rolarum Asc. V. ^iuiie 12) Virg. Aen. VI, 343. — 13) IJi producuiit et
a Cod.igiioranlur, sediiecessaria esse vidoiilurproptcr vo- corripiunt Asc. et P. — 14) Virg. Aen. VI, 343. —
ccmra(/iV.9, quaeexcin|.luni continel. Virg. Aen. VI, 616. 15) Virg. Aen. I, 65. — 16) Virg^ Aen. I, 71. — 17)
— 6) Errore typograplii apud P. icgilur syllaba. — 7) Et ante versuiu deest in Asc. et P. Versus legitur Virg.
Virg. Aen. VII , 452. — 8) Sortes add. Cod. Cetcrum Aen. X, 394. Apud Virgil. in noslris edd. conslanter
apud Virg. legilur iluas. Cl". Virg. Aeu. VI, 72. — • TJiymbre legitur, atque ita etiam in Putschiana Probi.
9) tam produci quam corr. P. tam uesciunt Cod. — 18) Haec in Cod. sic scripta exstant, ut vocabulum
LIB. 1. SEGM. VI. 59
Me, me, adsum qui feci^; et:
O dccus Italiae'^^ ; et:
Me duce Dardanius". Item pluralis nominativus et accusativns primae et secundae personae sjllabis longis constant: i^os et nos. Genitivus in omnibus personis ni littera terminatus brevem liabet ultimam; i littera lini- lus longam, ut:
JSil noslri misei^ere''^ ; et:
Alque utinam ex vohis unus nosirique fuissetn ^*. Dativus et ablativus duabus longis constant.
2. liem secunda persona nominativi singu!ari,s longam habet, ut:
Tu quoque^^. Genitivus ex brcvi et longa constat, ut:
O gcnilor ncc te miseret gnatique tuique ^. De dativo, ut supra dictum esf. Accusativus et ablativus longa constant, ut:
Te quoque 7nagna Palcs'^. Tertia persona ille, illa, illud nominativus casus singularis novissimam sjllabam brevem [1403] habet in omni genere, ut:
llle meum comitatus ilcr"^^; et:
llle vel intactae segetis'^^; et:
Ver illud erat^. Genitivus dactj^lum recipit, ut:
llVms arma^^; sed mediam metri causa corripuit, quam in prosa producimus; potest alibi ergo media longa poni. Accusativus trochaeum^'^ recipit; dativus et ablativus spondium^^ Nominativus et accusati- vus phiralis genere mascuhno et feminino duabus longis constant; neutro vero genere ex longa et brevi, ut:
Illa manent inmota locis^*. Genitivus omnium generum ex duabus longis et brevi constat, dativus et ablativus ex duabus longis^".
vocativu.f priore parte deletum et pro eo suprascriptum Ecl. X, 35. — 25) Virg. Aen. Vir, 1. Versum integium
sit ahla; ita ut videatur librarius scribere voluisse: exhibel P. — 26) Virg. Aen. VII, 360. ubi legitur:
accusallvus ablativus. SeJ sequentia osteiidunt, eliani nataeque tuique. — 27) Virg. Georg. ill, 1. — 28)
V. vocaliuus addendam fuisse. yJccusativus et ablali- Virg. Aen. VI, 112. — £9) Virg. Aen. VII, 808. —
vus Asc. P. — ly) me et a /»< Asc. P. — 20) Virg. 30) Virg. Georg. II, 338. — 31) Virg. Aen. I, 16.
Aen. IX, 427- — i'l) Hoc totum exeniplum abcst ab 32) Cod. h. 1. tiocheum, sed alibi semper tioc/iaeiim.
Asc. cl P. Legitur Virg. Aen. XI, 508. — 22) Virg. — 3S) Ita Cod. Spoiuleam exliibent Asc. P. — 3-i) Iii-
Aen. X 92- — 23) Cod : Nihil nostri miserere. Lo- motu Cod. iminola Asc. P. Locus est Virg. Aen. III, 447.
cus est Virg. £cl. II, 8- — 2t) Cod. noslrique. Virg. — 33) dativus — longis. liaec verba add. Cod.
H*
60 PROBI INSTITUTIONUM GRAMMATICARUM
3. Infinitae qualitatis pronomina, quis vel qui, quae vel quod^ vocali finitae syllabae longae sunt, consonanti breves, ut:
Scd quis ud Hespcriae^ Genitivus omnium, eo quod i littera vocalis duplicis consonantis loco ponitur, ex longa et brevi constat, ut:
Cuius Aristaeo quoniam est oblata facultas^. Dativus interdum ex duabus brevibus, ut:
Et cui putre solum^; interdum ex brevi et ion;2^a, ut:
Nunc locus arvorum ingcniis quae robora cuique^ in synaloepham longa. Accusativus brevem postremam recipit; ablativus in omnibus pronomini- bus et gcneribus longam. Nominativus pluralis longam naturaliter capit ultimam sjllabam mascu- lino et feminino genere; neutro autem tribus casibus brevem, ut illa •". Genitivus ex longa et brevi' constat, quorum vel quarum, ut:
Externi veniunt, quorumque ab stirjte nejwtes^ ; et:
Quarum quae fandi doclissima Cymodocea^ . Accusativus masculino et feminino longam habet, quos vel quas, ut:
Quas e^o'". Dativus et ablativus, si is sjllaba terminantur, iambum recipiunt, ut:
Quis anle ora ijalrum^^; si bus, pyrrhichium, ut:
Hic quibus invisi frulres '^
Item talis et qualis, tale et quale eiusdem infinitae qualitatis recipiunt nominativo et genitivo singulari trochaeum, ut:
et:
et: et:
Tulis in adversos^^; Quulis erut^* ; Tale tuum nobis carmen^' ; Quule sojmr fcssis '^
1) Tta quidem etiam Cod. Sed non dubium est, quin cst: Extcrni veniimt qiiorumqUe a. s. p. et quarum
scribciidum sit: qiiae , quid vcl qiiod. — 2) Virg. sic verboruiu iuitiis iiolatis. Quid tamen ultima /).
Acn. 111, 186. — 3) Virg. Georg. JV, 437- — 4) illa sibi velit, nou cxtrico. Apud Virgilium duo sunt
Virg. Georg. II, 204- — 5) Cod. ila exbibet: Nunc versus: Aeu. VII, 98. Externi veniunt generi , qui
locus arborum in synalifam longa. Mauifestum est, sanguine nostrum Nomen in astra ferent , qucrum-
rcquiri totum vcrsiculurii, quem exliibent Asc. P., quia que ab stirpe nepotes cet. — 9) Cod. Labet: fandl
extremum vocabulum pro exemplo cst. Sed etiam re- d. c. sic litteris initialibus tantum scriptis. Cf. Virg.
liqua corrupla; et jilura excidlsse videntur. Locus Aen. X, 225. — 10) Quas cgo. Ita Cod. et Asc. Sed
est Virg. Georg. II, 177. ^ — 6) Deest ut iu Cod. — P. : Quos ego , scd motos. llaud dubie alium locum
7) Cod. ex brevi et longa ; sic lincolis su])ra scriplis in mente Labuit Grammaticus , quam qui est Aen. f,
ordinem verborum nolavit librarius. — 8) In Cod. 135. — 11) Quis anle ora. Nou jutelligo, quomodo
LIB. I. SEGM. VI. 61
Accusativo trochaeum recipit. Dativo et ablativo spondium", tali et quali. Plurali [1404] numero nominativus mascuiino et feminino genere sponilium recipit, neutro dact^lum, ut:
Talia per Lalium^^; et:
Qualia multa mari nautae^^. Accusativus masculini et femini generis spondium liabet, ut talis et qualis^". Caeteri omnes dact^ium recipiunt.
4. Item minus quam finitae qualitatis pronomina: /s, ea, ifl, masculino et neutro ge- nere nominativus singularis brevem sjliabam recipit, feminino utrasque brevis'*'. Genitivus omni- um trochaeum capit , eius ; dativus iambum, ei; accusativus p^rrhichium, eum vel eam; abla- tivus iambum, ab eo. Item pluraliter^" nominativo casu masculino quidem genere longa est et una fit syllaba de duabus vocaHbus, ut ii; genere feminino iambum recipit, ut eae; neutro pyr- rhicliiura. Genitivus casus in omnibus generibus amphibrachym"; accusativus masculino et fe- minino iambura , neutro pjrrhichium ; dativus et ablativus iambum.
5. Item pronomina finita: iste, ista, istud. Nominativus singularis omnium generuni novissimam brevera recipit. Genitivus palinbacchio "*constat interdum, ita ut media longa sit, istius; interdum dactjlus poni potest, ut media sjllaba corripiatur, ut:
Illius arani" ; et:
Ipsius ante oculos^^. Dativus spondium habet, accusativus trochaeum, ablativus spondium. Item pluralis nominativus masculini et femini generis recipit spondium, neutro trochaeura; genitivus palinbacchiura ^'. Ac- cusativus norainativo consentit. Dativus et ablativus spondio constat.
6. Item pronomina possessiva: noster, vester, nostra, vestra, nostrum, vestrum. No- minativus singularis ubique trochaeum recipit, genitivus spondium^^, dativus eundem, accusativus trochaeum, ablativus spondium. Pluralis masculino et feminino geiiere nominativus spondium habet; neutro tribus casibus similibus trochaeum; genitivus palinbacchium^'', accusativus caeteri- que spondium.
7. Item triptota pronomina: sihi, se, a sc. Sibi pronomen dativo casu utroque nu- mero frequenter duabus brevibus constat, ut: [1405]
Hoc sibi pulehra suum^^; interdum ex brevi et longa, quemadmodura est, mihi, libi, quorum de natura supra dictum est, ut Calvus in lo:
Mens mea dira sibi praedicens omnia vaecors^^.
iambum recipere dici possit quis. Fortasse scriben- Hmhacchio Asc. P. — 25) Virg. Ecl. 1,7.— 26)
dum /on^am recipiujit. Locus est Virg. Aen. 1,95- — Virg. Aen. I, 114. — 27) Ila Cod. Vjde cjuae
12) Virg. Acn. VI, 608. — 13) Virg. Aeii. XII, 456. — 14) paullo ante notaviraus. Paliinhacchium Asc. P. —
Virg. Aen.II, 274. Jlei mihi, qualin erat. — Ift) Virg.Ecl. 28) Cod. b. 1. ■■spuin/eum, et sic paullo post. Nos
V,45. — 16) Virg. Ecl. V, 46. — l7).S/)o«(//«/« Cod.utsupr. constanliae caussa spoiuliiim, ut anlc, scripsimus. —
Atque ita sempcr. S/wtu/eu in Asc. P. — 18) Virg. Aen. 29) Pa/iiihacchiwii. Ita Cod. V. supra. — 30)
VHI, 18. — 19) Virg. Aen. VII, 200- — iO) Ila Cod. Virg. Aen. VI, 142. — 31) Ca/nus in lo. Sic iterum
et Asc. Ta/eis et qua/eis P. — 21) Ulrasquc breves h. 1. Cod., quicum consentit Asc. tjuac io. Putscbius
Asc. ulrasque breveis P. Ego Cod. secutus sum. — pariter, ut sujira Ca/vus iii X. Cetcrum vaecors
22) Cod. item pt nominativo (sic). — 23) Ita Cod. scripsi c Cod. et Asc. vecors P. — Asc. P. — 24) Ita Cod. Lic et paullo inferius. pa-
62 PROBl IXSTITLTIOMJM GRAM.MATICARUM
<Se, autem et, o sp, utioqne itein nuniero svllaba longa con«tat.
Item piononiina: Siiiis, siia, siiuin , nominatlvo siiigulari pyrrhicliium recipiunt; et neu- tro genere « iittcra gcniinatur, ne sit verbum, ut:
AiigHriuniquc suii.n^. Genitivo. dativo , sive ablativo, iambiim; accusativo pjrrbichium. Item pluraliter* masculino et feminino iambum recipit; neutro tribus casibus, pyrrliicliiiim. Geniti\us amphibrachym ' ; caeteri vcro casus iambum.
8. Item pronomina fmita atque «lcmonstrativa: lUc, hacc, Jwc. Nominativo singulari masculino sive neutro gencre eadem svllaba brcvis est, feminino longa. Genitivus casus omnium trochaeum recipit, non tam natura qiiam positione, quod i httera duplex sit, ut:
Huius odoralo radiccs inquoque *. Dativus pyrrhichium huic''; sed possunt anibae svllabae in synaloephara cadere, ut:
4lque hiiic resjjonsuni jjaucis iia rcddidil''. Accusativus et ablativus brevcm' sjllabam recipiunt natura, sed positione longam. Item plura- liter, hi, et hac, et hacc, nominativus longam recipit; genitivus ex longa et brevi constat, cae- teri omiies s^Uabam longam rccipiunt.
Item prononiiiia possessiva et ad aliriuid refcrcntia: Meus, mca, mcum; nominativus sin- gularis sive accusativus et vocativus pjnSiichium recipiunt, genitivus sive ablativus iambum. Plu- ralis nominativus et accusativus et vocativus, masculino et feminino genere et brevi et longa con- stat, neutro ex duabus brevibus. Genitivus oinnium ex^ brevi, et longa, et brevi. Dativus et ablativus ex brevi et ionga, ut:
Sive nieinn cvrpus spoVudum lumine jnrwis, Rcddc mcis''.
9. Item pronomina: quantus, tantus, nominativo casu singulari, et accusativo, ultimam brevem recipiuut, ut:
Quantus ab occasu^^. Tuntus amor fcjroe". Feminino et neutro genere supratlictis casibus, eadem syllaba brevis est. Genitivo quoque brevis, dativo et ablativo longa. Item phiralis nomiiiativus accusativus et vocativus masculini et [1406] feminini gencris longam habent naturaliter ultiinam; nam priina positione fit longa. Neutro vero gcnere his casibus brevis erit ultima; genitivus onniium ex duabus longis et brevi ''^ con- stat, ut:
Miscrcrc laborum Tanlorum '^ ;
1) Virg. Aen.VII, 260- — 2) Co^. /leni pl masca/ino, csl adqiic pio alquc. Locus est Virg. Aen. VI, 672. sic ijcr conipontliuui. — 3) amlibrac) m Coil. amp/ii- ^^ ^ , , '" r ■ ^ ,, , ^ ,
l,i:ac/nmA,c.en\—4)ILiia.odo,olora</ice.i,iquoqae. — ^) Cod i;T^.i' ( s,c ) sy//abam. Ceterum locus
Sic pVaeclare liunc versum exhibel Cod. xNam Asc. >"endosus; forlasse legendum: sed et posiUoue. — 8)
cl P': Iluin. odo,-ato radix est. Ceterum i.iqaoque ^' "'^^'t ^od. I eest ni Asc. el P. — 9) S^ve meum.
anliqua scriplura pro incoque. Locus est Viri;. Georg. ^^'^ °""'«^- ^pud Virg. Acn. XII 935 seq Et me seu
IV, 279. - 5) £>alivu., pyrr/iic/uum /luic. Sic. ^"'■/'"* "^^- "^"'''« "'""'* ''"^''"'' '"''''' '""*' ^°^»
Cod. et Asc. Dativu.v iambum /mic P. Recte ^yr- ^^''- " '") ^"S- ^"'^- ^^' 668. Ceternm ,n Cod.
rhichius dicitur /luic. Nam ut in /lic et /loc syllaha ^f "''"'"■ ^'''■^ ""^ ^- ""'""• " , 1') V'''S- Georg.
bievis est, sic etiam ultima in /luic. — 6) I.i Cod. 1'' 301- — 12) Cod. meudose: «■-v duabus brevibus et
LiB. I. SEGM. \ II. 63
dativo et ablativo extreina longa est.
Noii iiimerito'* pieraque proaoniina comprehcndi, ut aliquantuluin patesceret naturalium ratio sjliabarum; caetera autem ex his facile colligiintur.
Segm. YII. D e V e r b o.
1. De uhimisi sjllabis iliciin paene ukimisque'" verborum. Veiba omnia cunctis significatio- nibus coniugationibusqiie, modis, temporibus atque personis decem litteris terminantur vocalibus quinque, consonantlbus quinque"'.
A littera vocali semper producta, ut:
Da nunc Ty^nbre puler". E littera producta, ut:
Tii vatcm, tu, diva, mone^^ ; e littera^" concpta, ut:
Eh age segnis'^''.
1 Ilttera semper producta, tempore praesenti, ut:
Namque sub Ocbulia memini'^. Praeterito perfecto, ut:
Laeta dedi^"^.
O littera frequenter producta, ut:
Luslra domosquc truho"^ ; aliquando correpta; nam ut superius dictum est, o littera po?!trema vocalis in nominativis casibus noininum sive pronominum, personis quoque verborum, et corripi, et produci potest.
y littera seinper longa, sed haec in verbis inpersonalibus invenitur, ut chtmutti et monitu. Cuius declinationis forma apud \ irgilium nostrum non facilius invenitur.
2. Item de consonantibus verba jm littera terminata brevem syllabam recipiunt, cuius rationem supra memoravi , ut aut in sj^naloephain cadat , aut positione longa reddatur syllaba.
C littera terminata saepe producitnr", ut:
Duc, age, duc ad nos^'^; et:
longa. Ego Asc. et P. seculus sum. — 13) Vii!?- cct. Quae nos recepiiiius, Cod. et Asc. exliibent. —
Aen. II, 143 secj. — i4) Cod. Jmnerilc, ut semiier. Im- SO) Sfgnis Cod. Asc. P. Locus est Virg. Georg. III,
mtrilu k&c.Y?. — 15) E Cod. scri|)si /)«<■«<■ ullimiscjiie. 42. — 2i) Su6 Otbalia. Sic Asc. P. sic etiam Cod.
Asc. ['. penulliniiiique. — 16) Asc. el P. cunsonanti/nis si recle enotavi. Sub Oeba/iac Virg. Georq. IV, 125.
lotidem. — 17) Scribitur h. 1. in Cod. i\mt/i_)mbre. — 22) Virg. Aen. JX, 89. — 23) Virg. Aen. 111,647.
Locus est Virg. Aen. X, 421. ubi nuiic editur: Z>a — 24) Producitur Cod. Asc. producuntiir P. id quod
ntinc, T/i\bri, paler. h\ Asc. esl : Da nunc T/nm- iaud dubie ialsuin, quuni sequalur curripilur , ubi
brace pater. — 18) Virg. Aen. VII, 41. — ' l^) ""lla varietas. — 25) Virg. Georg. IV, 358. — Omnis liic locus sic legitur apud P. ; E lillera mudo pruducta, ul, Tu vatem lu diva mone; modo conepla
64 PROBI IXSTITUTIONUM GRAMMATICARUM
Dic age namque mihi fallax^ ; intetdura coiripitur, ut:
Fac crgo ut fuerit'^. In aliis personis temporum et mocloruui eadem sjUaba ita ut imperativo raodo' et corripi et produci pro sua natura potest.
As vel cs syllabae* in omnibus verbis et coniugationibus, praeter, sum, et quae ex ipso [1407] nascuntur, ut adsum j)rosum, quia^ et defectiva sunt et coniugatione carent, semper producuntur, ut:
f ici7iosque ignare paras invadere portus^ ; et:
Formosam rcsonarc doccs .4maryllida silvas^. At in illis defectivis verbis brevis est, ut:
Huc adcs o Galutca^. Is syllaba si fuerit tertiae coniugationis productae, producitur; etiara in monosjllabis verbis, quae coniugatione carent, potest svllaba protluci, ut:
Jis ct Tarquinios^. At si fuerit tertiae correptae, corripitur, ut:
His germana midis oncras atqiic ohiicis hosti^". Mu^ vel tis sjllabae plurali numero inveniuntur, sed semper breves sunt, ut:
jSox ruit, Acnca , nos flcndo ducimus horas^' ; et:
Lumina lahcntem caclo quae ducitis aimum^-. Verba r littera terminata, qualibet praecedente vocali, novissimara sjllabara brevem recipiunt: ar syllaba, ut:
Inferar et quos Sidonia vix urhe revelli^^. Er sjUaba, ut:
magicis invitam accingier^^; Or, ut:
Tcstor tdrumquc cajmt^\ Vr syllaba, ut:
Ducitur infclix aevo 7naturus Acetes^^. T littera postremam semper brevem syllabam reddit, praecedentibus tribus vocalibus, a, e, i; ut:
Lydorumque munus coUcctos armat agrestes" ; et:
l)Cocl.: Dlc age namque /Hi/i/y. sic liltera iniiiali inadere purtiis. Cod. invadere p. sic puncto ad litle- nolato ultimo vocabulo, quod deesl inAsc. et P. Cf. Virg. ram ultiiui verbi iiiitialem posilo , ut aliquoties nota- Aen. VI, 343. — 2) Fac ergo ut fiierit. Ila Cod. et P. lum. Locus esl Virg. Aen. IK, 382- — 7) Virg. Ecl. £rgo J'<if ut fucrit A.SC. Locum apud Virgilium invenire I, 5. Si/vas Cod. sy/iias Asc. P, — 8) Virg. Ecl. IX, uon polui. At solet Granunaticus, si aliuni poetani iutel- 39. Tolum locum ila exhibet Cod. : JEt in i//is defc- ligit, nomeu ponere. Fortasse autem legeiiduin: fac ctivis verbis est, et huc ades, o Ga/atea. Prius illud ergo Lt fuerit, ut duo priora verba finem versiculi et exLibet eliam Asc. Voc. brevis ob simile anlece- faciant, posteriora versum alterum incipiant. Fac dens excidit in Cod. — 9) Virg. Aen. VI, 818. — enim corripitur. — 3) Sic Putscbiiun secutus dedi. 10) Cod : ubicis osti. Locus cst Virg. Aen. IV, 549. Iii Cod. esl: ita in imperatwo modo cet. Asc. ita — 11) Virg. Aen. VI, 539. — 12) Virg. Gcorg. I, imperalivo m. — 4) S\//aba P. Asc. Cod. discrle s\/- 6. — 13) Infcrar scripsi e Cod. et Asc, Insequar P. /abac. — 5) Adsum, el , prosum quac tt P. jSos Finis versiculi in Cod. sic legitur: vi.x u. u. Locus Cod. et Asc. secuti sumus. — 6) P. ex errore typogr. esl Virg. Aen. IV, 545- — 14) Cod. magis inviia.
LIB. I. SEGM. VH. 65
Admonet ira dcum^^; et:
Nec Tarnum scgnis retinet moi'a, sed rapit accr^^. Di^putavimus generaliter de postremis sjUabis; nunc specialiter disceptabimus per significationes niodos, tempora, atfjue personas.
3. Prima persona, modo pronunciativo , id est, indicativo, tempore praesenti, activo- rum neutralium verborum, saepissime ^" longam recipit, ut:
Luslru doiiiosque iraho. Secunda persona primae et secundae vel tertiae coniugationis productae scniper producit ultimara s;yllabani, ut donas, inones, audis. Tertiae autem^' coniugationis correptae corripit, ut:
Cuusando noslros in longuin ducis ainores''. Tertia persona omnibus quattuor''^ ordinil)us coniugationum ultimam syllabam corripit. Plurali numero, prima et secunda, in tribus ordinibus coniugationum productis, excepta tertia coniuga- tione correpta, paenultimam sjllabam producunt, novissimam corripiunt, ut donumus, [1408] donutis; monenius, inonelis; audimus, aiidilis. Tertia vero correpta^* coniugatione paenultima semper corripitur, ut:
JSos Jlendo ducimus horas^' ; et:
Luhentem cuelo qui ducitis annum ^^. Tempore praeterito iniperfecto, numero singulari, paenultimam sjllabam in omnibus personis utriusque numeri universae coniugationes longani recipiunt, ut donafjuin , monchum, audiehum, lcgebum. Ilem pluraliter, donahamus, monehumus, audichainus, legehamus. ISovissima sjlla- ba, singulari numero, persona^' prinia semper brevis est, in omnibus coniugationibus, ut cluinu- bum ^** et caetera. Secunda persona singularis omnium coniugationum semper producit ultimam, ut clumahas, monehus, audiehas, rupiehas. Tertia autem persona singularis et prinia vel se- cunda pluralis semper breveni habent, ut clamuhut, clumuhumus, clumahutis. Tertia autcni pluralis posltione longa lit, ut clumuhunt. In defectivis sane verbis si consideres, sum et «rf- sum, vel prosum, paenultima corripitur, ut erus uderus vel-" profaeras. In caeteris personis similiter. Praeteritum perfectum tempus semper longani recipit ultimam, sive i littera postrema simplici prima persona terminatur, ut:
Tityre te palulac ceciiii suh tegmine fagi'^^; sive geminata , ut :
Locus cst Virg. Aen. IV, 493. ubi : magicas invilam 539. — 26) Qui ducitis scripsi cum Cod. Qucie ilu-
accingier aries. £go scriplurani Asc. et P. seculus cilis Asc. P. Cl'. Virg. Georg. I, 6- — 27) Persona
sum. — Ifi) Virg. Ae)i. IV, 357. — 16) Cod. : aeiw prima. Ita Cod. jirima persuna Asc. et P. — 28)
c. ai./illera. Asc. : ducilur infelix aevu maiurus yJcae- Cod. c/amabant sic puncto posito supra n litteraiu.
tes. T /iiera. P. : Ducitur iiif. aevo malurus.Acelcs. Recte vero c/amabam Asc. ctP. — 29) Ve/ CoA.. iubente
T /. Secunduin Codiceni ae\>o confecius Jcoetes scri- inlerposui, (juud deest in Asc. et P. — 30) Cod.
bendum cral. Locus est Viig. Aen. XF, 85- — 17) nieiidose: Tii\re lu palu/ae cecinis sive geminaia.
Virg. Acn. JX, H. — 18) Virg. Aen. XI, 233- — Non nniltum ab bac leclione recedit Asc. : Tiivre tu.
19) Virg. Acn. X, 308. — 20) Cod. saepisse. Locus palu/ae cecinl: sive geminata. \n Codice cecinis esl
<jui scquilur est Virg. Aeii. JII , 647. — 21) Asc. et cecini sub , nam ultiinum vocabulum prima initiali no-
P. L>ero, — 22) Virg. Ecl. IX, 56- — 23) Quaiiuor tatur, ut saepe. Ego P. sccutus suin. Locus est Virg.
scripsi e Cod. quatuor Asc. cl P. — 24) Terlia vcro Georg. IV, fin. coniugatione corrtpia P. Asc. — 25) Virg. Aen. VI,
Gramm.\t. lat. I. 1
6a PROBI INSTITUTIONUM GRAMMATICARUM
Quo fcror ? iindc abii ' ? Soiie autem iiecesse est, quaeiiain coniug^atio ultimam / litteiam debeat (luplicaie. Sola teitia coniugatio pioilucta seu conepta, non tainen in oninibus verbis, gemiuare potest, ut:
Jdpctii ct 7'cneris violavi vulnere dextram^; et ut supra dictum est:
(^iio fcror? undc ahii^? In tertia quoque persona singuhiris^ eandem i litteram duplicat, ut adiit, agnovit, et:
Oljxtipuif^' ; mfjiit cari. Sed in tertia persona singularis, in quibus i littera duplicatur, paenultinia semper corripitur. In prima autem coniugatione producitur, ut claniavi, donavi. \n secunda coniugatione corripitur, ut iiionui, sphndui. Ac si primae coniugationis declinationem hanc induxeris, quae ex [1409] auctoritate, non ex ratione descendit:
Convincto domui^ ; paenultiniam corripies. In secunda persona singularis semper ultima producitur in omnibus ver- bis. In terlia persona coniugationis primae paenultima s^llaba aliquando corripitur, ut:
Inlonuit lacvum^ ; nonnumquam producilur, ut^ armavit , ornavit. In omnibus autem coniugationibus novissima brevis invenitur. Plurali numero prima persona coniugationum onniium paenultimara sive ultimam sjllabam semper corripit, ut:
Hac te nos fragUi donabimus^ ; et:
Itin.vimus Jiospilio '". Secunda persona ultimam semper corripit. Tertia persona paenultimam semper ubique producit, ut:
Et socii amissi pctierunt ". Tertia vero duplex persona, quam alii quartani nominant, paenultimam semper ubique producit et ultimam corripit. ut:
Eomanos ad templa dcum duxcrc iriumphos^'. Praetcrito plusquamperfecto temporCj numero singulari, prima persona paenultimam ultimamque in omnibus coniugationibus corripit, ut donaveram , splciiducram , aiidierum, iunxcram. Se- cunda persona paene ultimam" corripit, novissimam producit, ut:
Audicras ct faina fuit '^ Tertia persona'^ primae consentit, ut:
1) Virg. Aen. X, 670. — 2) Cod. Mpet (sic) cus est Virs. Aen. 11, 693. — 8) Vt addidi e Cod. —
et veneiis utid. sic non perscriptis tribus ul- 9) Cod. exhibet: /lacteiiun fragili Jonuifiinwi. Asc. :
tiniis vocibus. yfppetii et feneiis cet. Asc. et P. hacleiius el fragili duiiavirnua. Cf. Virg. Ifcl. V, 85-
Locus est VJrg. Aen. XI, 277. — 3) Virg. Aen. — 10) Cod. ospilio. Cf. Virg. Aen. 111 , 83- ubi legitur
X, 670. — 4) Cod. singul. voce non perscri- iunginms. — ll) Addunt Asc. et 1'. aethera pninis,
pta. Legain singulari. Sed singularis Asc. P. — quae a Cod. ignorantur. Cf. Virg. XI, 272. — t^)
5) Obstipuit; subiil cari. sed in tertia cet. Ita Cod. Virg. Georg. II, 148. — IS"! Cjd. : persoiia paeiie ulti-
quicuni consentit Asc. iiisi quod Iiaec obslupuit. Sed mam , sed ita, ut paene supra scriptuui sil. Vulgo
V.: Obstupuit ; subiil chari genitoris imago. Sed in t., pcnullimam. — 14) Cod. ; et {"ma fuit (sic). Locus
ila ut prinia vox obslupuil non ad versutn pertineat. est Virg. Ecl. IX, 11. — 16) persoiuie Asc. ct P. —
Cf. Virg. Aen. II, 560. — 6) Coniuncto Asc. P. con- 16) Cod. raptaveratectora. Cf. Virg. Aen. 1 , 483. —
iiincto Cod. Versiculus est, iicscio cuius. Pro versu .. ^ -, * ■ / • \ a
non agnovitP. — 7) Cod. IiUonuit levvum (sic). Lo- ^^) ^"^- conmgationis nominibus persoms (sic). Asc.
LIB. I. SEGM. VII. 67
Tcr circum lliacos raptaverat Hectora muros^^. Plurali nuniero prima persona secundaque in omnibus coniugationibus paenultimam longam et ul- timani Ijrevem recipit, ut flonaveranms , donaveratis ; splendueramus , splendueratis ■ uudicru- 7nus, audieralis; truxcrumus, traxcratis. Tertia persona paenultimam semper corripit ut do- naverunt, truxerunt. Tempore futuro primae et secundae coniugationis in omnibus personis" paenultima sjllaba longa est, ut clumuho^^ , moncbo. Postrema quoque bo sjllaba longa est sed si necesse fuerit, ut pro brevi ponatur, licebit; secundum quod iti prima verbi positione dis- ceptavimus. Caeterae snne personae supradictarum coniugationum utroquenumero novissimam [14101 semper corripiiint, ut chmndjis, monehis • chnnuhil , monehit. At in numero plurali etiani pae- nultima'" corripitur, ut clumuhimus, monehimus; chimuhilis, monchitis. Tertiae^" coniugationis produclas seu coircptae prima persona novissimam sjliabam corripit, ut uudium, rupiam. Pae- nultima vero sjllaba tertiae productae semper corripitur, ut sentiam, audium, ut:
Audiam, et huec Manis veniat jnihi fama sub imos^^. Tertiae autem coniugationis correptae paenultima sjilaba, ut^^ fuerit natura sjllabae in aliis ita alia corripitur^ alia producitur; corripitur in liac:
Mortulem eripiam formam'^^' ; producitur in hac: chicam, scrihum ; quoniam primae sunt verborum sjllabae, nec declinationi- bus inmutatae^'. Secundae personae singularis coniugationis tertiae duplicis novissima svllaba^ semper producitur, ut uudies, scrihes, quae sjllaba verborum ultima^'' ubique producitur; pae- nultima sane sjliaba'^' primae personae congruit. Tertia quoque persona similiter in ambabus"* svllabis consentit. Pluralis personae omnes sine ambiguitate paenultimam semper producunt, et ultimam corripiunt, ut audiemus, uudietis; rapiemus, rupietis'^. Tertiae vero personae paenul- tima sjllaba singularis personae consentit.
4. Modo imperativo tempore praesenti, numero singulari, persona secunda, omncs con- iugationes productae, praeter tertiam correptam, ultimam sjllabam producunt^", ut:
Litus umu ^' ; et:
Tu vatem tu diva mone^^. Tertiae sane coniugationis correptae persona secunda singularis ultimam corripit, ut:
elP.r c. in omnibus personis, vl scripsimus. — IS) clionern iiuilavi. Vulgo enim dislinguilur : natiiia
C/amabo dedi e Cod. Jniabo Asc. I'. — 19) Cod. ■s\//(ibue, iii a/iis ita cet. — 23) Eripiat Cod. et
niendose paenii/iimam. — 20) Terliae rero c. Asc. Asc. contra iiientcin Grammaliti. Cf. Vii-;,'. IX, 101.
P. tero abest a Cod. — 21) Jllanis scrijisi e Oid. — 24) Jiimiitatde sciijisi e Cod. Vulyo immutaiae.
manes Asc. maneis P. Tum Cod. veniat. Asc. P. — 25) Cod. mendose: novissimam s\//abam. — 26)
veniet. Denique Cod.: mi/ii J. si ierliae, hoc est: mi/d Quae s\//abae verhorum u/limae — producitur vitiose
fama suh i mos. Tertiae. Atyue ila molcsliiin illud Cod. — 27) S\//abae Cod. falso. — 28) Cod. in
si, quod Putsch. post vv. sub iinos intiusit, commo- amba/ibus, sed corr. — 29) Asc. etP.: ut audiemus,
dissime follilur. Est eiiiin illud si uihil aliud nisi rapiemus , audielis , rapietis. — 30) Producil vitiose
duac littciac initialcs ulliiiiarum vocc. sub inios, (|ucm- Cod. — Sl) Litus ara P. Scd Cod. et Asc. : /itus
admoduin scm|ier iii hoc Codiic. Asc. cuin Cod. fa- ama, (|uod scri|isimus. Cf. Viig. Aen. V, 163. — 32)
cit: mi/ii fama. Si lertiae. — 2i') li iubcnle Cod. Viig. Acn. VI), 41. Asc. ex errore; Tu auiein lu
interposui. Ucest ab Asc. et P. in secjuentibus dislin- cel. —
I ♦
68 PROBI mSTITLTIONUM GRAMMATICARUM
Contitiuoquc greges t^illis lcgc molliljus albos^.
Tertia persoiia singularis oninium coniugationuni uitimani sjllabam corripit, ut donel , moneat,
audial, rapial. Secuuda persoiia piuralis in prima et secunda vel tertia coniugatione protluctis,
paenultimam syllabam semper producit et ultimam corripit, ut donatc, monctc, tiuditc; uitinia
autem brevis est. In lertia coniugatione correpta ^ uitima et paenultima breves sunt, ut:
Dicitc fclices animac^; et: -^
Cingitc fronde comas \ Futuro tempore numero singulari secunda persona in tribus ordinibus coniugationum pro- [1411] ductis et" ultimam et paenultimam sjllabam semper producit, ut clamato, moneto, andito. lu tertia coniugatione correpta paenultimam corripit, ut:
Postremas metito^. Tertia persona coniugationis primae numero singulari paenultimam producit, si « litterani, quae coniugationem ostendit, liabuerit; eam et aliquando corripit, ut Lucanus in quinto:
Cacsar habet^ ;
et si o vocalem liabuerit, producit, ut donct. Quoniam, ut supra diximus, primae verborum
sjllabae in fundamento, non in declinationis llexubiiitate** consistunt, merito suam naturam paenul-
timo loco custodiunt. At in aliis verbis eiusdem primae cnniugationis , ubi declinatio inflectitur,
paenultima svllaba brevis invenitur, ut clamitct, quacritcl. Caeterae vero coniugationes huic for-
mae consentiunt, ut paenultimam brevem habeant, ut:
Ire ncuue ab terru moncal'^ ; et: ^
Audiat hacc genitor qui Jocdcra fulmine sancit^'*.
Novissima etiani sjllaba, quae t littera consonaute semper finitur, in omnibus brevis est. In
omnibus autem coniugationibus numero plurali persona secunda paenultimam s_yllabam seniper
longani, et ultimam brevem recipit, ut: clamatotc, monctote, uuditote, scribitotc.
5. Optativo modo tempore praesenti et praeterito imperfecto productis coniugationibus
prima persona singularis" penultimam longam et postremam brevem habet: idinam amarem,
docercm, audirem; tertia correpta, corripit paenullimam, ut arripcrcm, cingercm. Secunda
persona iluabus longis terminatur: ulinam amarcs, moncres, cuidires, movcrcs^-. Haec enim
vocales, quibus coniugatio producta cognoscitur, ubique produci debent, praeter tertiam corre-
ptam, quae c htteram correptam recipit. Tertia vero coniugatio correpta paenultimam corripit:
utinum cingercs. Tertia persona singularis primae consentit. Piurali numero prima et secunda
persona onmium coniugatioimm paenultimam iongam et ultimam brevein recipiunt, ut utinain [1412]
clamurcmus, clumuretis ; moneremus, moncrctis- audircmus, audirctis; rupcremus, ruperclis.
l) / ////* lege. Terlia P. filis lege. Teitia Asc. P. — °i) CoHL.-.ut ii e it e r iitqiie al) terraccl. Sccutiis
Asc. iSed CoJ.; ril/is lege ma. tertia. Illud ma suiit suin Asc. et P. I.ocus esl Viig. Gcoig. 1,457- Vv. conuel-
lillerae initialcs ultimaruin vocum illius veisiculi /«o/- hre funem AAAm\\.ixv a.V.\iro (juibus iii Asc. lilterae c. f.
hbus albu.s-, quas igilur voces addiJi. Locus est Virg. legunlur. Ignorantuv ea a Cod. — 10) Foedera f. /'. Siciion
Georg. III, 386. — ^) Correptae Cod. viliose. — 3) Virg. pe^rscriptis vocibus iii Cod.Cf. Virg. Acii. XII, 200. —
Aen. VI, 669. — 4) Cod.: cingite frunJe com. futuro, sic 11) J'/ima persona singulis. p enuitimam Cod. Paullo 11011 peiscripto vocabulo conias. Locus est Viig. Aen. "
Vlir, 274. — 6) El ultimam et paen. Prius et addidi e P°'' ''^«''n ^od. : brerem habuit, sic suprascnpta e vo-
Cod. — 6) Postrema.i merito Asc. Cf. Virg. Georg. ''^^'- ~ ^^) ^'^"""-^* «udires muntres Cod. llaud
II, 410. ubi kgitur: postremus metilu. — 7) Lucaii. '^"'"^ ^'^^^^ scripserunt ultimam vocem 7nui.ures Asc.
Phars. V, 31.— 8) Ftexubilitate dedi e Cod. Jlexibi/itate ^^ ^ ^^^^^'^ V°^^ ^^"''^ P''° vulgalo /tae e Cod. scn-
LIB. I. SEGM. VU. 69
Tertia persona in procluctis coiiiugationibus paenultimam proclucit; in tertia correpta corripit, uti- nam cingcrcnt. Tempore praeterito perfecto et plusciuamperfecto oninibus coniugationibus per- sona prima singularis postremam brevem habet; secuncla per>ona longam; es enim s;yllaba pro- tlucta termiiiatur, ut aiuasses, aiidisses. Tertia persona primae congruit. Pluraliter in omnibus coniugationibus prima secundaque persona pacinillimaur longam, ct postremam brevem habet, ut amusscmiis, amassctis ; rajmisscmus^^ , rapuissctis. Tempore futuro, prima persona paenultimam syllabam in omnibus coniugationibus corripit, ulinam clamitcm , moncam, audiam, cripiam. Si vero prima verbi syllaba in paenultimo loco fuerit, pro natura sui longa invenitur, utinam cla- mcm, vlinam duncm^K A littera corripitur, iit: Flumina amcm silvasque inglorius^^. Ultima omnium semper brevis est. In persona'^ secuiula eadem erit paenultima s^llaba, quae in piima fuerit. Secunda persona, sive es, sive as, svilabas liabuerit, ultimas producit. In ter- tia persona paenultima s_)llaba eadem, quae in superiorilnis erit; uhima vero semper brevis. Plu- raliter autem et prima et secunda persona in omnibus coniugationibus paenultimam longam reci- pit, et ultimam brevem, ut ulinat7i donemus, donclis; 7no7ieanius , moncatis; audia77Uts, audiu- tis; hga77ius, legatis. Tertia tertiae" personae singulari in paenultima syllaba similis invenitur.
6. Adiunctivo modo praesens et praeteritum imperfecliim et'** plusquamperfectum tempus optativo modo "* congruif. Perfectum vero tempus numeri singularis in omnibus personis omnium coniugationum paenultimas ultimasque syllabas breves habet, ut cu77i c/«??j«rc;W//J , c?o/?J«i'em, cla777avcrit ; ut cu/7i tnonuc/im, 777onucris, mo77UC7-il ; ut CU777 audicri77/, aud/cris, audic/'it, ut cu//i sc/'ibseri/77, sc7'i/jseris, scriOscrit. Plurali autem nuniero in omnibus quattuor coniugationum [1413] modis personas duas primam et secundam; cjuae paenultimam semper producunt, ultimam vero corripiunt-". Tertia vero persona paenultimam corripit, ut cti/u do/tavcrint, /nonucri/it, audicri7/t, legeri//t. Tempore futuio alio, (nam duo recipit, quoniam primum futurum tempus futuro tempon modo prominciativo^' consentit) prima persona singularis sola novissimam syllabam longam habet, ut donavcru, /no//ucro; caeterae cluae siiigularis, eadem atque prima, paeniiltimam" brevem recipiunt, utdonavc/o, du//avc/-is. do/iarit. Plurali numero primaet secuiula persona omniumconiugationum pae- nultimamlongam, et ultimambrevemhabent, ut cla///avcri/nus, cla/navc/-itis; //lonucri/nus, 7//07/uer/tis; audicri/nus, uudic/-itis; di.vcrl/nus, dixeritis. Tertia persoiia omniuin, paenultimam brevem habet.
7. Infnntivus modus tempore praesenti productis tribus coniugationibus paenultimam lon- gam habet, ut:
Plausae sonitu/ii ccrvicis a/nare^^. Item duce/-e, ///o/tcre. Interdiim tamen in secunda conlugatione paemiltima syllaba corripitur, ut:
Fervere Lcucaten ■* ,•
psi. — 13) Rap rii.t.semui Cod. — H) Doniem (sic) veio corripilur. Asc. et P. ut scripsimus. Milii vi-
Cod. — 15) Virg. Geori;. il, 486- — Ifi) J"- tecunda iletur aliquicl ante v. quae excidisse. — 21) Cod. Ii.
ptr.-ioiiu Asc. P. Nos ordiiieii], qui esl in Cod., prae- ]. pronuntiativo. Paullo ante Asc. : Tempore sunt
uplavimus. — 17) Cod. : Tertiue per.sonae singiilari alio pro : Tempore futuro alio. — 22) Cod.: Duae
iii, oiiiisso primo voc. Tvrlia. Asc. : Tertiae personae sing. eadcmque primam penullimam, cui accedit Asc.
singu/ari.v in. Recle exliibet Pulsclliana: Terlia ftro iiisi rjuod siiigutaris perscripto vocabulo. P. : duae
tertiae per.sonae singu/aris- in , nisi (juod cum Cutl, singu/ari.s- ean(/em priinam atque penu/timam , sensu
vero oniiltendum et singu/ari scribenduin. — 18) iiullo. Scripsi eadein atque prima pro iis, quae in
Seu pro el Cod. — 19) Optatii'i modi P. optativo Cod. et Asc. suiit: eademque primam, ut cadem pro
modo Cod. ct Asc. — 20) Locus corruptus. Cod. adverbio sit, pro paritcr, eadem ratione. — 23) Virg.
exLibet; quae penu/timam semper producitur u/tima Georg. III, 186- — 24) Virg. Aeu. VJII, 677. —
70 PROBI liXSTITUTIONUM GRAIMMATICARUM
et:
Ciim lilora fervere late^. Sed m hoc vcil^o rerU' conipitur, quoniam antiqui tertiam coniugationem magis quam secundam esse voluerunt. ut Lurilius:
FervH 7)inic, fervet ad annum^ ; et Terentius in Adiipljis:
Dum fervit maxime^ tam placidiim q. r^. Ergo errare noscuntur hi, qui Virgilium nostrum longam pro brevi posuisse pntant, ut in his versibus longam pro brevi sane posuit:
Jliac aitlcm paribus quas fulgcre cernis^;
et:
Auroqne cffulgcre'^. nam sine dubio liuius verbi secuncla est coniugatio, quae debet protluci. lam^ tertiae coniuga- tionis proiUictae exempbnn subiiciam':
Et stubulo frcnos audire sonanles^. Tertia coniugatio correpta tempore praesenti paenultimam brevem recipit, ut:
7'm calamos injlarc lcves, cgo diccrc versus^. Lltima auteni sjllaba, in omnibus coniugationibus brevis est. Tempore praeterito postrema sem- per ubicjue brevis est, uf:
Supcras cacli vcn/sse sub aurns^". [l'*'!'^]
Interdum autcTn praeteritum tenipus / litteram duplicat paenultimae syllabae, sed in his dumtaxat verbis, quae praeterito perfecto modi pronuiiciativi i duplicaverint, ut supradictum est, non so- lum metri causa, quam rationis^', ut:
Nos abiisse rati^'^. Futuro quoque tempore paenultima longa, et ultima brevis est; sed non facilius huius temporis et modi verbum in poematibus invenitur.
Segm. VIII. Dc declinatione passivoriim^ dcponentium , communiumquc
verbor u m ".
1. Modo pronunciativo , id est, indicativo tempore praesenti numero singulari persona prima paenultimam svllabam in aliquibus verbis longam recipit, ut ducoi; clumor ■ si tamen prima verbi s^llaba fuerit; in aliquibus brevem , ut:
Quo fcror .^ undc abii^^? si multarum verbum aliquod fuerit sjllabarum, frequenter paenultimam corripit, postrema autem semper brevis est et erit. Secunda tertiaque persona singularis, excepta tertia coniugatione cor-
1) Virg. Aen. IV, 409. — 2) Lucilius Cod. Asc. Virg. Aen. VI, 827- — 5) Cod.: auroque ej}'. nam,
Lucillius P. Eundem Lucilii locum muUi citant sic non perscripta voce. Cf. Virg. Aeu. Vlll, 677.
Grammatici, veluti Serv. ad Virg. Aen. IV, 409. — 6) Asc. et P. nam. Recte Cod. iatn, quod posui,
Prisc. pag. 868. P. Nonius pag. 503. in v. Fervit. — 7) Cod. suhiciam. — 8) Virg. Georg. III, 184.
3) Cod. exbibet: lium fenit maxime tm placi- — 9) Cod. : leves ego d. c. m. ultima, Quod dedi,
dum. q. r. ei-go. Asc. et P. : Dum fervit maxime. exbibent Asc. et P. nisi cjuod lev e is apud P. —
Ergo. Locus est Ter. Adelpb. IV, 1, 18, ubi est : 10) Virg. Aen. VII, 768. — 11) Codicis Jcctionem
Cum fervit maxime, tam pluvidum , quam oi'is est, exbibui , Jicet foilasse falsani. Fortasse , inr|uam.
reddu. — 4) In armis addunt Asc. P. Locus est Kam borum Graumiaticorum usus in particulis quid
LIB. I. SEGM. VIII. 71
repta, paeiiultiiiiam longam et postremam brevem recipiunt. Tertia enim correpta, duabus bre- vlbus postreiiiis terminatur, ut:
Ducilttr infelix atvo confectiis^". ^iumero plurali persona prima iii productis coniugationibus paenultimam longam habet, ut secunda et tertia persona siiigularis, ut chttntnmir, monemiir, utidimiir. In tertia autem correpta bre- vem recipit, ut legiiiittr, et:
Ferlimtr pcr opaca locoritm^*'. Persona secunda paenuitiniam brevem et uitiinam longam admittit, ut umamini et moncmini '. Omnis enim svllaba in verbis, ut in aliis partibus orationis i litteia vocali iinita seniper produci- tur. tertia persona postremam^^ brevem habet. Tempore praeterito imperfecto omnibus in con- iugationibus personisque, praeter secundam personam pluralis, paenultiniam semper longam et ul- timam brevein invenies, ut ditccbar, dticcfjaris, dticehalitr. Item plurali dncebamur. Secun- dae vero personae pluralis sjllaba in tertio ab uitima loco producitur, ut dticchamini; tertia persona pluralis ultimam brevem habet. Tempore praeterito perfecto et plusquaniperfecto numero [141i)J singulari prima et tertia coniugatio producta paenultimam longam et pustremam brevem habet, ut donatus, auditus; secunda autem coniugatio, vel tertia correpta, paeiuiltimam syllabam ah- quando brevem'* recipit, ut admoniius; aliquando positione longam, ut scrihlits'^". Plurali au- tem numero ultiina longa est, ut udiiionili^^ ; paenultima brevis^^ Tempore futuro prima et se- cunda ccniugatio persoiia prima numero singulaii paenultimam longain habet, ut aiuuhor et do- cchor- secunda et tertia persona brevein, ut Horatius in Arte poetica:
Nec seniper feriet, quodcumque minahitttr, urcus^^. Scire autem oportet, quod litterae vocales, quae tres coniugationes productas ostendunt, frequen- ter produci debeaut. Numero plurali prima persona postremas breves habet, ut ainuhimur, mo- nebimur j secunda persona brevem et longam; tertia persona ultimam brevem recipit. Tertia con- iugatio producta vel correpta eiusdem leiiiporis futuri primam personaiii duabus postremis brevi- bus explicat, ut nidriur, rapiur. \n «lissjllibis aulem verbis interdum paeaultima ionga, et postrema brevis erit, ut in Horat. primo Caraiinum^^:
Scriheris f urio fortis. Plurali nuniero priina persona, paenulliinam longam et postremam brevem habet, ut audicmur, et rupiemur. Secunda persona tertiam^^ ab ullima longain, paenultimam brevem, postremam iongam habet, ut uudiemini, et rupiemini. Tertia persona ultimam brevein liabet, ut attdien- tur, rupienlur.
2. Iniperativus modus tempore praesenti, numero singulari persona secunda vel tertia in coniugationibus productis paenuitiinam ioiigam et ultiinam brevem liabet, ut amure, umctur; monerc, moneulur- audire, uudiatur. lii tertia autem coniugatione correpta secunda persona
sibi iiidulserjt, nemo facile innumeiato liabuerit. Asc: (sic.) Cf.Virg.Aen.il, 725- — 11) Mo v emiin ks.c.V . — 18)
nuii sulum melri causa, sed ratiunis. P. : nuii sulain J^slrema Cod. — 19) Cod. viliose: «/i|/"«"'^o bretem ali-
. ^ '■ quwulurecipit.— U.^)Scribtus;\liiCo<i.— 2\)Vtmomii
metri causa seci et raliune. — 12) Nus abiisse rales; Cod.utaUmumU Asc.l\ — 2Z) Cod.mendose: penultimam
s.c conectum m Cod. Cf. Virg. Aci. II, 25- — 13) i,,,,.^,. ,^t.— 23) Quudcu m que Cod. Locus eslllorat.
J/aec inscnptiu tutidem lUlens m Cod. — U) Virg. ^^ ^ g.Q _ ^^^ ^j^ -^ Uoraliu primu canninum;
Acn. X 670. — 15) Cod.: ducUur infehx aevuc. nu. -j^ ,.^^ -^^^ ^y^i,^^^^ -.j (.^j u^ ,„ ji^^a. pn-
meru. Unde patct, vocem cunfectus , quae m versu „^^ caiyninum Asc. ul in llural. I. Carminum W
Virsiliano sequitur, addendam fuisse. Ea abest abAsc. et y^^^^^ ^^^ ^^^.^^ yj j g ^ _ ggx Cod. viliose: Uit.iu. P. Cf. Virg. Aen. XI, 85- — 16) Cod. iferimur per vpucal; '
72 PROBI IXSTITUTIONUVI GRA^IMATICARUM
utraeque postremae breves sunt, nt scribere, legere. In terlia persona paenultima Irnga et postrema hrevis est, ut legolnr. Plurali numero persoiia prinia omnium coniugationum patnulti- [1416] mam longam et xiltiinam brevem habet, ut amemiir , moneumur , aiidiamur , \scribamur. Per- sona secunda ' tertiam ab ultima longam, paeniiltimam brevem et postremam loui^am habet. Tertia persona postremam syllabam^ semper brevem recipit. Tempore futuro, in omnibus coniugatio- nibus productis, secunda vel tertia persona singularis paenuitimam longam habet^, et uitimam brevem*. ut:
Contcmplator ilem cum. Tertia autem coniugatio correpta paenultimam s^llabam brevem habet, ut legilor, scribilor. Pluralis numerus persona secunda coniugatione tertia correptae conpetit^
3. Optativo modo tempore praesenti et praeterito imperfecto numero singulari personae omnes in tribus coniugationibus productis paenultimam longam recipiunt, ut utinam donarer, mo- ncrer, audirer. Siiniliter in caeteris personis singularibus. Item pluralis prima persona singu- lari congruit. Secunda persoiia tertiam a iine longam habet, paenultimam brevem, et ultimam longam, ut utinain amaremini, monercmini, audiretnini. ultima autein svllaba, praeter secun- dam personam plurali" brevis est. Tertia autem coniugatio correpta a superioribus longe discre- pat. Nam ut illae litteram vocalem producunt, quae est index coniugationis, i(a et ista corri- pit. Prima tamen persona siisgularis, ut iitinam scribcrer, utinum lcgcrcr; secunda autem per- sona vel tertia singularis paenullimam syllabam' producnnt, ut utinum rupercris, rapcretur. Numerus pluralis superioribus coniugationibus consentit, utinum scribercmur. Praeteritnm perfe- ctum et plusquamperfectum tenipus modi pronunciativi duobus temporibus congruit. Prima per- soiia futuri temporis in prima coniugatione postreina svHaba brevi explicatur , paenultima autem interdum positione longa*, ut utinum contempler; aliquando brevi, ut utinam amer; interdum natura' longa, ut iitinum cxclumer. Secunda vel tertia persona singularis in omnibus coniugatio- nibus paenultimam syllabain semper longam recipiunt, sive a, sive e, vocales'" habeant. [1417] Prima coniugatio e litteram prodiictam babebit, ut utiuum conlcmpleris, contempletur; caeterae vero a litteram productam habent, ut utinum moneuris, utinum uudiaris, utinum leguris. De po- strema autem omnium non dubitaveris, quin brevis sit eadem. Litterae vocales, u et e", vim suam etiam numcro plurali custodiunt, ut ulinum contemplcmur , contcmplemini ; utinum doceu- mur, doceumini ; utinum uudiumur, uudiamini ; ulinmn seribamur, scribumini. Secundae per- sonae paenultima brevis est, et ultima longa.
4. Adiunctivus modus tempore praesenti optativi modi futuro tempori conpelit'". Prae- teritum iniperfectuin teinpus, prae^enti tempori modi superioris congruit. Praeteritum